ՀԵՐՈՍՆԵՐ

ՀԻՆԳ ԴԱՐ (1)

Շարադրված է ըստ Օվիդիոսի «Կերպարանափոխություններ» պոեմի։

     Լուսապայծառ Օլիմպոսում ապրող անմահ աստվածները մարդկային առաջին ցեղը երջանիկ ստեղծեցին, դա ոսկեդարն էր։ Այն ժամանակ Քրոնոս աստվածն էր տիրում երկնքում: Մարդիկ այն ժամանակ ապրում էին իբրև երանելի աստվածներ՝ չիմանալով, թե ի՛նչ է հոգսը, ի՛նչ է աշխատանքն ու վիշտը: Չգիտեին նաև, թե ի՛նչ բան է ուժահատ ծերությունը. մշտապես ուժեղ էին ու ամուր նրանց ձեռքերն ու ոտքերը: Նրանց անվիշտ ու երջանիկ կյանքը մի հավերժական խրախճանք էր։ Նրանց երկարատև կյանքին հաջորդող մահը նման էր հանգիստ ու մեղմ երազի: Ամեն ինչ լիառատ էր նրանց կյանքում: Հողն ինքը նրանց հարուստ բերք էր տալիս, և նրանց չէր վիճակված աշխատանք թափել դաշտերի այգիների մշակման համար: Բազում հոտեր ու նախիրներ ունեին, որոնք անխռով արածում էին արգավանդ արոտավայրերում: Անդորր կյանք էին վարում ոսկեդարի մարդիկ: Աստվածներն անգամ նրանց հետ խորհրդի էին նստում: Բայց ոսկեդարը հասավ իր վախճանին, և այդ սերնդի մարդկանցից ոչ ոք չմնաց: Մահվանից հետո ոսկեդարի մարդիկ դարձան ոգիներ, գալիք նորանոր սերունդների հովանավորներ: Մշուշով պարուրված՝ նրանք սուրում են երկրով մեկ՝ սատար կանգնելով արդարությանը և պատժելով չարը: Նրանց, մահվանից հետո, այդ պարգևը շնորհել էր Զևսը:
     Մարդկային երկրորդ ցեղը և երկրորդ դարն արդեն այնքան երջանիկ չէին, որքան առաջինը: Դա արծաթի դարն էր: Արծաթի դարի մարդիկ հավասար չէին ոսկեդարի մարդկանց ո՛չ ուժով, ո՛չ էլ բանականությամբ: Հարյուր տարի ապրում էին նրանք իրենց մայրերի տանն իբրև անխելամիտներ և առնանալուն պես լքում էին մայրական տունը: Կարճ էր տևում նրանց կյանքը հասուն տարիքում և, քանի որ անխելամիտ էին, ապա իրենց կյանքում բազում ձախորդություններ ու վիշտ էին տեսնում: Անհնազանդ էին արծաթի դարի մարդիկ. չէին ենթարկվում անմահ աստված- ներին և չէին ուզում նրանց զոհեր մատուցել զոհասեղանների վրա: Քրոնոսի մեծ որդին՝ Զևսը, բնաջինջ արեց նրանց ցեղը երկրի երեսից: Ահեղորեն զայրացել էր Զևսը, որ նրանք չէին ուզում հնազանդվել Լուսակերտ Օլիմպոսի աստվածներին: Զևսը նրանց բնակեցրեց ստորերկրյա խավարչտին թագավորության մեջ: Այնտեղ էլ ապրում են նրանք՝ անհաղորդ և ուրախությանը, և՛ վշտին. մարդիկ նրանց էլ են պատիվներ մատուցում:
     Հայր Զևսն ստեղծեց երրորդ ցեղը և երրորդ՝ պղնձի դարը: Սա նման չէր արծաթի դարին: Նիզակի կոթունից Զևսն ստեղծեց ահռելի ու զորեղ մարդիկ: Պղնձի դարի մարդիկ սիրեցին գոռոզությունը, սիրեցին հեծեծանքներով լեցուն պատերազմները: Հողագործություն չգիտեին ու չէին էլ ուտում երկրի պտուղները, որոնք այգին ու հողն էր տալիս: Զևսը նրանց վիթխարի հասակ ու անընկճելի ուժ տվեց: Անզուսպ էր ու առնական նրանց սիրտը, և անպարտելի էին նրանց բազուկները: Նրանց զենքը պղնձից էր կոփված. պղնձակոփ էին և նրանց տները, և աշխատանքի գործիքները: Այն ժամանակներում չգիտեին, թե ինչ բան է սև երկաթը: Սեփական ձեռքերով էին միմյանց ոչնչացնում պղնձի դարի մարդիկ: Նրանք շատ շուտով անցան սոսկումնալի Հադեսի մթին թագավորությունը: Ինչքան էլ որ ուժեղ լինեին նրանք, միևնույն է, սև մահը հափշտակեց նրանց. և հրաժեշտ տվին նրանք արևի պայծառ լույսին:
     Այդ ցեղը ստվերների աշխարհն անցնելուց հետո է միայն, որ մեծն Զևսը, ամենքին սնուցող երկրի վրա, իսկույն ստեղծեց չորրորդ դարը և մարդկային նոր ցեղը՝ առավել ազնիվ ու արդարամիտ, աստվածներին հավասար կիսաստված հերոսների ցեղը: Եվ նրանք բոլորն էլ կորստյան մատնվեցին չարամիտ կռիվներում ու արյունահեղ ահավոր ճակատամարտերում: Ոմանք զոհ գնացին յոթնադուռն Թեբեի մոտ, Կադմոսի երկրում, Էդիպի ժառանգության համար մարտնչելիս: Մյուսներն ընկան Տրոյայի տակ, ուր գնացել էին, լայնատարած ծովը կտրելով, գեղագանգուր Հեղինեի համար: Երբ մահը նրանց բոլորին հափշտակեց, ամպրոպային Զևսը նրանց բնակեցրեց երկրի ծայրին՝ կենդանի մարդկանցից հեռու: Օվկիանոսի մրրկածուփ ջրերի մոտ, երանելի կղզիներում ապրում են կիսաստված հերոսները երջանիկ ու անտրտում կյանքով: Այնտեղ արգավանդ հողը տարեկան երեք անգամ նրանց պտուղ է տալիս, քաղցրահամ, ինչպես մեղրը:
     Վերջին՝ հինգերորդ դարն ու մարդկային ցեղը երկաթի դարն է, որ հիմա էլ շարունակվում է երկրի վրա: Գիշեր-ցերեկ, անդադրում, մարդկանց կորստյան են մատնում վիշտն ու հյուծող աշխատանքը: Աստվածները մարդկանց ծանրածանր հոգսեր են տալիս: Իրավ է, նրանք չարիքին բարիք էլ են խառնում, բայց և այնպես չարիքն առավել է, նա՛ է իշխում ամենուրեք: Զավակները պատիվ չեն տալիս ծնողներին, ընկերը հավատարիմ չէ ընկերոջը, հյուրը հյուրընկալություն չի գտնում, սեր չկա եղբայրների միջև: Մարդիկ դրժում են իրենց երդումը, չեն գնահատում ճշմարիտն ու բարին: Մարդիկ ավերում են միմյանց քաղաքները: Ամենուրեք բռնություն է տիրում: Հենց միայն գոռոզությունն է գնահատվում ու մեկ էլ բռնի ուժը: Խիղճ ու Արդարադատություն աստվածուհիները լքել են մարդկանց: Ճերմակազգեստ այդ աստվածուհիները ճախրեցին բարձրագահ Օլիմպոս՝ անմահ աստվածների մոտ, իսկ մարդկանց բաժին ընկան միայն հոգեմաշ դժբախտությունները, և նրանք պաշտպանություն չունեն ընդդեմ չարիքի:

ԴԵՎԿԱԼԻՈՆ ԵՎ ՊԻՐՐԱ (ՋՐՀԵՂԵՂ) (2):

     Բազում չարագործություններ կատարեցին պղնձի դարի մարդիկ: Նենգամիտ ու անազնիվ՝ նրանք չէին հնազանդվում օլիմպացի աստվածներին: Ամպրոպային Զևսը մեծապես զայրացավ նրանց վրա: Զևսին առավել զայրացրեց Արկադիայի (3) Լիքոսուրա քաղաքի Լիքաոն արքան: Որպեսզի բնակիչներն իմանան իր աստված լինելը Զևսը նրանց կանխանշան տվեց, և բոլոր բնակիչները գետնատարած փռվեցին նրա առաջ և փառաբանեցին իբրև աստծո։ Միայն Լիքաոնն էր, որ չէր կամենում Զևսին աստվածային պատիվներ մատուցել և ծաղրում էր բոլոր նրանց, ովքեր մեծարում էին Զևսին: Լիքաոնը վճռել էր փորձել, թե արդյո՞ք աստված է Զևսը: Նա սպանեց իր պալատում եղած պատանդին, մարմնի մի մասը եփեց, մյուսը տապակեց և իբրև ուտեստ մատուցեց մեծն շանթարձակին: Ահեղորեն զայրացավ Զևսը: Շանթի մի հարվածով քարուքանդ արեց Լիքաոնի պալատը, իսկ արքային արյունռուշտ գայլ դարձրեց:
     Գնալով ավելի պիղծ էին դառնում մարդիկ, և մեծն ամպահալած ու էգիսակիր (4) Զևսը վճռեց բնաջինջ անել մարդկային ողջ ցեղը։ Նա վճռեց այնպիսի ուժգին ու հորդառատ անձրև տեղալ, որ հեղեղվի ամենայն ինչ երկրի վրա. Զևսն արգելեց փչել բոլոր քամիներին, և միայն հարավային խոնավ Նոտոսն էր երկնքով քշում անձրևաբեր մթին ամպերը: Տեղատարափ անձրևը հորդաց երկրի վրա: Ծովերի ու գետերի ջրերն ավելի ու ավելի էին բարձրանում՝ չորսբոլորը ողողելով ամեն ինչ: Ջրի տակ ընկղմվեցին քաղաքներն իրենց պարիսպներով, տներով ու տաճարներով, չէին նշմարվում անգամ քաղաքային պարիսպների վրա խոյացած աշտարակները: Աստիճանաբար ջուրը ծածկեց ամեն ինչ. և՛ անտառապատ բլուրները, և՛ բարձրաբերձ լեռները: Բովանդակ Հունաստանը ընկղմվեց ծովի մրրկածուփ ալիքների տակ: Երկկատար Պառնասի գագաթն է, որ մեն-մենակ խոյացել է ալիքների միջից: Այնտեղ, ուր առաջ գյուղացին իր արտն էր մշակում և ուր կանաչին էին տալիս հասուն ողկույզներով հարուստ այգիները, հիմա ձկներն էին լող տալիս, իսկ շրջապատ անտառներում դելփինների վտառն էր խայտում:
     Եվ այսպես, կործանվեց պղնձի դարի մարդկային ցեղը: Միայն երկուսը փրկվեցին այդ համընդհանուր կործանումից՝ Դևկալիոնը՝ Պրոմեթևսի որդին և նրա կինը՝ Պիրրան: Հոր՝ Պրոմեթևսի խորհրդով, Դևկալիոնը մի վիթխարի արկղ պատրաստեց, ուտեստեղենի պաշար դրեց այնտեղ ու իր կնոջ հետ մեջը մտավ: Ինը օր ու գիշեր Դևկալիոնի արկղը տարուբերվում էր բովանդակ ցամաքը պատած ծովի ալիքների վրա: Ի վերջո, ալիքները արկղը քշեցին դեպի Պառնասի երկկատար գագաթը: Զևսի պատուհասը՝ հեղեղը, դադար առավ։ Դևկալիոնն ու Պիրրան դուրս եկան արկղի միջից և երախտագիտության զոհ մատուցեցին Զևսին, որ պահպանել էր նրանց մրրկածուփ ալիքների մեջ: Ջուրը ետ քաշվեց, և ալիքների տակից կրկին երևաց երկիրը՝ անապատի պես ամայի:
     Եվ այդ ժամանակ վահանակիր Զևսը Դևկալիոնի մոտ առաքեց աստվածների բանբեր Հերմեսին: Սրաթռիչ սուրաց աստվածների բանբերը ամայացած երկրի վրայով, հայտնվեց Դևկալիոնի առաջ ու այսպես ասաց.
     - Աստվածների ու մարդկանց տիրակալ Զևսը, գիտենալով քո բարեպաշտությունը, հրաման արձակեց, որ դու պարգև ընտրես քեզ համար. ասա՛ ցանկությունդ, և ի կատար կածի Քրոնոսի որդին:
     Դևկալիոնն այսպես պատասխան տվեց Հերմեսին.
     - Օ՜, մեծն Հերմես, լոկ մի բան եմ աղերսում Զևսին. թող երկիրը կրկին բնակեցնի մարդկանցով:
     Արագոտն Հերմեսը նորից սուրաց լուսակերտ Օլիմպոս և հաղորդեց Զևսին Դևկալիոնի աղերսանքը: Մեծն Զևսը հրաման արձակեց, որ Դևկալիոնն ու Պիրրան քարեր հավաքեն և, առանց շուռ գալու, գլուխների վրայով դեպի ետ նետեն: Դևկալիոնը կատարեց հզորազոր շանթարձակի կամքը, և նրա նետած քարերից տղամարդիկ ստեղծվեցին, իսկ Պիրրայի նետած քարերից՝ կանայք:
     Եվ այդպես, ջրհեղեղից հետո երկիրը նոր բնակիչներ ունեցավ: Այնտեղ բնակություն հաստատեց մարդկանց նոր՝ քարից առաջ եկած ցեղը:

ՊՐՈՄԵԹԵՎՍ (5)

Զևսի կամքով ժայռին գամված Պրոմեթևսի առասպելը շարադրված է ըստ Էսքիլեսի «Պրոմեթևսը շղթայված» ողբերգության։

     Մի ամայի ու վայրի տեղ կա երկրի հեռավոր ծայրում, սկյութների երկրում: Դժնատեսիլ ժայռերը իրենց սուր գագաթներով մխրճվում են ամպերի մեջ։ Շուրջը՝ ոչ մի բուսականություն, մի հատիկ խոտ էլ չկա, ամեն ինչ լերկ է ու մթամած: Ամենուրեք կուտակ-կուտակ են եղել ժայռերից պոկված քարերի գորշ ու վիթխարի զանգվածները: Իր փրփրաբաշ ալիքներով ժայռերի ստորոտներին բախվելով՝ ծովն աղմկում է, որոտում և վեր նետում իր դառնաղի ցայտերը: Առափնյա ժայռաբեկորները ծովի փրփուրով են պատած: Հեռու հեռվում սպիտակին են տալիս թեթև մշուշով պարուրված Կովկասյան լեռների ձյունապատ գագաթները: Ամպերը երկնքով ավելի ու ավելի վեր են բարձրանում ու ծածկում արևը: Շուրջբոլորը գնալով ավելի մռայլ է դառնում: Անուրախ ու դաժան մի վայր է այդ: Դեռ երբեք մարդկային ոտքը հետք չի թողել այնտեղ:
     Հենց այստեղ, երկրի այս հեռավոր ծայրամասը բերեցին Զևսի սպասավորները շղթայակապ տիտան Պրոմեթևսին, որպեսզի անխորտակելի շղթաներով գամեն ժայռի կատարին: Ամպրոպային Զևսի անպարտելի սպասավորները՝ Ուժն ու իշխանությունը, բերում են Պրոմեթևսին։ Նրանց վիթխարի մարմինները ասես գրանիտից են կերտված: Նրանց սիրտը գթություն չգիտե, նրանց աչքերին երբեք կարեկցության նշույլ չի փայլել, նրանք դժնադեմ են, ինչպես չորս կողմը խոյացած ժայռերը: Տխրադեմ, գլուխը խոնարհած, գալիս է նրանց հետևից Հեփեստոս աստվածը իր ծանր մուրճը ձեռքին: Նրան վիճակված է սոսկալի մի գործ, իր ձեռքով պիտի ժայռին գամի ընկերոջը՝ Պրոմեթևսին: Ընկերոջ ճակատագրի հանդեպ ունեցած խորունկ վիշտը տանջում է Հեփեստոսին, բայց նա չի հանդգնում ըմբոստանալ իր հոր՝ ամպրոպային Զևսի դեմ: Նա գիտե, թե Զևսը որքան անողորմ է անհնազանդներին պատժելիս:
     Ուժն ու Իշխանությունը Պրոմեթևսին բարձրացրին ժայռի գագաթը և հիմա շտապեցնում են Հեփեստոսին, որ գործի անցնի: Նրանց դաժան խոսքերը Հեփեստոսին ստիպում են ավելի դառնորեն տառապել ընկերոջ համար: Դժկամությամբ է ձեռքն առնում իր վիթխարի մուրճը, միայն անհրաժեշտությունն է ստիպում նրան Հնազանդ մնալ: Բայց Ուժը շտապեցնում է.
     - Շո՛ւտ, շո՛ւտ ձեռքդ առ կապանքները: Մուրճի հզոր հարվածներով ժայռին գամի՛ր Պրոմեթևսին: Զուր ես վշտանում նրա համար, չէ՞ որ նա Զևսի թշնամին է:
     Ուժը Հեփեստոսին սպառնում է Զևսի զայրույթով, եթե նա Պրոմեթևսին այնպես չգամի, որ ոչ ոք չկարողանա նրան ազատ արձակել: Հեփեստոսը անխորտակելի շղթաներով ժայռին է գամում Պրոմեթևսի ձեռքերն ու ոտքերը: Այդ պահին նա որքա՜ն էր ատում իր արվեստը, որի միջոցով ընկերոջը ժայռին էր գամում՝ երկարատև տառապանքների դատապարտելով: Զևսի անողորմ սպասավորները շարունակ հետևում են նրա աշխատանքին.
     - Առավել ուժգի՛ն հարվածիր մուրճով: Առավել ամուր պրկիր կապանքները: Չհանդգնե՛ս թուլացնել: Խորամանկ է Պրոմեթևսը, հնարագիտությամբ նա կարող է ելք գտնել և անելանելի դրությունից, - խոսում է Ուժը, - առավել ամուր գամիր նրան, թող իմանա, թե ի՛նչ ասել է խաբել Զևսին:
     - Օ՜, որքան հարմար են գալիս քո անողորմ խոսքերը դաժան կերպարանքիդ, - գոչում է Հեփեստոսը գործի անցնելով:
     Ժայռը ցնցվում է մուրճի ուժգին հարվածներից, և երկրով մեկ՝ մի ծայրից մյուսը, տարածվում է հզորազոր հարվածների թնդյունը: Վերջապես, Պրոմեթևսը շղթայված է: Բայց այդ դեռ բոլորը չէ, դեռ պիտի նրան ժայռին - գամել՝ կրծքին մխրճելով ամրակուռ պողպատասեպը: Դանդաղում է Հեփեստոսը:
     - Օ՜, Պրոմեթևս, - գոչում է նա, - որքա՜ն եմ տանջվում քո տառապանքները տեսնելով:
     - Դարձյա՛լ դանդաղում ես, - զայրույթով ասում է Ուժը Հեփեստոսին, - դեռ էլի՛ վշտանում ես Զևսի թշնամու համար: Տե՛ս, որ քեզ չվիճակվի վշտանալ հենց քեզ համար:
     Վերջապես ամեն ինչ ավարտվեց: Ամեն բան արված է այնպես, ինչպես հրամայել էր Զևսը: Գամված է տիտանը, իսկ պողպատասեպը մխրճված է նրա կրծքին: Ծաղրելով Պրոմեթևսին, այսպես է ասում Ուժը.
     - Դե՛, ահա՛, այստեղ դու կարող ես ուզածիդ չափ նենգամիտ լինել: Առաջվա պես գոռո՛զ եղիր: Հիմա՛ մահկանացուներին տուր աստվածների շնորհները, որ հափշտակել ես: Տեսնենք, կարո՞ղ կլինեն արդյոք քեզ օգնել քո մահկանացուները: Ստիպված կլինես ինքդ մտահոգվել, թե ի՛նչպես պիտի ազատվես այդ կապանքներից:
     Բայց Պրոմեթևսը հպարտ լռություն էր պահպանում: Ամբողջ ժամանակ, երբ Հեփեստոսը Պրոմեթևսին գամում էր ժայռին՝ նա ոչ մի բառ չարտասանեց, մինչև իսկ կամացուկ մի հառաչ չարձակեց. ոչնչով չմատնեց իր տառապանքները:
     Հեռացան Զևսի սպասավորները՝ Ուժն ու Իշխանությունը: Իսկ նրանց հետևից գնաց նաև վշտահար Հեփեստոսը: Պրոմեթևսը մնաց մենակ. հիմա նրան կարող էին ականջ դնել ծովը և մեկ էլ մթին ամպերը: Հիմա է միայն, որ դառնակսկիծ մի հառաչանք է դուրս թռչում տիտանի խոցված կրծքից, հիմա է միայն, որ նա սկսում է գանգատվել իր չար ճակատագրից: Բարձրաձայն գոչեց Պրոմեթևսը. անասելի տառապանքով ու վշտով էին համակված նրա գանգատները.
     - Օ՜, աստվածային եթեր, և դուք, արագասլաց քամիներ, օ՜, գետերի ակունքներ ու ծովային ալիքների անլռին թնդյուններ, օ՜, երկիր՝ ամենքի նախամայր, օ՜, ամենատես արև, որ պտույտ ես տալիս երկրի շուրջը, բոլորի՛դ, բոլորիդ ես վկայության եմ կանչում: Տեսե՛ք, թե ի՜նչ եմ կրում ես: Տեսնում եք, թե ի՜նչ անարգանք պիտի կրեմ անհամար տարիներ: Օ՜, վա՜յ ինձ, վա՜յ ինձ: Հեծեծամ պիտի տառապանքներից և այժմ, և՛ բազում, բազում դարեր: Ինչպե՞ս պիտի վերջ տամ իմ տառապանքներին: Բայց ի՜նչ եմ ասում: Չէ՞ որ ես գիտեի այն ամենը, ինչ պետք է լիներ: Այս տառապանքներն անսպասելի չէ, որ վրա հասան ինձ: Գիտեի ես, որ անխուսափելի է ահեղ ճակատագրի կամքը: Ես պիտի կրե՛մ այս տառապանքները: Բայց հանուն ինչի՞: Հանուն այն մեղքի, որ ես մեծագույն շնորհներ տվեցի մահկանացուներին, հանուն դրան ես պիտի տառապեմ այսպես անտանելի, և անկարող եք խույս տալ այս տառապանքներից: Օ՜, վա՜յ ինձ, վա՜յ:
     Բայց ահա կամացուկ մի աղմուկ լսվեց, որ ասես թևերի թափահարումից էր առաջ եկել։ Կարծես թեթև մարմինների թռիչքը տատանեց օդը: Ճերմակահեր Օվկիանոսի հեռո՜ւ-հեռավոր ափերից, զովաշունչ անձավից, զեփյուռի թեթև շնչով, իրենց երկանվով ժայռի մոտ սուրացին Օվկիանուհիները: Նրանք լսել էին Հեփեստոսի մուրճի հարվածները, նրանց էին հասել նաև Պրոմեթևսի հառաչանքները: Հզորազոր տիտանին ժայռին գամված տեսնելուն պես Օվկիանուհիների գեղեցիկ աչքերը ողողվեցին արցունքով: Նա Օվկիանուհիների հարազատ բարեկամն էր: Նրա հայրը՝ Յապետոսը, նրանց հոր՝ Օվկիանոսի, եղբայրն էր, իսկ Պրոմեթևսի կինը՝ Հեսիոնեն, Օվկիանուհիների քույրն էր: Օվկիանուհիները շրջապատեցին ժայռը: Խորունկ վիշտ են ապրում նրանք Պրոմեթևսի համար։ Բայց Պրոմեթևսի խոսքերը, նրա նզովքները՝ Զևսի ու օլիմպացի բոլոր աստվածների հանդեպ՝ երկյուղ են ներշնչում Օվկիանուհիներին: Նրանք վախենում են, որ Զևսն առավել տանջալի կդարձնի տիտանի տառապանքները: Թե ինչու է տիտանին այդպիսի պատիժ վիճակվել՝ չգիտեն Օվկիանուհիները: Կարեկցանքով լեցուն՝ նրանք աղերսում են Պրոմեթևսին հայտնել, թե Զևսը նրան ինչո՞ւ է պատժել, թե տիտանն ինչո՞վ է շարժել նրա զայրույթը:
     Պրոմեթևսը պատմում է, թե ինչպե՛ս է օգնել Զևսին՝ տիտանների դեմ կռվելիս, ինչպե՛ս է համոզել մորը՝ Թեմիսին և երկրի մեծ աստվածուհի Գեային, որ նրանք Զևսի կողմն անցնեն: Պրոմեթևսի խորհրդով է, որ Զևսը պարտության է մատնել տիտաններին ու նրանց սոսկումնալի Տարտարոսի ընդերքը գլորել: Տիրեց Զևսը աշխարհի իշխանությանը և բաժանեց այն օլիմպացի նոր աստվածների միջև, իսկ այն տիտաններին, ովքեր օգնել էին իրեն, շանթարձակն իշխանություն չտվեց աշխարհի վրա: Ատում է Զևսը տիտաններին, երկյուղ է կրում նրանց ահեղ ուժից: Չվստահեց Զևսը նաև Պրոմեթևսին ու ատեց նրան: Առավել ուժգին բորբոքվեց Զևսի ատելությունը, երբ Պրոմեթևսն սկսեց պաշտպան կանգնել տարաբախտ մահկանացուներին, որոնք ապրում էին դեռևս այն ժամանակ, երբ աշխարհին տիրում էր Քրոնոսը, և որոնց Զևսն ուզում էր կորստյան մատնել:
     Բայց Պրոմեթևսը գթաց դեռևս անխելամիտ մարդկանց. նա չէր ուզում, որ նրանք այդպես տարաբախտ էլ իջնեն Հադեսի խավարամած թագավորությունը: Եվ մարդկանց ներշնչեց հույսը, որից մինչ այդ անտեղյակ էին, և նրանց համար փախցրեց աստվածային կրակը, թեև քաջ գիտեր, թե ի՛նչ պատիժ պիտի կրի դրա համար: Սոսկումնալի պատժի երկյուղը հպարտ ու հզոր տիտանին ետ չպահեց մարդկանց օգնելու ցանկությունից: Չկասեցրին նաև իր գուշակուհի մոր՝ մեծն Թեմիսի, կանխազգուշացումները:
     Սարսուռով էին ունկնդրում Օվկիանուհիները Պրոմեթևսի պատմությանը: Բայց ահա արագաթև երկանվով դեպի ժայռը սուրաց պատգամախոս ծերունի Օվկիանոսը: Օվկիանոսը ջանում է համոզել Պրոմեթևսին հնազանդ մնալ Զևսի իշխանությանը. չէ՞ որ նա պիտի իմանա, որ զուր է ահռելի տիփոնին հաղթողի հետ պայքարելը: Օվկիանոսը կարեկցում է Պրոմեթևսին, տանջվում է, ականատես լինելով նրա կրած տառապանքներին: Պատգամախոս ծերունին պատրաստ է Լուսակերտ Օլիմպոս գնալ տիտանի համար ներումն աղերսելու, թեև այդ աղերսանքով իսկ կարող է շանթարձակի զայրույթն իր վրա հրավիրել: Նա հավատում է, որ պաշտպանության իմաստուն խոսքը հաճախ մեղմում է զայրույթը: Բայց զուր են Օվկիանոսի աղերսանքները. հպարտ պատասխան է տալիս Պրոմեթևսը.
     - Ո՛չ, ինքդ քեզ փրկելու ջանա: Վախենում եմ, որ կարեկցանքդ քեզ վնաս բերի: Ես մինչև մրուրը կսպառեմ իմ ճակատագրի բոլոր չարիքները: Իսկ դու, Օվկիանոս, երկյուղ կրիր, որ չշարժես Զևսի զայրույթը իմ օգտին աղերսելուդ համար:
     - Օ՜, տեսնում եմ ես, - տրտմաթախիծ պատասխան է տալիս Օվկիանոսը, - որ քո այդ խոսքերով դու ինձ ստիպում ես ետ դառնալ՝ ոչինչի չհասած: Հավատա ինձ, օ՜, Պրոմեթևս, որ ինձ այստեղ բերողը քո ճակատագրի հոգսն է եղել և սերս քո հանդեպ:
     - Ո՛չ, հեռացի՛ր, շուտ, շո՛ւտ հեռացիր այստեղից: Թող ինձ, - բացականչում է Պրոմեթևսը:
     Խորունկ ցավը սրտում լքեց Օվկիանոսը Պրոմեթևսին: Նա սլացավ իր թևավոր երկանվով, իսկ Պրոմեթևսը շարունակեց Օվկիանուհիներին պատմել, թե ինչե՜ր է արել մարդկանց համար, ինչպե՛ս է, խախտելով Զևսի կամքը, բարիքներ մատուցել նրանց։ Լեմնոսում՝ Մոսքոս լեռան խորքում, իր ընկերոջ՝ Հեփեստոսի հնոցից հափշտակեց Պրոմեթևսը կրակը՝ մարդկանց տալու համար։ Նա մարդկանց արվեստներ սովորեցրեց, գիտելիքներ տվեց, համրել սովորեցրեց, գրել ու կարդալ: Ծանոթացրեց մետաղներին, սովորեցրեց, թե ինչպե՛ս պիտի երկրի ընդերքից հանել դրանք ու մշակել: Մահկանացուների համար զսպեց վայրենի ցուլը և լուծ դրեց վրան, որպեսզի մարդիկ կարողանան օգտագործել ցուլերի ուժը, մշակեն իրենց դաշտերը: Պրոմեթևսը ձի լծեց երկանվին մարդկանց հնազանդ դարձրեց: Իմաստուն տիտանը կառուցեց առաջին նավը, սարքավորեց, վրան քաթանե առագաստ կապեց, որպեսզի նավը մարդուն սրընթաց տանի անծայրածիր ծովի վրայով:
     Առաջներում մարդիկ չգիտեին, թե ի՛նչ է դեղը, անկարող էին դարմանել հիվանդությունները, նրանց առաջ անպաշտպան էին մարդիկ, բայց Պրոմեթևսը նրանց ցույց տվեց բուժանյութերի զորությունը և դրանցով նրանք հաղթեցին հիվանդությունները: Տիտանը մարդկանց սովորեցրեց այն ամենը, ինչ թեթևացնում է կյանքի դառնությունները, կյանքն առավել երջանիկ ու հրճվալից է դարձնում: Հենց դրանով էլ նա շարժեց Զևսի զայրույթը, դրա համար էլ շանթարձակը պատժեց տիտանին:
     Բայց տիտանը հավերժ չպիտի տառապի: Նա գիտե, որ չար ճակատագիրը վրա կհասնի նաև հզորազոր շանթարձակին։ Եվ չի խուսափի նա իր ճակատագրից: Գիտե Պրոմեթևսը, որ Զևսի իշխանությունը հավերժական չէ. կտապալվի նա բարձրագահ արքայական Օլիմպոսից: Պատգամախոս տիտանը գիտե նաև այն մեծ գաղտնիքը, թե Զևսն ինչպես կարող է խուսափել այդ չար ճակատագրից, բայց գաղտնիքը չի հայտնում Զևսին: Ոչ մի ուժ, ոչ մի սպառնալիք, ոչ մի տառապանք չի կարող այդ գաղտնիքը կորզել հպարտ Պրոմեթևսի շուրթերից:
     Ավարտեց Պրոմեթևսն իր պատմությունը, որ զարմանքով լսեցին Օվկիանուհիները։ Ապշել էին նրանք հզորազոր տիտանի իմաստության ու ոգու անխորտակելի կորովի վրա, որ հանդգնել էր ըմբոստանալ ամպրոպային Զևսի դեմ: Կրկին սոսկումը տիրեց նրանց, երբ լսեցին, թե ի՛նչ ճակատագրով է տիտանն սպառնում Զևսին։ Գիտեին նրանք, որ եթե այդ սպառնալիքները հասնեն Օլիմպոս, ապա Զևսը ոչնչի առաջ կանգ չի առնի այդ ճակատագրական գաղտնիքն իմանալու համար: Արտասվաթոր աչերով Պրոմեթևսին էին նայում Օվկիանուհիները՝ ցնցված անողորմ ճակատագրի սահմանածի անխուսափելիության մտքից: Խորունկ լռություն տիրեց, որ ընդմիջում էր միայն ծովի անլռելի աղմուկը:
     Հանկարծ հեռվում աղեկեզ վշտի հազիվ լսելի, կամացուկ հեծկլտանքներ հնչեցին: Ահա դարձյալ հեծեծանքը հասավ ժայռին: Գնալով ավելի մոտիկից ու ավելի բարձր է հնչում հեծեծանքը: Հերայի ուղարկած վիթխարի բոռից հալածվելով, արնաթաթավ ու փրփրաշաղախ, մոլեգին ու խելացնոր վազքով սլանում է կով դարձած տարաբախտ Իոն՝ գետերի աստված Ինաքոսի, Արգոլիսի առաջին արքայի դուստրը: Թափառումներից հոգնատանջ և ուժահատ, խոշտանգված բոռի խայթոցներից, կանգնեց Իոն շղթայակապ Պրոմեթևսի առաջ։ Բարձրաձայն հեծկլտալով, պատմեց, թե իրեն ինչ պատիժ է վիճակվել կրելու: Եվ նա աղերսեց պատգամախոս տիտանին.
     - Օ՜, Պրոմեթևս, այստեղ, իմ թափառումների այս սահմանի վրա, ասա ինձ, աղերսում եմ, ե՞րբ պիտի իմ տառապանքներին վերջ լինի, ե՞րբ պիտի, ի վերջո, ես հանգիստ գտնեմ:
     - Օ՜, հավատա ինձ, Իո, - պատասխան տվեց Պրոմեթևսը - լավ է անգետ մնաս դրան, քան իմանաս: Դեռ բազում երկրներ կկտրես-կանցնես դու, բազում սոսկումներ կհանդիպեն քո ճանապարհին: Քո տառապալից ուղին անցնում է սկյութների երկրի միջով, բարձրաբերձ ձյունապատ Կովկասով, ամազոնուհիների երկրով դեպի Բոսփորի նեղուցը, որ այդ անունով կկոչվի քո պատվին, երբ դու կկտրես այն: Այնուհետև, դեռ երկար կթափառես Ասիայում: Դու կանցնես այն երկրի կողքով, ուր ապրում են մահաբեր գորգոնները: Նրանց գլխներին վարսերի փոխարեն շաչող օձեր են գալարվում: Զգուշացիր նրանցից: Զգուշացիր նաև գրիփներից (6) և միակնանի արիմասպներից (7). նրանց դու կհանդիպես քո ճանապարհին: Ի վերջո, դու կհասնես Բիբլինյան լեռներին, որոնց վրայից գահավիժում են Նեղոսի արգասաբեր ջրերը: Այնտեղ, Նեղոս գետի ոռոգած այդ երկրում է, որ դու գետաբերանի մոտ, ի վերջո, հանգիստ կառնես: Այնտեղ Զևսը քեզ կտա քո նախկին գեղանի կերպարանքը և դու մի զավակ կունենաս՝ Էպափոս անունով։ Նա կտիրի բովանդակ Եգիպտոսին և հերոսների մի փառավոր սերնդի նախահայրը կդառնա: Այդ սերնդից կսերի և այն մահկանացուն, որ նաև ինձ կազատագրի կապանքներից: Ահա թե ինչ է, Իո, հաղորդել քո Ճակատագրի մասին իմ մայրը՝ գուշակուհի Թեմիսը:
     Բարձրաձայն ողբաց Իոն.
     - Օ՜, վա՜յ ինձ, վա՜յ։ Օ՜, դեռ որքա՜ն տառապանքներ է գուժում ինձ չար ճակատագիրը: Սոսկումից սիրտս տրոփում է կրծքիս տակ: Կրկին տիրում է ինձ ցնորքը, կրկին խոցեց հրակարմիր խայթը իմ խոշտանգված մարմինը, կրկին ես կորցնում և խոսելու ձիրքս: Օ՜, վա՜յ ինձ, վա՜յ։
     Աչքերը մոլագար ոլորելով, կատաղի վազքով հեռացավ ժայռից Իոն։ Ասես հողմահալած՝ նա հեռուները սլացավ: Խլացուցիչ բզզոցով նրա հետևից սուրաց բոռը և, ասես կրակով, կիզում էր նրա խայթը տարաբախտ Իոյին: Անհետացավ Իոն փոշու ամպի մեջ Պրոմեթևսի ու Օվկիանուհիների հայացքից: Գնալով ավելի ու ավելի ցածր էր հնչում Իոյի ողբահառաչ ձայնը և, ի վերջո, մարեց այն հեռու-հեռվում, վշտի կամացուկ հեծեծանքի նման:
     Լուռ էին Պրոմեթևսն ու Օվկիանուհիները՝ տրտմելով տարաբախտ Իոյի համար, բայց ահա ցասումնալից գոչեց Պրոմեթևսը.
     - Որքան էլ տանջահար անես ինձ, ամպրոպային Զևս, իմացա՛ծ եղիր, որ կգա այն օրը, երբ քեզ էլ առ ոչինչ կդարձնեն: Կզրկվես քո տիրապետությունից ու գահավեժ կլինես խավարի մեջ: Եվ այդժամ ի կատար կածվի քո հոր՝ Քրոնոսի նզովքը: Աստվածներից և ոչ մեկը չգիտե, թե ի՛նչպես կարող ես խուսափել այդ չար ճակատագրից: Ես եմ միայն, որ դիտեմ այդ: Ահա բազմել ես դու, մեծազոր, Լուսակերտ Օլիմպոսում և շանթ ու որոտ ես արձակում, բայց դրանք էլ սատար չեն լինի քեզ, դրանք անուժ են անխուսափելի ճակատագրի հանդեպ: Օ՜, երբ փոշի կդառնաս, նոր միայն կիմանաս, թե ո՛րն է տիրակալության ու ստրկության տարբերությունը:
     Սոսկումից մթնեցին Օվկիանուհիների աչքերը, և դժգույն սարսափը սրբեց նրանց սիրունիկ այտերի բոսորը: Ի վերջո, դեպի Պրոմեթևսը կարկառելով ծովափրփուրի պես ճերմակ իրենց ձեռքերը, բացականչեցին նրանք.
     - Օ՜, խելակորույս, ինչպե՞ս դու չես սարսափում և այդպես սպառնում ես աստվածների ու մարդկանց արքային։ Օ՜, Պրոմեթևս, նա առավել ծանրագին տառապանքներ կտա քեզ։ Մտածի՛ր քո ճակատագրի մասին, գթա՛ քեզ:
     - Ամեն ինչի պատրաստ եմ ես:
     - Բայց չէ՞ որ իմաստունը հնազանդ է լինում անդրդվելի ճակատագրին:
     - Օ՜, աղերսեցե՜ք, գթություն աղերսեցեք դուք: Ծնկաչոք սողացեք ահեղ տիրակալի առաջ: Իսկ ե՞ս. ինձ ի՞նչ ամպրոպային Զևսը: Ես նրանից վախենալու ի՞նչ ունեմ: Ինձ մահ չկա։ Թող Զևսն անի, ի՛նչ կամենում է: Երկար չի՛ տևի նրա իշխանությունն աստվածների վրա: Պրոմեթևսը հազիվ էր այս խոսքերն արտաբերել, երբ օդի միջով, վայր ընկնող աստղի նման արագ սուրաց աստվածների բանբեր Հերմեսը և, ահեղատես, հայտնվեց Պրոմեթևսի առաջ: Նրան Զևսն է առաքել՝ պահանջելու, որ տիտանը բաց անի այն գաղտնիքը, թե ո՞վ պիտի գահընկեց անի Զևսին և ինչպե՞ս կարելի է խուսափել այդ ճակատագրից: Հերմեսը սոսկումնալի պատժով սպառնաց Պրոմեթևսին անհնազանդության համար: Բայց անսասան է զորավոր տիտանը և հեգնանքով պատասխան է տալիս Հերմեսին.
     - Մանուկ կլինեիր դու և մանկամիտ, եթե ինձնից թեկուզ և մի որևէ բան իմանալու հույս ունենայիր: Լա՛վ իմացիր, ես իմ տանջանքները չէի փոխի ստրկության հետ. ես գերադասում եմ ժայռին գամված մնալ, քան լինել Զևսի հավատարիմ ծառան: Չի՛ք աշխարհում այնպիսի պատիժ ու տառապանք, որոնցով Զևսը կարող լիներ ահաբեկել ինձ ու իմ շուրթերից կորզել թեկուզ և մի հատիկ բառ: Ո՛չ, նա չի՛ իմանա, թե ինչպես կարող է փրկություն գտնել իր ճակատագրից, երբևէ չի՛ իմանա բռնակալ Զևսը, թե ո՛վ պիտի իրենից խլի իշխանությունը:
     - Ուրեմն, լսի՛ր, Պրոմեթև՛ս, թե ի՛նչ կպատահի քեզ, եթե դու հրաժարվես Զևսի կամքը կատարելուց, - տիտանին այսպես պատասխանեց Հերմեսը: - Իր շանթի հարվածով նա այս ժայռը քեզ հետ միասին գահավեժ կանի խավարամած անդունդն անհատակ: Այնտեղ, քարակոփ զնդանում՝ զուրկ արևի լույսից, շատ ու շատ դարեր կխոշտանգվես անթափանց խավարում: Դարեր կանցնեն, և Զևսը կրկին քեզ դուրս կբերի անդունդից, բայց ոչ քեզ ազատելու համար: Ամեն օր քեզ մոտ կճախրի Զևսի առաքած արծիվը, և սուր-սուր ճանկերով ու կտուցով կծվատի քո լյարդը: Կրկին ու կրկին կաճի այն, և գնալով առավել սոսկումնալի կլինեն քո տառապանքները: Այդպես դու կախված կմնաս ժայռից այնքան ժամանակ, քանի դեռ մեկ ուրիշը կամովին հանձն չի առնի քո փոխարեն իջնել Հադեսի մթին թագավորությունը: Մտածիր, Պրոմեթև՛ս, արդյոք ավելի լավ չէ՞ հնազանդվել Զևսին: Չէ՞ որ դու գիտես, որ Զևսի սպառնալիքները երբեք զուր չեն անցնում:
     Անդրդվելի մնաց հպարտ տիտանը: Կարո՞ղ էր արդյոք որևէ սպառնալիք երկյուղ պատճառել նրա սրտին: Հանկարծ երկիրը ցնցվեց, ամեն ինչ դողաց չորսբոլորը, լսվեցին որոտի խլացուցիչ դղրդյուններ, և անտանելի մի փայլով շողաց կայծակը։ Կատաղի ու մոլեգին մի սև հողմ բարձրացավ: Ծովի մեջ ասես լեռնակուտակ եղան փրփրաբաշ ալիքները: Ցնցվեց ժայռը։ Փոթորկի ոռնոցի, որոտի ու երկրաշարժի դղրդյունի միջից լսվեց Պրոմեթևսի ահռելի աղաղակը.
     - Օ՜, ի՜նչ հարված է ուղղել իմ դեմ Զևսը, որպեսզի սոսկում պատճառի իմ սրտին: Օ՜, մայր իմ մեծարգո Թեմիս, օ՜, եթեր, որ բոլորին լույս ես տալիս: Տեսե՜ք, թե ի՜նչ անարդար է պատժում ինձ Զևսը:
     Ահեղադղորդ փուլ եկավ ժայռը և, վրան գամված Պրոմեթևսի հետ, գահավիժեց անհատակ անդունդը, հավերժական խավարի մեջ (8):
     Դարեր անցան, և Զևսը Պրոմեթևսին խավարի միջից կրկին լույս աշխարհ հանեց: Բայց դրանով Պրոմեթևսի տառապանքները չհասան իրենց վախճանին, այլ առավել սոսկումնալի դարձան: Կրկին նա թևատարած փռվել է ժայռի վրա՝ կապանքներով կաշկանդված ու ժայռին գամված: Նրա մարմինն այրում են արևի կիզիչ ճառագայթները, փոթորիկներ են սուրում վրայով, ուժահատ մարմինը մտրակահարում են անձրևներն ու կարկուտը, իսկ ձմեռը ձյան փաթիլներն են թափվում Պրոմեթևսի վրա, և սարսռացնող ցուրտը կաշկանդում է նրա մարմնի անդամները:
     Եվ այդ ամենը դեռ բավական չէ: Ամեն օր վիթխարի արծիվը, իր հզոր թևերով աղմուկով ճեղքելով օդը, սավառնում իջնում է ժայռի վրա: Կանգնում է Պրոմեթևսի կրծքին և ծվատում պողպատի պես սուրսայր իր մագիլներով: Արծիվն իր կտուցով պատառոտում է տիտանի լյարդը Հեղեղի պես հորդում է արյունը և բոսոր ներկում ապառաժը: Արյունը սևանում ու լյարդանում է ժայռի ստորոտին: Հետո քայքայվում է արևի տակ ու անտանելի մի գարշահոտությամբ վարակում օդը: Ամեն առավոտ ճախրում գալիս է արծիվը և սկսում իր արյունալի խրախճանքը: Գիշերվա մեջ ապաքինվում են վերքերը, և կրկին լցվում է լյարդը՝ ցերեկը գիշատչին նոր կեր դառնալու համար: Տարիներ, դարեր են տևում այդ տառապանքները: Ուժասպառ է եղել մեծազոր տիտանը, բայց տանջանքները չեն բեկել նրա հպարտ ոգին:
     Տիտանները վաղուց են հաշտվել Զևսի հետ և հնազանդվել նրա իշխանությանը: Նրանք ընդունում են Զևսի տիրակալությունը և ամպրոպայինն ազատ է արձակել նրանց խավարչտին Տարտարոսից: Իսկ հիմա՝ վիթխարի ու հզոր, եկել են երկրի ծայրը, ժայռի մոտ, որի վրա թևատարած պառկած է շղթայակապ Պրոմեթևսը: Նրանք շրջապատել են ժայռը և Պրոմեթևսին համոզում են հնազանդ լինել Զևսին: Եկավ նաև Պրոմեթևսի մայրը՝ Թեմիսը, և որդուն աղերսեց նկել իր հպարտ ոգին և չհակառակվել Զևսին: Խնդրում է որդուն, որ գթա իրեն. չէ՞ որ ինքն անլուր տանջանքներ է կրում որդու տառապանքները տեսնելով: Մինչև իսկ Զևսն է մոռացել իր երբեմնի ցասումը: Հիմա առավել է նրա տիրակալությունը, ոչինչ չի կարող սասանել նրան, սարսափելի ոչինչ չկա նրա համար: Եվ հետո, հիմա նա իբրև բռնակալ չի տիրում. տերությունն է պաշտպանում, օրենքներ է պահպանում: Նա հովանավորում է մարդկանց ու արդարություն պահպանում նրանց մեջ: Միայն մի բան է անհանգստացնում ամպրոպային Զևսին, դա այն գաղտնիքն է, որ միմիայն Պրոմեթևսը գիտե: Զևսը պատրաստ է ներում շնորհել մեծազոր տիտանին, եթե նա բաց անի ճակատագրական այդ գաղտնիքը: Բայց արդեն մոտ է Պրոմեթևսի տառապանքների ավարտման ժամը: Արդեն ծնվել ու առնացել է այն մեծ հերոսը, որին ճակատագրի կողմից վիճակված է կապանքներից ազատ արձակել տիտանին: Անդրդվելի Պրոմեթևսը առաջվա նման պահում է գաղտնիքը՝ ուժահատ լինելով տառապանքներից. բայց ուժերն արդեն սկսում են լքել նրան:
     Վերջապես, այն հերոսը, որին վիճակված է ազատագրել Պրոմեթևսին, իր թափառումների ընթացքում հասնում է այստեղ՝ երկրի ծայրը: Այդ հերոսը Հերակլեսն է՝ ուժեղագույնը մարդկանցից, մեծազոր՝ որպես աստված: Նա սոսկումով է նայում Պրոմեթևսի տառապանքներին, և կարեկցանքը համակում է նրան:
     Պրոմեթևսը պատմում է նրան իր ժանտ ճակատագրի մասին և գուշակում, թե նրան դեռ ի՛նչ մեծագործություններ են վիճակված անելու: Խորին ուշադրությամբ ունկնդրում է Հերակլեսը տիտանին: Բայց հերոսը Պրոմեթևսի տառապանքների ամբողջ սարսափին ականատես չի եղել: Հեռվից լսվում է հզոր թևերի բախյունը. դա արծիվն է, որ գալիս է իր արյունալի խրախճանքն անելու: Նա պտույտներ է գործում բարձր երկնքում, Պրոմեթևսի գլխավերևը, և ուզում է իջնել նրա կրծքին: Հերակլեսը չթողեց, որ նա խոշտանգի Պրոմեթևսին: Ձեռքն առավ իր աղեղը, կապարճից մահաբեր մի նետ հանեց, նետաձիգ Ապոլոնին կոչեց, որ անվրեպ սուրա իր նետը, և արձակեց արծվի կրծքին: Բարձր զրնգաց պրկված աղեղը, երկինք սուրաց նետը, և նետախողխող արծիվը ընկավ փոթորկուն ծովը՝ գրեթե ժայռի ստորոտի մոտ: Վրա հասավ ազատագրման պահը: Բարձրագահ Օլիմպոսից այդտեղ սուրաց արագոտն Հերմեսը: Փաղաքուշ խոսքով դիմեց մեծազոր Պրոմեթևսին, և անհապաղ ազատություն խոստացավ, եթե բաց անի այն գաղտնիքը, թե Զևսն ինչպես պիտի խուսափի չար ճակատագրից: Համաձայնեց, վերջապես, մեծազոր Պրոմեթևսը գաղտնիքը բաց անել և այսպես խոսեց.
     - Թող շանթարձակը կնության չառնի ծովային աստվածուհի Թետիսին, քանի որ ճակատագրի աստվածուհիները՝ իմաստուն մոյրաները, այսպիսի վիճակ են հանել Թետիսի համար, ով էլ որ լինի նրա ամուսինը, միևնույն է, Թետիսը նրանից մի զավակ կունենա, որ հորից էլ զորեղ կլինի։ Թող աստվածները Թետիսին կնության տան հերոս Պելևսին: Թետիսն ու Պելևսը մի որդի կունենան, որ Հունաստանի մահկանացու հերոսներից վսեմագույնը կլինի:
     Պրոմեթևսը բաց արեց մեծ գաղտնիքը: Հերակլեսն իր ծանրագին գուրզով փշրեց տիտանի կապանքները և կրծքից դուրս հանեց այն անճկելի պողպատասեպը, որով նա գամված էր ժայռին, Ոտքի ելավ տիտանը, այժմ արդեն նա ազատ էր արձակված: Եկավ նրա տառապանքների վախճանը: Այդպես ի կատար ածվեց նրա գուշակությունը, որ մահկանացո՛ւն պիտի ազատի իրեն: Բարձրագոչ, ցնծագին աղաղակներով ողջունեցին տիտանները Պրոմեթևսի ազատագրությունը:
     Այդ ժամանակից ի վեր Պրոմեթևսը ձեռքին երկաթի մատանի է կրում, որի մեջ մի քար է դրված այն ժայռից, որին գամված նա այնքան դարեր անասելի տառապանքներ էր կրել։
     Իսկ Պրոմեթևսի փոխարեն մեռյալների հոգիների ստորերկրյա թագավորությունը իջնել համաձայնեց իմաստուն կենտավրոս Քիրոնը: Դրանով նա ազատվեց այն տառապանքից, որ նրան պատճառում էր Հերակլեսի ակամա հասցրած անբուժելի վերքը։

ՊԱՆԴՈՐԱ

     Երբ Պրոմեթևսը մահկանացուների համար փախցրեց աստվածային կրակը, նրանց արվեստներ ու արհեստներ սովորեցրեց և գիտելիքներ տվեց, կյանքը երկրի վրա ավելի երջանիկ դարձավ: Զևսը, ահեղորեն զայրացած Պրոմեթևսի արարքից, դաժանաբար պատժեց նրան, իսկ մարդկանց՝ չարիք առաքեց: Պանծալի դարբին աստծուն՝ Հեփեստոսին, հրամայեց հողն ու ջուրը խառնել իրար և այդ խառնուրդից մի այնպիսի գեղանի աղջիկ պատրաստել, որ օժտված լինի մարդկանց ուժով, քնքուշ ձայնով, իսկ հայացքը՝ անմահ աստվածուհիների հայացքի հմայքն ունենա:
     Զևսի դուստր Աթենաս - Պալլասը պետք է նրա համար շքեղազարդ հագուստ գործեր, սիրո աստվածուհի ոսկեշող Ափրոդիտեն՝ անդիմադրելի հմայքով օժտեր, Հերմեսը՝ խորունկ միտք ու հնարագիտություն շնորհեր:
     Աստվածներն իսկույն ի կատար ածեցին Զևսի կամքը: Հեփեստոսը հողից մի արտասովոր գեղեցիկ աղջիկ պատրաստեց: Աստվածները նրան կենդանություն տվին: Աթենաս - Պալլասն ու քարիսներն աղջկան արևի պես շողշողուն զգեստներ հագցրին և զարդարեցին ոսկեհուռ ապարանջաններով: Օրեադները նրա փարթամ գանգուրներին գարնանային բուրումնավետ ծաղիկների պսակ դրին: Հերմեսը նրա շուրթերին կեղծ ու պատիր և հաճոյալից խոսքեր դրեց: Աստվածները նրան Պանդորա կոչեցին, քանի որ բոլորից էլ շնորհներ էր ստացել (9): Պանդորան պիտի դժբախտություն տաներ մարդկանց:
     Երբ մարդկանց համար այդ չարիքը պատրաստ էր արդեն, Զևսը Հերմեսին ուղարկեց, որ Պանդորային տանի երկիր, Պրոմեթևսի եղբոր՝ Էպիմեթևսի մոտ: Իմաստուն Պրոմեթևսը բազմիցս նախազգուշացրել էր իր կարճամիտ եղբորը և խորհուրդ տվել, որ նվերներ չընդունի ամպրոպային Զևսից: Նա երկյուղ էր կրում, որ այդ նվերները մարդկանց վիշտ կբերեն: Բայց Էպիմեթևսը չլսեց իմաստուն եղբոր խորհուրդը: Գերեց նրան Պանդորան իր գեղեցկությամբ, և նա կնության առավ գեղանի աղջկան: Շատ չանցած Էպիմեթևսն իմացավ, թե որքան չարիքներ է բերել Պանդորան մարդկանց համար:
     Էպիմեթևսի տանը մի խոշոր կարաս կար՝ ամուր փակված ծանր կափարիչով: Ոչ ոք չգիտեր, թե ինչ կա այնտեղ, և ոչ ոք չէր հանդգնում այն բաց անել, քանի որ բոլորը գիտեին, թե ի՛նչ աղետներ կարող են գալ դրանից: Հետաքրքրասեր Պանդորան գողունի վեր առավ կափարիչը, և աշխարհով մեկ ճախրեցին այն աղետները, որոնք ինչ-որ ժամանակ այնտեղ էին ամփոփված: Միմիայն Հույսն էր, որ մնաց վիթխարի ամանի հատակին: Կափարիչը կրկին փակվեց, և Հույսը դուրս չթռավ Էպիմեթևսի տանից: Այդ չէր կամենում ամպրոպային Զևսը:
     Առաջներում մարդիկ երջանիկ կյանք էին վարում՝ չիմանալով, թե ի՛նչ է չարիքը, տանջալից աշխատանքը և կործանարար հիվանդությունները: Հիմա արդեն բյուրավոր աղետները տարածվեցին մարդկանց մեջ: Հիմա արդեն չարիքներով լցվեցին և՛ երկիրը, և՛ ծովը: Ցերեկով թե՛ գիշերով մարդկանց մոտ են գալիս անկոչ չարիքներն ու հիվանդությունները, իրենց հետ տառապանքներ բերում մարդկանց: Համրաքայլ ու անխոս են մոտենում, քանի որ Զևսը նրանց զրկել է խոսելու ձիրքից: Չարիքն ու հիվանդությունները շանթարձակը մարդկանց համար է ստեղծելը:

ԷԱԿՈՍ (10)

Շարադրված է ըստ Օվիդիոսի «Կերպարանափոխություններ» պոեմի։

     Ամպրոպային Զևսը առևանգելով գետերի աստված Ասոպոսի գեղանի դստերը՝ նրան տարավ Օյնոպիա կղզին, որ այդ ժամանակից ի վեր Ասոպոսի դստեր՝ Էգինայի անունով է կոչվում։ Այդ կղզում ծնվեց Զևսի ու Էգինայի որդին՝ Էակոսը։ Երբ Էակոսը հասակ առավ, առնացավ ու Էգինա կղզու արքան դարձավ՝ բովանդակ Հունաստանում ոչ ոք չէր կարող նրա հետ համեմատվել ո՛չ ճշմարտության հանդեպ տածած սիրով, ո՛չ էլ արդարամտությամբ: Մինչև իսկ մեծ օլիմպոսցիներն էին հարգում Էակոսին ու հաճախ նրան դատավոր կարգում իրենց վեճերին: Իսկ մահից հետո Էակոսը, ինչպես Մինոսն ու Ռադամանթոսը, աստվածների կամքով դատավոր դարձավ ստորերկրյա թագավորության մեջ:
     Միմիայն մեծ աստվածուհի Հերան էր, որ ատում էր Էակոսին: Հերան մեծ աղետ բերեց Էակոսի թագավորությանը: Թանձրախիտ մշուշով պատեց Էգինա կղզին, չորս ամիս պահեց այդ մշուշը: Ի վերջո, հարավային քամին ցրեց այն: Բայց քամին իր շնչով ոչ թե ազատություն բերեց, այլ կործանում: Ապականող մշուշի պատճառով անհամար թունավոր օձեր լցվեցին Էգինայի լճակները, աղբյուրներն ու առվակները, և թունավորում էին բոլորին: Էգինայում մի ահավոր համաճարակ ծայր առավ: Ամենայն կենդանություն մեռավ կղզում: Անվնաս մնացին Էակոսն ու մեկ էլ նրա զավակները: Հուսահատության մեջ՝ Էակոսը ձեռքերը երկինք կարկառեց ու բացականչեց.
     - Օ՜, մեծդ վահանակիր Զևս. եթե իրավ է, որ դու Էգինայի ամուսինն ես եղել, եթե իրավ է, որ դու իմ հայրն ես ու չես ամաչում թողածդ սերնդի համար, ապա ե՛տ տուր իմ ժողովուրդը կամ ի՛նձ էլ թաղիր գերեզմանի խավարում:
     Զևսն Էակոսին նախանշան տվեց, որ լսել է նրա աղերսանքը. շողաց կայծակը, և որոտի դղրդյունը գլորվեց վճիտ երկնքով մեկ: Կռահեց Էակոսը, որ իր աղոթքը տեղ է հասել: Այն տեղում, ուր Էակոսն աղերսել էր իր հորը՝ Զևսին, մի հզոր կաղնի էր կանգնած՝ շանթարձակին նվիրված, իսկ նրա արմատների մոտ մրջնաբույն կար: Պատահմամբ: Էակոսի հայացքն ընկավ հազարավոր ժրաջան մրջյուններով լեցուն այդ մրջնանոցի վրա: Էակոսը երկար նայեց, թե ինչպես էին ջանում մրջյունները կառուցելու իրենց մրջնային քաղաքը, և այսպես ասաց.
     - Օ՜, գթառատ հայր Զևս, այնքան աշխատասեր քաղաքացիներ տուր ինձ, որքան մրջյուններ կան այս մրջնանոցում։
     Էակոսը հազիվ էր արտաբերել այս խոսքը, երբ կաղնին, թեև մեղմ զեփյուռ անգամ չէր փչում, խշխշացրեց իր հզոր ճյուղերը. Զևսը և´ս մի կանխանշան տվեց Էակոսին
     Վրա հասավ գիշերը: Զարմանահրաշ մի երազ տեսավ Էակոսը: Նա տեսավ Զևսի սրբազան կաղնին, որի ճյուղերը պատած էին բյուրավոր մրջյուններով: Տատանվում էին կաղնու ճյուղերը, և մրջյուններն անձրևի նման ցած էին թափվում: Գետին ընկնելով, մրջյուններն ավելի ու ավելի խոշոր էին դառնում. ահա՛ նրանք ոտքի ելան, շտկվեցին, անհետացավ նրանց գորշ գույնը, մարմինները լցվեցին. աստիճանաբար մարդկային կերպարանք առան: Արթնացավ Էակոսը. չի հավատում իր երազի գուշակությանը, նա մինչև իսկ տրտնջում է աստվածների գուշակության դեմ, որ իրեն օգնություն չեն առաքում: Մեկ էլ հանկարծ ուժգին աղմուկ բարձրացավ: Էակոսի ականջին ոտնաձայներ են հասնում ու մարդկային խոսքեր, որ նա վաղուց է արդեն ինչ չի լսել: «Երազ չէ՞ արդյոք», մտածում է նա: Հանկարծ նրա մոտ է վազում որդին՝ Տելամոնը, նետվում դեպի հայրն ու ցնծագին խոսում.
     - Շուտ դո´ւրս արի, հա´յր։ Եվ դու ականատես կլինես մի մեծ հրաշքի, որին չէիր էլ սպասում:
     Դուրս ելավ Էակոսը պալատից և այն մարդկանց, որոնց երազումն էր տեսել, այժմ տեսավ կենդանություն առած: Մրջյուններից առաջ եկած մարդիկ Էակոսին արքա հռչակեցին, իսկ սա նրանց միրմիդոններ (11) կոչեց: Այսպես եղավ, որ Էգինա կղզին կրկին մարդաբնակ դարձավ:

ԴԱՆԱՅՈՒՀԻՆԵՐ

Հիմնականում շարադրված է ըստ Էսքիլեսի «Պաշտպանություն աղերսողներ» ողբերգության:

     Զևսի և Իոյի որդին՝ Էպափոսը, Բելոս անունով մի զավակ ուներ, իսկ սա երկու տղա ուներ՝ Եգիպտոսը և Դանայոսը: Այն ամբողջ երկրում, որ արգասաբեր Նեղոսն է ոռոգում, տիրում էր Եգիպտոսը. նրա անունով է, որ երկիրն ստացել է իր անունը: Իսկ Դանայոսը իշխում էր Լիբիայում։ Աստվածները Եգիպտոսին հիսուն որդի տվեցին, իսկ Դանայոսին՝ հիսուն գեղանի դուստր։ Գերվեցին Եգիպտոսի տղաները Դանայուհիների հմայքով, կամեցան պսակվել գեղանի աղջիկների հետ, բայց Դանայոսն ու Դանայուհիները մերժեցին նրանց: Մեծ զորաբանակ հավաքեցին Եգիպտոսի զավակները և կռիվ գնացին Դանայոսի վրա: Դանայոսը պարտություն կրեց եղբոր որդիների կողմից, նրան վիճակվեց զրկվել իր թագավորությունից ու փախուստի դիմել։ Աթենաս-Պալլաս աստվածուհու օգնությամբ Դանայոսը կառուցեց առաջին հիսուն թիականոց նավը և, իր դուստրերի հետ միասին, անծայրածիր ու հավերժածուփ ծով դուրս եկավ:
     Երկար ժամանակ ծովի ալիքների վրայով լողում էր Դանայոսի նավը և, ի վերջո, հասավ Հռոդոս կղզուն: Այստեղ Դանայոսը հանգրվան գտավ. իր դուստրերի հետ ափ դուրս եկավ, մի սրբավայր հիմնեց իր հովանավոր Աթենաս աստվածուհուն և նրան առատ զոհեր մատուցեց։ Դանայոսը չմնաց Հռոդոսում: Երկյուղ կրելով Եգիպտոսի որդիների հետապնդումից, նա դուստրերի հետ նավեց ավելի հեռու՝ դեպի Հունաստանի ափերը, դեպի Արգոլիս (12), իր նախամոր՝ Իոյի մոտ: Ինքը Զևսն էր պահպանում նավը անեզր ծովում, վտանգներով լեցուն նավարկության ընթացքում: Երկար ճանապարհ կտրելուց հետո նավը հասավ Արգոլիսի արգասաբեր ափերին: Դանայոսն ու Դանայուհիները հուսով էին, որ այստեղ պաշտպանություն ու ապաստան կգտնեն Եգիպտոսի տղաների հետ անտանելի ամուսնությունից:
     Իբրև պաշտպանություն աղերսողներ, ձիթենու ճյուղերը - ձեռքներին, Դանայուհիներն ափ ելան: Ոչ ոք չէր երևում ծովափին։ Վերջապես հեռվում փոշու ամպ երևաց, որ արագորեն մոտենում էր: Ահա՛, փոշու ամպի մեջ արդեն փայլատակում են վահանները, սաղավարտներն ու նիզակները: Լսվում է մարտակառքերի անիվների աղմուկը: Դա Արգոլիսի արքա Պելասգոսի՝ Պալեքթոնի որդու զորաբանակն է, որ մոտենում է: Լուր առնելով, որ նավ է մոտենում կղզու ափին, Պելասգոսը ծովափ է գալիս իր զորքն առած: Բայց հանդիպեց ոչ թե ոսոխի, այլ ծերունի Դանայոսին իր հիսուն գեղանի դուստրերի հետ: Ձիթենու ճյուղերը ձեռքներին, ընդառաջ եկան նրանք՝ պաշտպանություն աղերսելով: Ձեռքներն արքային կարկառած, արտասվաթոր աչքերով, Դանայոսի գեղանի աղջիկները պաշտպանություն են աղերսում ընդդեմ Եգիպտոսի գոռոզ որդիների: Զևսի՝ աղերսողների հզորազոր պաշտպանի անունով, Դանայուհիները պաղատում են Պելասգոսին, որ ոսոխի ձեռքը չմատնի իրենց: Չէ՞ որ նրանք օտարներ չեն Արգոլիսում, սա նրանց նախամոր՝ Իոյի հայրենիքն է:
     Պելասգոսը դեռ էլի տատանվում է. չէ՞ որ նրան սպառնում է պատերազմ Եգիպտոսի հզոր տիրակալների հետ: Ի՞նչ անի: Բայց նրան առավել մեծ երկյուղ է պատճառում Զևսի ցասումը, եթե նա, խախտելով շանթարձակի օրենքները, վանի Զևսի անունով պաշտպանություն աղերսողներին: Ի վերջո, Պելասգոսը խորհուրդ է տալիս Դանայոսին, որ գնա Արգոս և այնտեղ աստվածների զոհասեղանին ձիթենու ճյուղեր դնի՝ ի նշան պաշտպանության աղերսանքի: Իսկ ինքը վճռում է հավաքել ժողովրդին և խորհուրդ հարցնել նրանից։ Պելասգոսը Դանայուհիներին խոստում է տալիս ամեն ջանք գործ դնել, որպեսզի Արգոսի քաղաքացիներին համոզի նրանց սատար կանգնելու համար:
     Հեռանում է Պելասգոսը: Դանայուհիները սրտատրոփ սպասում են ժողովրդական հավաքի վճռին: Նրանք գիտեն, թե որքան անզուսպ են Եգիպտոսի որդիները, որքան ամեհի են կռվի մեջ: Գիտեն նաև, թե ի՛նչ է սպառնում իրենց, եթե եգիպտացիների նավերը հասնեն Արգոլիսի ափերին: Ի՞նչ պիտի անեն իրենք` անպաշտպան աղջիկները, եթե զրկվեն ապաստանից ու Արգոսի բնակիչների օգնությունից: Մոտ է արդեն տարաբախտ ժամը: Արդեն եկել է Եգիպտոսի որդիների բանբերը: Նա սպառնում է Դանայուհիներին ուժով տանել նավ: Ահա բռնել է Դանայոսի դուստրերից մեկի ձեռքից իր ստրուկներին հրամայում է մյուսներին էլ բռնել: Բայց հենց այդ պահին կրկին հայտնվեց Պելասգոսը։ Նա իր պաշտպանության տակ է առնում Դանայուհիներին, նրան չի վախեցնում և այն, որ Եգիպտոսի որդիների բանբերը սպառնում է պատերազմով:
     Պելասգոսին ու Արգոլիսի բնակիչներին կորստյան մատնեց Դանայոսին ու նրա աղջիկներին պաշտպան կանգնելու վճիռը: Արյունահեղ կռվում պարտություն կրելով, Պելասգոսն ստիպված եղավ փախչել իր լայնատարած տերության ծայրագույն հյուսիսը: Իրավ է, Դանայոսին ընտրեցին Արգոսի թագավոր, բայց Եգիպտոսի տղաների հետ խաղաղություն կնքելու համար նա, այնուամենայնիվ, իր գեղանի աղջիկներին կնության պիտի տար նրանց:
     Եգիպտոսի որդիները ճոխ հարսանիք արեցին: Նրանք վերահասու չէին, թե ի՛նչ է բերելու իրենց այդ ամուսնությունը: Ավարտվեց հարսանեկան աղմկալի խրախճանքը, դադար հարսանեկան հիմները, մարեցին հարսանեկան ջահերը. գիշերվա խավարը պարուրեց Արգոսը: Խորունկ լռություն էր տիրում քնի մեջ ընկղմված քաղաքում: Հանկարծ լռության մեջ մահամերձի ի ծանր տնքոց լսվեց, դրան հետևեց երկրորդը, հետո՝ էլի ու էլի: Ահասարսուռ չարագործություն էին կատարում Դանայուհիները գիշերվա քողի տակ: Իրենց հոր՝ Դանայոսի տված դաշույններով նրանք դաշունահար էին անում իրենց ամուսիններին՝ հենց որ քունը փակեց սրանց աչքերը:
     Եվ այսպես, սոսկալի մահով կործանվեցին Եգիպտոսի որդիները: Նրանցից մեկը միայն փրկություն գտավ՝ գեղեցիկ Լինքեոսը: Դանայոսի դեռատի դուստրը՝ Հիպերմնեստրան, գթաց նրան: Նա իր մեջ ուժ չէր գտել ամուսնու կուրծքը դաշույն մխրճելու համար: Արթնացրել էր նրան ու գաղտնի դուրս բերել Լինքեոսի եղբայրների արյամբ ողողված պալատից:
     Մոլեգին ցասումով էր լցվել Դանայոսը, իմանալով, որ Հիպերմնեստրան խախտել է իր կամքը: Դանայոսը դստերը շղթայակապ արեց և զնդան նետեց: Հավաքվեց Արգոսի ծերունիների դատարանը, որպեսզի դատի Հիպերմնեստրային՝ հոր կամքը խախտելու համար: Դանայոսն ուզում էր մահվան մատնել դստերը: Բայց դատարան եկավ ինքը՝ սիրո աստվածուհի ոսկեշող Ափրոդիտեն: Նա պաշտպան կանգնեց Հիպերմնեստրային ու փրկեց նրան անողորմ պատժից: Դանայոսի գթառատ, սիրասուն դուստրը դարձավ Լինքեոսի կինը: Աստվածները այդ ամուսնությանը բազմաթիվ մեծ հերոսների սերունդ մաղթեցին: Մինչև իսկ Հերակլեսը, Հունաստանի այդ անմահ հերոսը, պատկանում է Լինքեոսի տոհմին:
     Զևսը չէր կամենում կորստյան մատնել նաև մյուս Դանայուհիներին: Նրա կամքով Աթենասն ու Հերմեսը` Դանայուհիներին մաքրագործեցին հեղած արյան պղծությունից: Դանայոս արքան օլիմպացի աստվածների պատվին մեծ խաղեր կազմակերպեց, Այդ մրցախաղում հաղթողները իբրև շնորհ կնության էին առնում Դանայոսի դուստրերին:
     Բայց և այնպես Դանայուհիները չխուսափեցին պատժից իրենց կատարած չարագործության համար: Կրում են այդ պատիժը իրենց մահից հետո՝ Հադեսի խավարամած թագավորության մեջ: Դանայուհիները պետք է ջրով լցնեն հատակ չունեցող մի վիթխարի կարաս: Հավերժորեն նրանք ջուր են կրում ստորերկրյա գետից և լցնում կարասի մեջ: Ահա, թվում է թե կարասն արդեն լիքն է, բայց ջուրը կրկին ու կրկին դուրս է հոսում և կարասը դարձյալ դատարկ է: Կրկին ու կրկին գործի են անցնում Դանայուհիները, վերստին ջուր են կրում ու լցնում անհատակ կարասը: Եվ այսպես, շարունակվում է անվախճան նրանց աշխատանքը:

ՊԵՐՍԵՎՍ (13)

Շարադրված է ըստ Օվիդիոսի «Կերպարանափոխություններ» պոեմի:

ՊԵՐՍԵՎՍԻ ԾՆՈՒՆԴԸ

     Արգոսի արքա Ակրիսիոսը՝ Լինքեոսի թոռը, Դանայա անունով մի դուստր ուներ, որ հռչակված էր իր երկնային գեղեցկությամբ: Պատգամախոսը գուշակել էր, որ Ակրիսիոսը զոհ պիտի գնա Դանայայի որդու ձեռքով: Այդ ճակատագրից խուսափելու համար Ակրիսիոսը խորը Գետնի տակ բրոնզից ու քարից ընդարձակ սենյակներ կառուցեց և իր դուստր Դանայային փակեց այնտեղ, որպեսզի ոչ ոք չտեսնի նրան և ոչ մի հերոս չգայթակղվի նրա գեղեցկությամբ ու չառևանգի նրան։
     Բայց մեծն Զևսը սիրեց նրան և, ոսկե անձրևի տեսք առած, թափանցեց Դանայայի ստորերկրյա սենյակը։ Եվ Ակրիսիոսի դուստրը դարձավ Զևսի կինը։ Այդ ամուսնությունից Դանայան մի չքնաղ մանուկ ունեցավ։ Մայրը նրան Պերսևս կոչեց։
     Երկար չապրեց փոքրիկ Պերսևսը մոր հետ ստորերկրյա սենյակներում։ Մի անգամ Ակրիսիոսի ականջին հասավ փոքրիկ Պերսևսի ձայնը ու խնդագին ծիծաղը։ Նա իջավ դստեր մոտ իմանալու, թե նրա սենյակից այդ ինչ մանկան ծիծաղ է լսվում։ Ապշահար եղավ Ակրիսիոսը չքնաղ մանուկին տեսնելով։ Եվ ի՜նչ սոսկում պատեց նրան, երբ իմացավ, որ նա Դանայայի ու Զևսի զավակն է։ Իսկույն մտաբերեց պատգամախոսի գուշակությունը։ Դարձյալ պիտի միտք աներ, թե ինչպես խուսափի այդ ճակատագրից։ Վերջապես Ակրիսիոսը հրամայեց փայտից մի մեծ արկղ շինել։ Դանայային ու Պերսևսին ամփոփեց նրա մեջ, փակեց ու հրամայեց ծովը նետել։
     Երկար մամ տնակ տարուբերվում էր արկղը դառնաղի ծովի մրրկածուփ ալիքների վրա։ Կործանում էր սպառնում Դանայային ու նրա զավակին։ Ալիքները դեսուդեն էին նետում արկղը. մեկ հասցնում էին իրենց կատարը, մեկ էլ վայր բերում ծովի հորձանուտի մեջ։ Վերջապես հավերժածուփ ալիքները արկղը քշեցին Սերիփոս (14) կղզին։ Այդ ժամին ծովափին ձուկ էր որսում ձկնորս Դիկտիսը։ Նա հենց նոր էր ցանցը ծովը նետել։ Արկղը խճճվեց ցանցի մեջ, և Դիկտիսը արկղը ցանցի հետ ափ քաշեց։ Բաց արեց արկղը և զարմանքով տեսավ հրաշք գեղեցկության տեր կնոջն ու չքնաղ մանկանը։ Դիկտիսը նրանց իր եղբոր՝ Սերիփոսի արքա Պոլիդեկտեսի մոտ տարավ։
     Զորացավ Պերսևսը Պոլիդեկտես արքայի պալատում և դարձավ ուժեղ ու բարեկազմ պատանի։ Աստղի պես շողում էր նա Սերիփոս կղզու պատանիների մեջ իր աստվածային գեղեցկությամբ. չկար նրան հավասարը ո'չ գեղեցկությամբ, ո'չ ուժով, ո'չ ճարպկությամբ, ո'չ քաջությամբ։

ՊԵՐՍԵՎՍՆ ՍՊԱՆՈՒՄ Է ԳՈՐԳՈՆ ՄԵԴՈՒԶԱՅԻՆ

     Պոլիդեկտեսը մտադիր էր բռնի ուժով կնության առնել գեղանի Դանայային, բայց Դանայան ատում էր Պոլիդեկտես դժնի թագավորին: Պերսևսը պաշտպան կանգնեց մորը: Զայրացավ Պոլիդեկտեսը և այդ պահից ի վեր մտորում էր միայն Պերսևսին կորստյան մատնելու մասին: Ի վերջո, անողորմ Պոլիդեկտեսը վճռեց Պերսևսին ուղարկել Գորգոն Մեդուզայի գլուխը բերելու: Իր մոտ կանչեց Պերսևսին ու այսպես ասաց.
     - Եթե իրավ է, որ դու ամպրոպային Զևսի որդին ես, ապա չես հրաժարվի մի մեծ սխրություն ի կատար ածելուց: Քո սիրտը չի դողա և ոչ մի վտանգի առաջ: Ապացույց տուր, որ Զևսն է քո հայրը և ինձ բեր Գորգոն Մեդուզայի գլուխը: Օ՜, լիահույս եմ ես. որ Զևսը զորավիգ կլինի իր զավակին:
     Հպարտ մի հայացք նետեց Պերսևսը թագավորի վրա և հանգստությամբ պատասխանեց.
     - Լա՛վ, ես կբերեմ Մեդուզայի գլուխը:
     Եվ Պերսևսը բռնեց իր հեռավոր ճամփան: Նա պիտի հասներ երկրի արևմտյան ծայրամասը, այն երկիրը, ուր իշխում էին աստվածուհի Գիշերը և մահվան աստված Թանատոսը: Այդ երկրում էին ապրում նաև սոսկումնալի Գորգոնները: Նրանց մարմինները պատած էին փայլփլուն ու պողպատի պես ամրապինդ թեփուկով: Ոչ մի սուր չէր կարող կտրել այդ թեփուկները, բացի Հերմեսի կեռ սրից: Պղնձակոփ վիթխարի ձեռքեր ունեին Գորգոնները և պողպատե սուրսայր եղունգներ: Նրանց գլուխների վրա վարսերի փոխարեն շաչող թունավոր օձեր էին գալարվում: Գորգոնների դեմքերը՝ դաշույնի պես սուր ժանիքներով, շառագույն շուրթերով կատաղությամբ փայլող աչքերով, այնպիսի մաղձով էին համակված, այնքան ահարկու էին, որ Գորգոնների վրա նայող ամեն ոք քար էր կտրում սոսկումից: Ոսկեփայլ փետուրներ ունեցող իրենց թևերով Գորգոնները սրաթռիչ ճախրում էին երկնքով: Վա՜յ այն մարդուն, ում կվիճակվեր հանդիպել նրանց: Գորգոններն իրենց զոհին պատառ-պատառ էին անում պղնձակոփ ձեռքերով և խմում նրա տաք արյունը:
     Մի անհնար, գերմարդկային մեծագործություն էր վիճակված Պերսևսին՝ Զևսի որդուն: Նրան օգնության հասան մտքի պես արագասլաց Հերմեսը՝ աստվածների բանբերը, և Զևսի սիրասուն դուստրը՝ ռազմաշունչ Աթենասը: Աթենասը Պերսևսին մի պղնձակուռ վահան տվեց, այնպես շողշողուն, որ նրա մեջ, ինչպես հայելու, ամեն ինչ արտացոլվում էր, իսկ Հերմեսը տվեց իր կտրուկ սուրը, որ փափուկ մեղրամոմի պես կտրում էր մինչև իսկ ամենակարծր պողպատը: Աստվածների բանբերը պատանի հերոսին ասաց նաև, թե ինչպես պիտի գտնել Գորգոններին:
     Երկար ճանապարհ պիտի կտրեր Պերսևսը: Եվ բազում երկրներ անցավ նա, բազում ժողովուրդներ տեսավ: Վերջապես հասավ այն խավարամած երկիրը, ուր պառավ Գրայաներն էին ապրում: Սրանք երեքով միայն մի աչք ու մի ատամ ունեին: Հերթով էին գործածում այդ մի աչքն ու ատամը: Քանի դեռ աչքը նրանցից մեկն էր կրում, մյուս երկուսը կույր էին մնում և միակնանի Գրայան առաջնորդում էր նրանց՝ իր անօգնական քույրերին: Իսկ այն պահին, երբ աչքը հանելով, ըստ հերթի՝ պիտի տար հաջորդին, երեք քույրերն էլ կույր էին մնում: Հենց սրանք էին, որ պահպանում էին Գորգոնների մոտ տանող ճանապարհը, միայն սրանք գիտեին այդ ճանապարհը: Կամացուկ ու գաղտագողի, ինչպես խորհուրդ էր տվել Հերմեսը, Պերսևսը մթության մեջ մոտեցավ նրանց և մեկի ձեռքից խլեց զարմանահրաշ աչքը հենց այն պահին, երբ սա քրոջը պիտի տար այն: Սարսափահար ճչացին Գրայաները: Հիմա երեքն էլ կույր էին մնացել: Ի՞նչ պիտի անեն այդպես կույր ու անօգնական: Նրանք դիմեցին Պերսևսին՝ աղերսելով հանուն բոլոր աստվածների, որ ետ տա իրենց աչքը: Նրանք պատրաստ էին ամեն ինչ անել հերոսի համար, եթե նա վերադարձներ իրենց գանձը:
     Եվ Պերսևսը պահանջեց, որ դրա փոխարեն Գրայաներն իրեն ցույց տան Գորգոնների մոտ տանող ճանապարհը: Երկար ժամանակ տատանվում էին Գրայաները, բայց ստիպված էին, տեսողությունը ետ ստանալու համար, ցույց տալ ճանապարհը: Այսպես իմացավ Պերսևսը, թե ինչպես պիտի ընկնել Գորգոնների կղզին, և արագորեն առաջ գնաց:
     Հետագա ճանապարհորդության ժամանակ Պերսևսը եկավ հավերժահարսների մոտ: Նրանցից երեք պարգև ստացավ. ստորերկրյա թագավորության տիրակալ Հադեսի սաղավարտը, որ անտեսանելի էր դարձնում կրողին, թևավոր սանդալներ, որոնց օգնությամբ կարելի էր սրաթռիչ ճախրել երկնքով և մի կախարդական պայուսակ. այդ պայուսակը մեկ լայնանում էր, մեկ սեղմվում՝ նայած թե ի՛նչ մեծության իր էր դրված նրա մեջ: Հագավ Պերսևսն այդ թևավոր սանդալները, դրեց Հադեսի սաղավարտը, ուսը գցեց զարմանահրաշ պայուսակը և երկնքով սուրաց դեպի Գորգոնների կղզին:
     Բարձր երկնքով սավառնում էր Պերսևսը: Ներքևում տարածվում էր երկիրն իր կանաչապատ հովիտներով, որոնց միջով արծաթաշող ժապավենների պես ձգվում էին գետերը: Ներքևում երևում էին քաղաքներ, որոնց մեջ պայծառությամբ շողում էին աստվածների տաճարները՝ ճերմակափայլ մարմարից կառուցված: Հեռվում խոյացել էին անտառի կանաչով պատած լեռները և արևի ճառագայթներով ողողված նրանց ձյունապատ կատարները հուրհրատում էին ադամանդների պես: Պերսևսը հողմի նման սուրում է առաջ ու առաջ: Նա այնքան բարձր է ճախրում երկնքով, որքան բարձր արծիվներն անգամ չէին սավառնում իրենց հզոր թևերով: Ահա և հեռվում հրահեղուկ ոսկու պես շողում է ծովը։ Հիմա արդեն ծովի վրայով է ճախրում Պերսևսը, և ծովային ալիքների ծփանքը հազիվ լսելի խշշոցով հասնում է նրա ականջին: Ահա արդեն երկիրը չի երևում: Չորսբոլորը, որքան ընդգրկում է Պերսևսի հայացքը, տարածվել է ջրի համատարած հարթությունը:
     Վերջապես ծովի կապուտակ հեռվում երևաց կղզու սև շերտը, որ ավելի ու ավելի է մոտենում: Դա Գորգոնների կղզին է: Կղզու վրա, արևի ճառագայթներով ողողված, ինչ-որ բան է շողշողում անտանելի փայլով: Ավելի ցած է իջնում Պերսևսը: Արծվի պես սավառնում է կղզու վրա ու տեսնում, որ ժայռի վրա քուն են մտել երեք ահասարսուռ Գորգոններ: Քնել են ու տարածել իրենց պղնձակոփ թևերը, արևի տակ կրակի պես վառվում են նրանց պողպատե թեփուկները և ոսկեղեն թևերը: Նրանց գլուխների վրայի օձերը թեթևակի գալարվում են քնի մեջ: Շուտափույթ երեսը շուռ է տալիս Պերսևսը: Վախենում է նայել նրանց ահավոր դեմքերին. չէ՞ որ մի հայացքն էլ բավական է, որ նա քար դառնա: Նայեց Պերսևսը Աթենաս-Պալլասի վահանին և, ինչպես հայելու մեջ, արտացոլվեցին Գորգոնները: Նրանցից ո՞րն է Մեդուզան: Գորգոնները ջրի կաթիլների պես նման են իրար: Երեքից միայն Մեդուզան է մահկանացու, միայն նրան կարելի է սպանել: Մտքերի մեջ ընկավ Պերսևսը: Այստեղ նրան օգնության հասավ սրաթռիչ Հերմեսը: Նա Պերսևսին ցույց տվեց, թե որն է Մեդուզան և կամացուկ շշնջաց ականջին.
     - Մի դանդաղիր, Պերսևս: Համարձակ ցած իջիր: Նայիր, ծովի կողմից առաջինը Մեդուզան է: Գլխատի՛ր նրան: Հիշիր՝ չպետք է նայես նրան: Մի հայացք, և դու կորած ես: Շտապի՛ր, քանի դեռ չեն արթնացել:
     Ինչպես արծիվն է երկնքից սուրում իր որսի վրա, այդպես էլ Պերսևսն ահագնաթափ խոյացավ քնած Մեդուզայի վրա: Մեկ էլ նայեց իր շողացող վահանին, որ անվրեպ լինի հարվածը: Մեդուզայի գլխի օձերը զգացին թշնամու մոտենալը: Ահեղաշունչ շաչյունով ելան նրանք: Քնի մեջ շարժվեց Մեդուզան: Նա արդեն բաց էր արել աչքերը: Հենց այդ պահին կայծակի պես փայլատակեց Պերսևսի կտրուկ սուրը: Հերոսը մի հարվածով գլխատեց Մեդուզային: Նրա սև արյունը հեղեղի պես հորդեց ժայռն ի վար, իսկ արյան հեղեղի հետ Մեդուզայի մարմնի միջից երկինք խոյացավ թևավոր մի նժույգ՝ Պեգասը և հսկա Քրիսաորոսը:
     Առանց հապաղելու Պերսևսը հափշտակեց Մեդուզայի գլուխը և թաքցրեց կախարդական պայուսակի մեջ: Մահվան ջղաձգությունների մեջ գալարվելով՝ Մեդուզայի մարմինը ժայռի վրայից ծովը գահավիժեց: Նրա անկման աղմուկից արթնացան Մեդուզայի քույրերը՝ Ստեյնոն և Էվրիալեն: Իրենց հզոր թևերը թափահարելով՝ նրանք վեր ճախրեցին կղզու վրա և կատաղափայլ աչքերով դիտում էին չորսբոլորը: Գորգոնները շաչելով սավառնում են երկնքով, բայց նրանց քրոջը՝ Մեդուզային սպանողն անհետացել է արդեն: Ոչ մի շունչ արարած չի երևում ո՛չ կղզում, ո՛չ էլ ծովի հեռուներում:
     Իսկ Պերսևսը՝ Հադեսի սաղավարտի զորությամբ անտեսանելի դարձած, արագաթռիչ հեռու էր սավառնում ծփացող ծովի վրայով: Ահա նա արդեն ճախրում է Լիբիայի ավազուտների վրայով: Պայուսակի միջից Մեդուզայի գլխի արյունը ծանր կաթիլներով ընկնում է ավազների վրա: Այդ կաթիլներից ավազներն օձեր ծնեցին: Չորսբոլորն ամենուրեք վխտում են օձերը և ամենայն կենդանի շունչ փախուստի է դիմում. այդ օձերն են, որ Լիբիան անապատ են դարձրել:

ՊԵՐՍԵՎՍ ԵՎ ԱՏԼԱՍ

     Պերսևսն ավելի ու ավելի հեռու է սավառնում Գորգոնների կղզուց: Հողմահալած ամպի պես ճախրում է երկնքով, Վերջապես հասնում է այն երկիրը, ուր թագավորում է տիտան Յապետոսի որդին՝ Պրոմեթևսի եղբայր հսկա Ատլասը: Բազմահազար կովեր ու ցուլեր, նրբագեղմ ոչխարներ են արածում Ատլասի դաշտերում: Շքեղ այգիներ կան նրա տիրապետության սահմաններում, իսկ այգիների մեջ՝ ոսկեճյուղ ու ոսկետերև մի խնձորենի: Սրա պտուղները նույնպես ոսկեղեն են:
     Ատլասն աչքի լույսի պես պահպանում էր այդ ծառը, որ նրա մեծագույն գանձն էր: Թեմիս աստվածուհին հայտնել էր նրան իր գուշակությունը, որ կգա մի օր, երբ նրա երկրում կհայտնվի Զևսի որդին և կփախցնի նրա ոսկեղեն խնձորները: Ատլասը երկյուղ էր կրում դրանից: Այն այգին, ուր ոսկեպտուղ խնձորենին էր աճում, նա պատեց բարձր պարսպով, իսկ մուտքի մոտ պահակության կարգեց երախից բոց ժայթքող մի վիշապ: Ատլասն օտարերկրացիներին իր տիրակալության սահմաններից ներս չէր թողնում. վախենում էր, որ նրանց մեջ լինի և Զևսի որդին:
     Եվ ահա մի օր էլ, իր թևավոր սանդալներով նրա մոտ սավառնեց Պերսևսը ու դիմեց Ատլասին այսպիսի սիրալիր խոսքերով.
     - Օ՜, Ատլաս, քո տուն ընդունիր ինձ իբրև հյուր։ Ես Զևսի որդին եմ՝ Պերսևսը, Գորգոն Մեդուզային սպանողը: Թույլ տուր հանգիստ առնեմ քեզ մոտ մեծ սխրագործությունից հետո։
     Հենց որ Ատլասը լսեց, որ Պերսևսը Զևսի որդին է, իսկույն մտաբերեց Թեմիս աստվածուհու գուշակությունը և կոպիտ պատասխան տվեց Պերսևսին.
     - Հեռացի՛ր այստեղից: Քեզ չեն օգնի քո ստերը, թե դու մեծ սխրագործություն ես կատարել, թե դու Զևսի որդին ես:
     Ատլասն արդեն ուզում է հերոսին դռներից դուրս անել: Պերսևսը, տեսնելով, որ չի կարող կռվի բռնվել հսկայի հետ, ինքն է շտապում դուրս գալ նրա տանից: Ցասումը եռ է գալիս Պերսևսի սրտում. զայրացել էր հերոսը, որ Ատլասն իր հանդեպ հյուրընկալ չգտնվեց և դեռ ստախոս անվանեց:
     Եվ ցասումնալից Պերսևսն այսպես ասաց հսկային.
     - Դե լա՛վ, Ատլաս, դու ինձ դուրս ես անում: Գոնե մի նվեր ընդունիր ինձնից:
     Այս խոսքի վրա Պերսևսը մի ակնթարթում դուրս բերեց Մեդուզայի գլուխը և, ինքը շուռ գալով, ցույց տվեց Ատլասին: Իսկույն լեռան պես աճեց ու ահագնացավ հսկան։ Մորուքն ու վարսերը սաղարթախիտ անտառներ դարձան, ձեռքերը և ուսերը՝ բարձրաբերձ ժայռեր, գլուխը՝ երկինք մխրճված լեռան գագաթ: Այդ ժամանակից ի վեր Ատլաս լեռն իր վրա է պահում երկնակամարն իր բոլոր համաստեղություններով:
     Իսկ Պերսևսը, Լուսաստղի հայտնվելուն պես, ճախրեց առաջ։

ՊԵՐՍԵՎՍԸ ՓՐԿՈՒՄ Է ԱՆԴՐՈՄԵԴԱՅԻՆ

     Երկար ճանապարհ կտրելուց հետո Պերսևսը հասավ Կեփևսի թագավորությանը, որ ընկած է Եթովպիայում, (15) Օվկիանոսի ափերին: Այնտեղ, հենց ծովափին, նա ժայռի վրա գամված տեսավ գեղանի Անդրոմեդային՝ Կեփևս արքայի դստերը: Նա պետք է քավեր իր մոր՝ Կասիոպեի մեղքը:
     Կասիոպեն շարժել էր ծովային հավերժահարսների զայրույթը: Հպարտանալով իր գեղեցկությամբ, նա ասել էր, որ բոլորից գեղեցիկն ինքն է՝ Կասիոպե թագուհին: Ահեղորեն զայրացել էին հավերժահարսները և ծովերի աստված Պոսեյդոնին աղերսել, որ պատժի Կեփևսին ու Կասիոպեին: Պոսեյդոնը հավերժահարսների խնդրանքով մի հրեշ էր ուղարկել, որ նման էր վիթխարի ձկան: Հրեշը դուրս էր լողացել ծովի խորքերից ու ամայացրել Կեփևսի տիրապետությունը: Լացով ու հեծեծանքով լցվել էր Կեփևսի թագավորությունը: Ի վերջո, արքան դիմել էր Զևսի Ամմոն գուշակին (16) ու հարցրել, թե ինչպե՞ս պիտի ազատվի այդ աղետից: Եվ այսպիսի պատասխան էր ստացել.
     - Քո դստերը՝ Անդրոմեդային տուր հրեշին պատառոտելու, և վախճան կունենա Պոսեյդոնի տված պատիժը:
     Ժողովուրդը, իմանալով այս պատասխանը, թագավորին ստիպել էր Անդրոմեդային գամել ծովափնյա ժայռին: Սոսկումից գունատված, կանգնել էր Անդրոմեդան ժայռի ստորոտում, ծանր կապանքների մեջ: Աներևակայելի սոսկումով Անդրոմեդան նայում էր ծովին՝ սպասելով, որ ահա ուր որ է կերևա հրեշը և կպատառոտի իրեն: Արցունքները գլոր-գլոր հոսում էին աչքերից: Սոսկումնահար էր անում նրան այն միտքը, որ պիտի կորստյան մատնվի ծաղիկ հասակում, ուժերի փթթման ժամանակ, առանց կյանքի բերկրանքը ճաշակած լինելու:
     Եվ Պերսևսը տեսավ նրան: Պարոսյան (17) ձյունասպիտակ մարմարից կերտված զարմանահրաշ արձանի տեղ կդներ Պերսևսն Անդրոմեդային, եթե ծովային զեփյուռը չտատաներ նրա վարսերը, և գեղեցիկ աչքերից արցունքի խոշոր կաթիլներ չհոսեին: Խանդավառությամբ նրան է նայում պատանի հերոսը, և Անդրոմեդայի հանդեպ տածած սերը բորբոքվում է նրա սրտում: Պերսևսն իսկույն իջավ նրա մոտ ու քնքշությամբ հարցրեց.
     - Օ՜, ասա՛ ինձ, չքնաղ աղջիկ, ո՞ւմ է պատկանում այս երկիրը, ասա՛ ինձ քո անունը: Ասա՛, թե քեզ ինչո՞ւ են ժայռին գամել:
     Եվ Անդրոմեդան ասաց, թե ո՛ւմ մեղքի համար է իրեն տառապանք վիճակվել: Գեղանի աղջիկը չէր ուզում, որ հերոսը կարծի, թե իր սեփական մեղքն է քավում: Դեռ չէր ավարտել իր խոսքն Անդրոմեդան, երբ ալեկոծվեց ծովի հորձանուտը և լեռնակուտակ ալիքների մեջ երևաց հրեշը: Նա ալիքներից բարձր էր պահել իր գլուխը և բաց արել վիթխարի երախը: Անդրոմեդան սոսկումից ճչաց ուժգին: Վշտից խելակորույս՝ ծովափ վազեցին Կեփևսն ու Կասիոպեն: Դառնագին լալիս են նրանք՝ գրկելով իրենց դստերը: Փրկություն չունի Անդրոմեդան:
     Եվ այդ ժամանակ խոսեց Զևսի որդին՝ Պերսևսը.
     - Արցունք հեղելու դեռ շա՛տ ժամանակ կունենաք, ձեր դստերը փրկելու համար է, որ քիչ ժամանակ է մնում: Ես Զևսի որդի՛ն եմ, Պերսևսը, օձերով պարուրված Գորգոն Մեդուզային սպանողը: Ինձ կնության տվեք ձեր դուստր Անդրոմեդային, և ես կփրկեմ նրան:
     Բերկրանքով համաձայնություն տվին Կեփևսն ու Կասիոպեն: Նրանք ամեն ինչի պատրաստ էին՝ հանուն իրենց դստեր փրկության։ Կեփևսը խոստացավ մինչև անգամ իր ամբողջ թագավորությունը տալ իբրև օժիտ, միայն թե նա փրկեր Անդրոմեդային:
     Հրեշն արդեն մոտեցել է: Արագորեն լողում է դեպի ժայռը, լայն կրծքով ճեղքում է ծովի ալիքները` նման այն նավին, որ սլանում է ալիքների վրայով՝ զորեղ ու երիտասարդ թիավարների թափից թևեր առած: Նետի թռիչքից ավելի հեռու չէր լինի հրեշը, երբ Պերսևսը երկինք սավառնեց։ Հերոսի ստվերն ընկավ ծովի վրա, և հրեշը կատաղաբար հարձակվեց ստվերի վրա։ Պերսևսն ահագին բարձրությունից խիզախորեն նետվեց հրեշի վրա և իր կեռ սուրը խորը մխրճեց նրա թիկունքը: Ծանր վերք ստանալով, ալիքների մեջ ծառս եղավ հրեշը. մոլեգնաբար շուռումուռ է գալիս, նման այն վարազին, որին կատաղի հաչոցներով օղակել է շների ոհմակը: Մերթ խորանում է հրեշը ծովի մեջ, մերթ կրկին ծառանում ալիքների միջից: Խելահեղ կատաղությամբ ջրին է զարկում իր պոչը, և ջրի անհամար ցայտքերը թռչում են մինչև առափնյա ժայռերի կատարները: Փրփուրով պատվեց ծովը։ Երախը բաց արած, հրեշը նետվում է Պերսևսի վրա, բայց հերոսը ճայի արագությամբ սավառնում է իր թևավոր սանդալներով: Նրա մի հարվածը հետևում է մյուսին: Արյունն ու ջուրը հորդում են մահացու վիրավոր հրեշի երախից: Պերսևսի սանդալները թրջվել են ու հազիվ են պահում հերոսին օդի մեջ: Արագորեն սուրաց Դանայայի մեծազոր որդին դեպի ծովի միջից խոյացող ժայռը, գրկեց այն ձախ ձեռքով, իսկ աջով՝ երեք անգամ իր սուրը մխրճեց հրեշի վիթխարի կուրծքը:
     Ահասարսուռ կռիվը հասավ իր վախճանին: Ցնծալից աղաղակներ են լսվում ծովափից: Բոլորը փառաբանում են մեծազոր հերոսին: Չքնաղ Անդրոմեդայի վրայից արձակված են կապանքները և հաղթանակած Պերսևսն իր հարսնացուին հանդիսավորությամբ առաջնորդում է նրա հոր՝ Կեփևսի պալատը:

ՊԵՐՍԵՎՍԻ ՀԱՐՍԱՆԻՔԸ

     Առատ զոհեր մատուցեց Պերսևսն իր հորը՝ Զևսին, Աթենաս-Պալլասին և Հերմեսին: Խնդումնալից հարսանեկան խրախճանք սկսվեց` Կեփևսի պալատում։ Հիմենեոսն ու Էրոսը վառեցին իրենց բուրավետ ջահերը: Կեփևսի ամբողջ պալատը պարուրված է կանաչով ու ծաղիկներով։ Ուժգնորեն հնչեցին կիթառների ու քնարների ձայները, թնդացին Հարսանեկան երգերը: Պալատի դռները լայն բաց են արված: Խրախճանքի դահլիճը հուրհրատում է ոսկուց: Կեփևսն ու Կասիոպեն սեղան են նստել նորապսակների հետ. ամբողջ ժողովուրդն է սեղան նստել: Ամենուրեք խնդություն է տիրում ու բերկրանք: Խնջույքի սեղանի շուրջը Պերսևսը պատմում է իր մեծագործությունների մասին: Մեկ էլ հանկարծ զենքի ահեղ շառաչ է լսվում խրախճանքի դահլիճում: Պալատով մեկ հնչում է մարտակոչը՝ նման ծովի աղմուկին, երբ, ծառանալով, նա իր հողահալած ալիքներով զարկում է բարձրադիր ժայռեղեն ափին: Այդ Անդրոմեդայի առաջին փեսացուն՝ Փինևսն է, որ մի մեծ զորաբանակ առած պալատ է եկել:
     Պալատ խուժելով ու նիզակը ճոճելով, ահեղորեն գոչում է Փինևսը:
     - Վա՛յ քեզ, հարսներ առևանգողիդ: Քեզ չե՛ն փրկի ինձանից ո՛չ քո թևավոր սանդալները, ո՛չ էլ նույնիսկ ամպրոպային Զևսը:
     Փինևսը հենց այն է, ուզում էր նիզակը Պերսևսի վրա նետել, բայց Կեփևս արքան կասեցրեց նրան այս խոսքերով.
     - Ի՜նչ ես անում, ի՞նչն է քեզ մոլեգնության մղում: Այդպե՞ս ես ուզում պարգևատրել Պերսևսին նրա սխրանքի համար: Դա՞ պետք է լինի քո հարսանեկան պարգևը: Պերսևսն առևանգե՞լ է քո հարսնացուին, ի՞նչ է: Ո՛չ, նա առևանգված էր արդեն այն պահից ի վեր, երբ նրան ժայռին գամելու տարան, երբ նա կործանման էր գնում: Ինչո՞ւ դու այն ժամին չեկար օգնության: Դու ուզում ես հիմա՞ խլել հաղթողի պարգևը: Ինչո՞ւ ինքդ չեկար Անդրոմեդայի հետևից այն ժամանակ, երբ նա գամված էր ժայռին, ինչո՞ւ ա՛յն ժամանակ չեկար հարսնացուիդ խլելու հրեշից:
     Ոչինչ չպատասխանեց Փինևսն արքային մոլեգին հայացքը մերթ Կեփևսին էր դարձնում, մերթ՝ Զևսի գեղեցիկ որդուն: Եվ հանկարծ, լարելով իր բոլոր ուժերը, նիզակը Պերսևսի վրա ձգեց: Վրիպեց նիզակը, Պերսևսի կողքով սուրաց ու մխրճվեց հերոսի օթոցի մեջ: Իր զորեղ բազկով դուրս բերեց այն պատանի հերոսը, ելավ իր տեղից և ահեղորեն ճոճեց նիզակը: Նա մահացու վերք կհասցներ Փինևսին, բայց սա թաքնվել էր զոհասեղանի հետևը. նիզակը դիպավ հերոս Հռետոսի գլխին, և նա անշնչացած վայր ընկավ:
     Եռաց ահասարսուռ կռիվը: Եղբորն օգնելու համար Օլիմպոսից իսկույն սավառնեց եկավ ռազմաշունչ Աթենասը: Նա իր վահանով սատարեց եղբորը և նրան անպարտելի արիություն ներշնչեց: Կռվի մեջ նետվեց Պերսևսը: Նրա ձեռքում շանթի պես փայլատակում է մահաբեր սուրը, որով նա սպանել էր Մեդուզային: Իրար հետևից մահաբեր հարվածներ է տեղում Փինևսի հետ եկած հերոսների վրա: Արնաթաթավ մարմինների լեռ է կուտակվում պատանի հերոսի առաջ: Զույգ ձեռքերով Պերսևսը սեղանի վրայից խլեց ահագին բրոնզե մեծ գավաթը, որի մեջ խրախճանքի գինին էին խառնում, և նետեց հերոս Էվրիտոսի գլխին: Շանթահարվածի պես գետին տապալվեց նաև այս հերոսը, և նրա հոգին ճախրեց դեպի ստվերների թագավորությունը: Իրար հետևից գետին են տապալվում թշնամի հերոսները, բայց շատ են նրանք: Իսկ Պերսևսը օտարերկրացի է Կեփևսի թագավորության մեջ, քիչ ընկերներ ունի այդ կռվում, նրան վիճակված է գրեթե մեն-մենակ մարտնչել բազում ոսոխների դեմ:
     Պերսևսի զինակիցներից շատերն արդեն ընկել էին այդ մոլագար կռվում: Նիզակահար եղավ ու զոհ գնաց նաև երգիչը, որ իր ախորժալուր երգով ու ոսկելար կիթառի նվագով հաճույք էր պատճառում սեղանակիցներին: Ընկնելու պահին երգիչը ձեռքը դիպցրեց կիթառի լարերին, և տրտմաթախիծ, իբրև մահամերձի տնքոց, հնչեցին լարերը, բայց սրերի շառաչը և սպանվողների հառաչանքները խլացրին լարերի հնչյունները: Հողմահալած կարկուտի նման սուրում են անհամար նետերը: Հենվելով սյունաշարին ու պաշտպանվելով Աթենասի շողշողուն վահանով, կռիվ է տալիս Պերսևսը ոսոխի հետ: Իսկ թշնամիները բոլոր կողմերից օղակել են հերոսին, նրա շուրջը կռիվն ավելի ու ավելի կատաղի է դառնում: Տեսնելով, որ իրեն անխուսափելի կործանում է սպառնում, Դանայայի մեծազոր զավակը ահեղաձայն բացականչեց.
     - Ես օգնություն կստանամ պարտության մատնված իմ թշնամուց: Դո՛ւք ստիպեցիք, որ ես դիմեմ նրա պաշտպանությանը: Թող իսկույն շուռ գան բոլորը, ովքեր բարեկամ են ինձ:
     Եվ Պերսևսն իր զարմանահրաշ պայուսակից մի ակնթարթում Դուրս բերեց Գորգոն Մեդուզայի գլուխը և պահեց իր գլխից վեր: Իրար հետևից քարակոփ արձաններ դարձան Պերսևսի վրա հարձակվող հերոսները: Ոմանք քար կտրեցին հենց այն պահին, երբ ճոճում էին սուրը ոսոխի կուրծքը մխրճելու համար, մյուսները քար կտրեցին սրածայր նիզակները թափահարելիս, երրորդները՝ վահաններով պատսպարվելիս: Մեդուզայի գլխի վրա նետած մի հայացքը նրանց մարմարակերտ արձան էր դարձրել: Խրախճանքի ամբողջ դահլիճը լցվեց մարմարակերտ արձաններով: Երբ տեսավ, որ իր բոլոր ընկերները քարացել են, սոսկումը պատեց Փինևսին: Ծնկի իջավ և, ձեռքերն աղերսանքով դեպի Պերսևսը դարձնելով, գոչեց.
     - Դու հաղթանակեցի՛ր, Պերսևս: Օ՜, շուտ թաքցրու Մեդուզայի ահասարսուռ գլուխը, աղերսո՛ւմ եմ, թաքցրո՛ւ։ Օ՜, Զևսի մեծ զավակ, ա՛ռ ամենայն ինչ, եղիր ամեն ինչի տիրակալը, միայն կյանքս խնայիր:
     Հեգնանքով պատասխան տվեց Պերսևսը.
     - Մի՛ երկնչիր, ողորմելի վախկոտ: Քեզ իմ սո՛ւրը չի խոցի: Ես քեզ պարգև կտամ հավերժության: Դու հավիտյան պիտի կանգնես այստեղ, Կեփևսի պալատում, որպեսզի իմ կինը սփոփվի իր առաջին փեսացուի կերպարանքը տեսնելով:
     Ասաց ու Փինևսին մեկնեց Մեդուզայի գլուխը, և որքան էլ Փինևսը ջանում էր չնայել սոսկումնալի Գորգոնի գլխին, նրա հայացքն ընկավ վրան և նա մի ակնթարթում մարմարակերտ արձան դարձավ: Քար է կտրել Փինևսը Պերսևսի առաջ ստրուկի պես խոնարհված: Արձանացած Փինևսի հայացքում հավերժ պահպանվեց երկյուղի ու ստրկամիտ աղերսանքի արտահայտությունը:

ՊԵՐՍԵՎՍԻ ՎԵՐԱԴԱՐՁԸ ՄԵՐԻՓՈՍ

     Այդ արյունահեղ կռվից հետո Պերսևսը երկար չմնաց Կեփևսի թագավորության մեջ: Գեղանի Անդրոմեդային Հետն առած, նա վերադարձավ Սերիփոս՝ Պոլիդեկտես թագավորի մոտ: Իր մորը՝ Դանայային, Պերսևսը տեսավ մեծ վշտի մեջ: Փրկություն որոնելով Պոլիդեկտեսից, նա ստիպված էր եղել ապաստան գտնել Զևսի տաճարում: Եվ այդ ժամանակից ի վեր չի հանդգնել մի պահ անգամ լքել տաճարը: Ահավոր զայրույթի մեջ Պերսևսը գնաց Պոլիդեկտեսի պալատը և գտավ նրան ընկերների հետ խրախճանքի ճոխ սեղանը բոլորած: Պոլիդեկտեսը չէր սպասում, որ Պերսևսը կվերադառնա. վստահ էր, որ հերոսը զոհված կլինի Գորգոնների դեմ մղված կռվում: Զարմացավ Սերիփոսի արքան իր առջև տեսնելով Պերսևսին, իսկ սա հանգիստ ու անխռով այսպես ասաց թագավորին.
     - Հրամանդ կատարված է: Քեզ եմ բերել Մեդուզայի գլուխը: Պոլիդեկտեսը չհավատաց, որ Պերսևսն այդպիսի մեծ սխրանք է գործել: Եվ նա սկսեց ծաղրել աստվածազոր հերոսին ու նրան ստախոս անվանեց: Պերսևսին ծաղր ու ծանակի ենթարկեցին նաև Պոլիդեկտեսի ընկերակիցները: Ցասումը եռում էր Պերսևսի կրծքի տակ, նա չէր կարող ներել այդ անարգանքը: Ահեղորեն շողացնելով աչքերը, Պերսևսը դուրս բերեց Մեդուզայի գլուխը և գոչեց.
     - Չե՞ս հավատում, Պոլիդեկտես, ահա՛ քեզ ապացույցը:
     Պոլիդեկտեսը նայեց Գորգոնի գլխին և մի ակնթարթում քար կտրեց: Այդ ճակատագրից չխուսափեցին նաև թագավորի ընկերակիցները, որ սեղան էին նստել նրա հետ:

ՊԵՐՍԵՎՍՆ ԱՐԳՈՍՈՒՄ

     Պերսևսը Սերիփոսի իշխանությունը հանձնեց Պոլիդեկտեսի եղբորը՝ Դիկտիսին, որ մի ժամանակ փրկել էր իրեն և մորը, իսկ ինքը, Դանայայի ու Անդրոմեդայի հետ, ուղևորվեց դեպի Արգոս:
     Պերսևսի պապը՝ Ակրիսիոսը, թոռան ժամանման լուրն առնելուն պես, մտաբերելով գուշակությունը, հեռու ճողոպրեց դեպի հյուսիս, Լարիսա քաղաքը: Իսկ Պերսևսը դարձավ հայրենի Արգոսի տիրակալը: Ետ տվեց Հադեսի սաղավարտը, թևավոր սանդալներն ու զարմանահրաշ պայուսակը վերադարձրեց հավերժահարսներին, իսկ կտրուկ սուրը՝ Հերմեսին: Մեդուզայի գլուխը նա Աթենաս-Պալլասին հանձնեց, իսկ աստվածուհին այն ամրացրեց կրծքին՝ իր շողշողուն զրահի վրա: Եվ երջանիկ էր Պերսևսի տիրապետությունը Արգոսում:
     Ակրիսիոսը չխուսափեց այն վիճակից, որ կանխատեսել էր նրա համար անողորմ ճակատագիրը: Մի անգամ Պերսևսը ճոխ մրցախաղեր հրավիրեց: Բազում հերոսներ հավաքվեցին: Հանդիսատեսների մեջ էր նաև զառամյալ Ակրիսիոսը: Ծանրագին սկավառակի նետման մրցության ժամանակ Պերսևսն իր հզոր բազկով նետեց բրոնզաձույլ սկավառակը: Բարձր, բարձր մինչև ամպերը հասավ ծանրագին սկավառակը և, գետին ընկնելով, ահավոր ուժգնությամբ դիպավ Ակրիսիոսի գլխին և սպանեց նրան: Այսպես ի կատար ածվեց գուշակի կանխատեսությունը: Վշտահար Պերսևսը թաղեց Ակրիսիոսին, թախծելով, որ ակամա դարձել է պապին սպանողը: Չկամեցավ այլևս իշխել Արգոսում, իր կողմից սպանված Ակրիսիոսի թագավորության մեջ: Նա ուղևորվեց Տիրինթոս (18) և թագավորեց այնտեղ բազում տարիներ: Իսկ Արգոսի իշխանությունը հանձնեց իր ազգական Մեգապենթեսին:

ՍԻԶԻՓՈՍ

Շարադրված է ըստ Հոմերոսի «Իլիական» և Օվիդիոսի «Հերոսուհիներ» պոեմների:։։

     Սիզիփոսը, բոլոր քամիների տիրակալ աստված Էոլոսի որդին, եղել է Կորնթոս քաղաքի հիմնադիրը, քաղաք, որ հնագույն ժամանակներում Էփիրե անունն է կրում:
     Բովանդակ Հունաստանում ոչ ոք չէր կարող չափվել Սիզիփոսի հետ խարդախությամբ, խորամանկությամբ ու հնարամտությամբ: Նա իր խորամանկության շնորհիվ անբավ հարստություն էր կուտակել Կորնթոսում և հեռուներն էր տարածվել նրա հարստության համբավը: Երբ մահվան աստված դժնադեմ Թանատոսը եկավ նրա մոտ՝ նրան Հադեսի տրտմալից թագավորությունն իջեցնելու համար, Սիզիփոսը, որ արդեն զգացել էր մահվան աստծո մոտենալը, նենգաբար խաբեց Թանատոս աստծուն և կաշկանդեց նրան կապանքներով: Եվ դրանից հետո մարդիկ այլևս չէին մեռնում: Այլևս ոչ մի տեղ շքեղ թաղումներ տեղի չէին ունենում: Մարդիկ այլևս զոհեր չէին մատուցում ստորերկրյա թագավորության աստվածներին: Երկրի վրա խախտվեց Զևսի սահմանած կարգը: Եվ այդ ժամանակ ամպրոպային Զևսը Սիզիփոսի մոտ առաքեց պատերազմի մեծազոր աստված Արեսին: Նա մահվան աստծուն ազատ արձակեց կապանքներից, և Թանատոսը դուրս կորզեց Սիզիփոսի հոգին և տարավ հանգուցյալների ստվերների թագավորությունը:
     Բայց այստեղ էլ խորամանկ Սիզիփոսը կարողացավ հնար գտնել իրեն օգնելու համար: Ասել էր կնոջը, որ նա չթաղի իր մարմինը և զոհեր չմատուցի ստորերկրյա աստվածներին: Սիզիփոսի կինը հնազանդ էր մնացել ամուսնու կամքին: Հադեսն ու Պերսեփոնեն շատ սպասեցին թաղման զոհաբերություններին: Բայց զոհաբերությունները չկան ու չկան: Ի վերջո, Սիզիփոսը մոտեցավ Հադեսի գահին և հանգուցյալների թագավորության տիրակալին այսպես ասաց.
     - Օ՜, մեռյալ հոգիների տիրակալ մեծն Հադես, որ հավասար ես հզորազոր Զևսին, արձակի՛ր ինձ դեպի լուսավոր երկիր: Կհրամայեմ կնոջս, որ քեզ առատ զոհեր մատուցի և կրկին ետ կգամ ստվերների թագավորությունը:
     Այսպես խաբեց Սիզիփոսը Հադես տիրակալին, և սա նրան բաց թողեց երկիր: Սիզիփոսն, իհարկե, ետ չեկավ Հադեսի տիրակալությունը: Մնաց իր շքեղազարդ պալատում ու խնդագին խրախճանք էր անում՝ ցնծալով, որ բոլոր մահկանացուներից միայն ինքն է կարողացել վերադառանալ ստվերների խավարամած թագավորությունից:
     Ահեղորեն զայրացավ Հադեսը, կրկին անգամ Թանատոսին ուղարկեց Սիզիփոսի հոգին առնելու: Հայտնվեց Թանատոսը մահկանացուներից ամենախորամանկի պալատում, և նրան գտավ ճոխ խրախճանք անելիս: Դուրս կորզեց Սիզիփոսի հոգին աստվածների ու մարդկանց ատելին՝ Թանատոսը: Հիմա արդեն Սիզիփոսի հոգին առմիշտ անցավ ստվերների թագավորությունը:
     Եվ Սիզիփոսը ծանրագույն պատիժ է կրում հանդերձյալ կյանքում՝ երկրի վրա կատարած իր բոլոր խարդախությունների ու խաբեությունների համար: Նա դատապարտված է վիթխարի մի քար գլորելու բարձրաբերձ լեռան թեք զառիվերով: Լարելով իր բոլոր ուժերը, Սիզիփոսը գլորում է ծանրագույն քարը սարնիվեր։ Տառապագին աշխատանքից քրտինքը անձրևի պես թափվում է վրայից: Լեռնագագաթն ավելի ու ավելի է մոտենում. ևս մի ճիգ, և իր ավարտին կհասնի Սիզիփոսի աշխատանքը: Բայց քարը դուրս է պրծնում նրա ձեռքից և դղրդյունով ցած գլորվում՝ հետևից փոշու ամպ բարձրացնելով: Եվ կրկին ու կրկին գործի է անցնում Սիզիփոսը:
     Այսպես հավերժաբար գլորում է այդ քարը Սիզիփոսը ու երբեք չի հասնում նպատակին՝ լեռան գագաթին:

ԲԵԼԵՐՈՓՈՆ (19)

Շարադրված է ըստ Հոմերոսի «Իլիական» պոեմի և Պինդարոսի բանաստեղծությունների։։

     Սիզիփոսը մի որդի ուներ՝ հերոս Գլավքոսը, որ իշխում էր Կորնթոսում հոր մահից հետո: Իսկ Գլավքոսը մի զավակ ուներ Բելերոփոն անունով, որ Հունաստանի մեծազոր հերոսներից մեկն էր: Աստծո պես գեղեցիկ էր Բելերոփոնը, և անմահ աստվածներին հավասար էր արիությամբ: Բելերոփոնը, երբ դեռ պատանի էր, մի փորձանքի հանդիպեց. ակամայից սպանեց Կորնթոսի քաղաքացիներից մեկին և պետք է փախչեր հայրենի քաղաքից։ Եվ նա փախավ Տիրինթոսի թագավոր Պրոյտոսի մոտ: Մեծ պատվով ընդունեց Տիրինթոսի արքան հերոսին և մաքրագործեց նրան հեղած արյան պղծությունից: Բայց Բելերոփոնին վիճակված չէր երկար մնալ Տիրինթոսում: Գերվեց հերոսի գեղեցկությամբ Պրոյտասի կինը՝ դիցակերպ Անթեյան: Բայց Բելերոփոնը մերժեց նրա սերը: Եվ հերոսի հանդեպ ատելությամբ լցվեց Անթեյա թագուհին ու վճռեց կործանել նրան: Գնաց իր ամուսնու մոտ և այսպես ասաց.
     - Օ՜, արքա: Ծանր անարգանք է հասցրել քեզ Բելերոփոնը: Դու պետք է սպանե՛ս նրան: Նա իր սիրով հետամուտ է եղել ինձ՝ քո կնոջը: Ահա՛ թե ինչպե՜ս է երախտահատույց լինում հյուրընկալությանդ համար:
     Սաստիկ զայրացավ Պրոյտոսը. բայց չէր կարող ձեռք բարձրացնել իր հյուրի վրա, քանի որ երկյուղ էր կրում Զևսից՝ հյուրընկալության հովանավորից: Երկար միտք արեց Պրոյտոսը, թե ինչպե՛ս կորստյան մատնի Բելերոփոնին և վճռեց մի նամակով նրան ուղարկել Անթեյայի հոր՝ Լիկիայի արքա Իոբատեսի մոտ: Կրկնակի ծալած և կնքված, տախտակի վրա գրված այդ նամակով Պրոյտոսը Իոբատեսին հայտնում էր, թե ինչ ծանր անարգանք է հասցրել իրեն Բելերոփոնը, և խնդրում էր վրեժխնդիր լինել նրանից այդ անարգանքի համար: Նամակն առնելով, Բելերոփոնն ուղևորվեց Իոբատեսի մոտ, բնավ չկասկածելով, թե ի՛նչ վտանգ է սպառնում իրեն:
     Երկար ճանապարհորդությունից հետո Բելերոփոնը հասավ Լիկիա: Խանդավառությամբ ընդունեց Իոբատեսը պատանի հերոսին և ինն օր պատվեց նրան խրախճանքներով: Ի վերջո, հարցրեց Իոբատեսը նրա ժամանման նպատակը: Բելերոփոնը Պրոյտոսի նամակը հանգստությամբ մեկնեց Լիկիայի արքային: Իոբատեսը ձեռքն առավ կրկնակի կնիք ունեցող նամակը և բաց արեց այն: Սոսկումը պատեց նրան, երբ կարդաց, թե ի՛նչ է գրված նամակում: Նա պիտի սպաներ պատանի հերոսին, որ այդ ինն օրվա ընթացքում արդեն նվաճել էր իր սերը: Բայց Իոբատեսը ևս, Պրոյտոսի նման, չէր հանդգնում խախտել հյուրընկալության սրբազան սովորույթը: Բելերոփոնին կորստյան մատնելու համար նա որոշեց հերոսին ուղարկել անխուսափելի մահվամբ սպառնացող մի սխրանքի: Իոբատեսը հանձնարարեց Բելերոփոնին, որ սպանի ահասարսուռ հրեշ Քիմերային: Նրան ծնել են սոսկումնալի Տիփոնը և վիթխարահսկա Էքիդնան: Առջևի կողմից առյուծ էր Քիմերան, միջնամասում՝ լեռնային վայրենի այծ, իսկ հետևից՝ վիշապ: Հուր էր ժայթքում իր երեք երախներից: Ոչ ոք փրկություն չուներ ահավոր Քիմերայից: Հենց միայն նրա մերձեցումը անխուսափելի մահ էր բերում:
     Բելերոփոնին չէր կասեցնում այդ սխրանքի վտանգը. մեծազոր հերոսը խիզախորեն ձեռնամուխ եղավ այդ սխրագործությունն ի կատար ածելուն: Նա գիտեր, որ Քիմերային կհաղթի միայն նա, ով տիրում է թևավոր Պեգաս (20) նժույգին, որ Պերսևսի սպանած Գորգոն Մեդուզայի մարմնի միջից է ելել: Հերոսը գիտեր նաև, թե ինչպես պիտի գտնել այդ հրաշք ձիուն: Պեգասը հաճախ էր վայրէջք կատարում Ակրոկորնթոս (21) լեռան կատարին և այնտեղ ջուր խմում Պիրենեի աղբյուրից: Հենց այնտեղ էլ գնաց Բելերոփոնը: Նա հասավ աղբյուրին հենց այն պահին, երբ ամպերի հետևից իջած Պեգասը հագեցնում էր և ծարավը Պիրենեի աղբյուրի սառնորակ, բյուրեղի պես թափանցիկ ջրով: Բելերոփոնն ուզում էր իսկույն ևեթ բռնել Պեգասին: Օրեր ու գիշերներ հետևեց նժույգին, բայց ապարդյուն. ոչ մի խորամանկություն չօգնեց հերոսին: Պեգասը Բելերոփոնի ձեռքը չէր ընկնում: Հենց որ պատանի հերոսը մոտենում էր թևավոր նժույգին, սա իր հզոր թևերով ճախրում, հողմի արագությամբ սավառնում էր ամպերի հետևը և արծվի պես ճախրում ամպերի մեջ: Ի վերջո, պատգամախոս Պոլիիդասի խորհրդով, Բելերոփոնը պառկեց քնելու Պիրենեի աղբյուրի կողքին, Աթենաս-Պալլասի զոհարանի մոտ, այնտեղ, ուր առաջին անգամ տեսել էր Պեգասին: Հերոսն ուզում էր երազի մեջ ստանալ աստվածների հայտնությունը: Եվ իրոք, երազի մեջ հայտնվեց ամպրոպային Զևսի սիրելի դուստրը՝ Աթենասը, և սովորեցրեց, թե ինչպես պիտի բռնել Պեգասին: Մի ոսկեղեն սանձ տվեց և հրամայեց զոհ մատուցել ծովի աստված Պոսեյդոնին: Արթնացավ Բելերոփոնը: Զարմանքով տեսավ, որ ոսկեղեն սանձը ընկած է կողքին: Ջերմեռանդ աղոթքով իր երախտիքը հայտնեց մեծ աստվածուհուն: Գիտեր, որ այժմ արդեն պետք է Տիրի Պեգասին:
     Շատ չանցած, իր ձյունաճերմակ թևերով, աղբյուրի մոտ ճախրեց զարմանահրաշ նժույգը: Խիզախորեն նրա մեջքին ցատկեց Բելերոփոնը, և գլուխը գցեց ոսկեղեն սանձը: Երկար ժամանակ, հողմից էլ արագ Պեգասը թռցնում էր հերոսին երկնքով, բայց ի վերջո զսպվեց և այդ պահից ի վեր հավատարիմ ծառայեց Բելերոփոնին:
     Պեգասի թևերով հերոսը արագորեն սուրաց դեպի Լիկիայի լեռները, այնտեղ, ուր ապրում էր հրեշավոր Քիմերան: Սա զգաց թշնամու մոտենալը և, հզոր ու ահեղ, դուրս սողաց իր խավարչտին անձավից: Մոխրացնող հուր էր ժայթքում նրա երեք երախից, չորսբոլորը քուլա-քուլա ծուխ էր բարձրանում: Բա՜րձր- բա՜րձր սավառնեց Պեգասը Բելերոփոնի հետ, և բարձունքից հերոսը միմյանց հետևից նետեր արձակեց Քիմերայի վրա: Մոլեգին կատաղությամբ հրեշը ուժգնորեն զարկվում ու շուռ էր տալիս ժայռերը: Մոլեգնահար՝ սուրում էր նա լեռներով: Ամեն ինչ հրո ճարակ էր դառնում նրա բոցերից: Ամենուրեք հետապնդում էր նրան Բելերոփոնն իր թևավոր նժույգով: Քիմերան ոչ մի տեղ ապաստան չէր գտնում հերոսի անվրեպ նետերից: Մահաբեր նետերը ամեն տեղ հասնում էին նրան: Սպանեց Բելերոփոնն ահեղ հրեշին և մեծագույն փառքով վերադարձավ Իոբատես արքայի մոտ։
     Բայց Իորատեսը մի ուրիշ հանձնարարություն տվեց նրան։ Նա հերոսին ուղարկեց ընդդեմ ռազմաշունչ սոլիմների (22)։ Բազում հերոսներ էին իրենց գլուխը դրել սոլիմների դեմ մղած կռիվներում, բայց Բելերոփոնը հաղթեց նրանց: Այդ հաղթանակն էլ սակայն քիչ թվաց Իորատեսին, չէ՞ որ նա ձգտում էր կործանել հերոսին։ Ուստի և այս անգամ էլ նրան ուղարկեց անպարտելի ամազոնուհիների դեմ: Այս պատերազմից ևս Բելերոփոնը հաղթանակով դուրս եկավ: Եվ այս անգամ Իորատեսը հաղթանակի փառքով վերադարձող հերոսին ընդառաջ ուղարկեց Լիկիայի հզորագույն այրերին, որպեսզի սրանք անակնկալ հարձակումով սպանեին անպարտելի Բելերոփոնին:
     Լիկիացիները նրան ծուղակը քաշեցին, բայց այստեղ էլ չզոհվեց հերոսը: Լիկիայի բոլոր ուժեղագույն այրերն ընկան հզորազույն Բելերոփոնի ձեռքից: Եվ հասկացավ Իորատեսը, թե ի՜նչ մեծ հերոս է հյուրընկալել: Մեծագույն պատվով ընդունեց պանծալի հաղթանակողին: Իորատեսը նրան կնության տվեց իր դստերը և որպես օժիտ՝ թագավորության կեսը: Լիկիացիները, իբրև նվեր, Բելերոփոնի համար առանձնացրին իրենց ամենաարգավանդ հողերը և դրին նրա տիրակալության տակ։
     Այդ ժամանակից ի վեր Բելերոփոնը բնակություն հաստատեց Լիկիայում և ապրեց այնտեղ՝ փառքի ու պատվի մեջ: Բայց տարաբախտ վախճան ունեցավ Բելերոփոնի կյանքը: Գոռոզացավ մեծ հերոսը: Այնքան էր կուրացել իր մեծ փառքից, որ կամեցել էր հավասար լինել օլիմպացի աստվածներին։ Բելերոփոնը վճռեց իր թևավոր նժույգով՝ Պեգասով սավառնել Լուսակերտ Օլիմպոս՝ անմահ աստվածների մոտ: Այսօրինակ գոռոզամտության համար Զևսը պատժեց Բելերոփոնին: Շանթարձակը թևավոր Պեգասին համակեց մոլեգին կատաղությամբ: Եվ Պեգասը ցած նետեց Բելերոփոնին հենց այն պահին, երբ նա ուզում էր հեծնել նժույգը՝ Օլիմպոս սավառնելու համար: Այդ անկումից մեծազոր հերոսը ցնորվեց։ Եվ նա երկար թափառեց այդպես խելացնոր՝ «Թափառումի հովտում», մինչև որ իր սև թևերով թռավ եկավ մահվան դժնադեմ աստված Թանատոսը և առավ նրա հոգին: Այդպես ստվերների տխրամած թագավորություն իջավ մեծ հերոս Բելերոփոնը: 141

ՏԱՆՏԱԼՈՍ (23)

Շարադրված է ըստ Հոմերոսի «Ոդիսական» պոեմի:

     Լիդիայում, Սիպիլոս լեռան մոտ կար մի մեծահարուստ քաղաք, որ Սիպիլոս էր կոչվում այդ լեռան անունով: Այդ քաղաքում իշխում էր աստվածների սիրելի Տանտալոսը՝ Զևսի որդին: Ամեն ինչ լիառատ պարգևել էին նրան աստվածները: Հողագնդի վրա չկար մեկը, որ առավել հարուստ ու երջանիկ լիներ, քան Սիպիլոսի արքա Տանտալոսը: Նրան անբավ հարստություն էր բերում Սիպիլոս լեռան ոսկու մեծահարուստ հանքավայրը: Ոչ ոք այդքան արգասաբեր դաշտեր չուներ, ոչ ոքի այգիներն ու վազերը այդքան սքանչելի պտուղ չէին տալիս: Աստվածների սիրելի Տանտալոսի մարգագետիններում արածում էին նրբագեղմ ոչխարների անհամար հոտեր, կեռեղջյուր ցուլերի ու կովերի մեծաքանակ նախիրներ, քամու պես սուրացող նժույգների բազում երամակներ: Տանտալոսի թագավորության մեջ ամեն ինչ լիառատ էր: Նա կարող էր երջանկության ու լիության մեջ ապրել մինչև խորին ծերություն, բայց նրան կործանեցին անսահման հպարտությունն ու մեղսագործությունները:
     Աստվածները իրենց սիրելի Տանտալոսին դիտում էին իբրև իրենց հավասարի: Օլիմպացիները հաճախ էին գալիս Տանտալոսի ոսկեշող սրահները և ուրախ խնջույքի նստում նրա հետ: Մինչև իսկ լուսապայծառ Օլիմպոս, ուր չի հասել ոչ մի մահկանացու, աստվածների կանչով հաճախ է այցելել Տանտալոսը: Այնտեղ նա մասնակից է եղել աստվածների խորհրդին և իր հոր՝ ամպրոպային Զևսի պալատում, սեղան նստել աստվածների հետ միասին:
     Այդպիսի մեծ երջանկությունից Տանտալոսը գոռոզամիտ դարձավ: Մինչև իսկ ամպահալած Զևսին հավասար էր համարում իրեն: Եվ հաճախ, Օլիմպոսից վերադառնալով, Տանտալոսը իր հետ աստվածային ուտեստեղեն՝ ամբրոսիա էր բերում ու տալիս իր մահկանացու ընկերներին, նրանց հետ խնջույքի նստելով իր պալատում։ Մինչև անգամ այն վճիռները, որ աշխարհի ճակատագրի մասին կայացնում էին աստվածները՝ խորհրդի նստելով լուսավոր Օլիմպոսում, Տանտալոսը հայտնում էր մարդկանց։ Նա չէր պահում այն գաղտնիքները, որ նրան վստահում էր հայրը՝ ամպահալած Զևսը։
     Մի անգամ, Օլիմպոսում, խրախճանքի ժամին, Քրոնոսի մեծագույն որդին դարձավ Տանտալոսին և ասաց.
     - Որդի՛ս, ես կկատարեմ ինչ որ կամենաս, խնդրի՛ր, ինչ որ սիրտդ կուզենա։ Քեզ այնպես եմ սիրում, որ ուզածդ խնդիրքն իսկույն կիրականացնեմ։
     Բայց Տանտալոսը, մոռանալով, որ ինքը մի մահկանացու է լոկ, գոռոզամտորեն այսպես պատասխանեց իր հորը՝ վահանակիր Զևսին.
     - Ես քո ողորմածության կարիքը չունեմ։ ինձ ոչինչ հարկավոր չէ։ Այն վիճակը, որ բաժին է ընկել ինձ, առավել գեղեցիկ է, քան անմահ աստվածներինը։
     Շանթարձակը ոչինչ չպատասխանեց որդուն։ Նա ահեղորեն կիտեց հոնքերը, բայց զսպեց իր ցասումը։ Նա դեռ սիրում էր որդուն, չնայած նրա գոռոզամտությանը։ Բայց, շատ չանցած, Տանտալոսը երկու անգամ դաժանաբար անարգանք հասցրեց անմահ աստվածներին։ Եվ միայն դրանից հետո Զևսը պատժեց իր գոռո­զամիտ որդուն։
     Կրետեում, շանթարձակի հայրենիքում, մի ոսկեղեն շուն կար, որ ժամանակին պահպանում էր նորածին Զևսին ու նրան սնուցանող հրաշք այծին՝ Ամալթեյային։ Իսկ երբ Զևսն աճեց ու առնացավ և Քրոնոսից խլեց աշխարհի տիրակալությունը, այդ շանը թողեց Կրետեում՝ իր սրբավայրը պահպանելու։ Եփեսոսի թա­գավոր Պանդարեոսը, գայթակղված այդ շան գեղեցկությամբ և ուժով, ծածուկ Կրետե եկավ և իր նավով նրան փախցրեց Կրետեից։ Բայց որտե՞ղ թաքցնել այդ զարմանահրաշ կենդանուն։ Երկար մտորեց Պանդարեոսը այդ նավարկության ընթացքում և, վերջա­պես, որոշեց շանը պահ տալ Տանտալոսին։ Սիպիլոսի թագավորը աստվածներից թաքցրեց հրաշք կենդանուն։ Ահեղորեն զայրացավ Զևսը։ իր մոտ կանչեց որդուն՝ աստվածների բանբեր Հերմեսին, և առաքեց Տանտալոսի մոտ՝ ոսկեղեն շունը ետ առնելու։ Սրաթռիչ Հերմեսը մի ակնթարթում Օլիմպոսից Սիպիլոս սուրաց, հայտնվեց Տանտալոսի առաջ և ասաց.
     - Եփեսոսի արքա Պանդարեոսը Կրետեից՝ Զևսի սրբավայրից հափշտակել է ոսկեղեն շունը և պահ է տվել քեզ։ Ամենիմաց են Օլիմպոսի աստվածները, մահկանացուներն անկարող են որևէ բան թաքցնել նրանցից, Շունը ե՛տ տուր Զևսին։ Զգուշացի՛ր Զևսի ցասումից։
     Տանտալոսն այսպես պատասխանեց աստվածների բանբերին.
     - Զո՛ւր ես սպառնում Զևսի ցասմամբ։ Ես չեմ էլ տեսել ոսկեղեն շանը։ Աստվածները սխալվում են, ինձ մոտ չէ այդ շունը։
     Ահասարսուռ երդումով հաստատեց Տանտալոսը, որ զուտ ճշմարտություն է ասածը։ Այդ երդումով նա առավել ևս զայրացրեց Զևսին։
     Դա եղավ այն առաջին վիրավորանքը, որ Տանտալոսը հասցրեց աստվածներին։ Բայց դրանից հետո էլ շանթարձակը չպատժեց նրան։
     Աստվածների ցասումը Տանտալոսն իր վրա հրավիրեց նրանց հասցրած հաջորդ` երկրորդ անարգումով և ահավոր մի չարագործությամբ։ Երբ օլիմպացիները խնջույքի հավաքվեցին Տանտալոսի պալատում՝ Սիպիլոսի արքան մտադրվեց փորձել նրանց ամենիմացությունը։ Նա հավատ չէր ընծայում օլիմպացիների ամենիմացությանը։ Տանտալոսը նրանց համար ահավոր խրախճանք էր սարքել։ Նա սպանել էր իր Պելոպս որդուն և նրա միսը, իբրև սքանչելի մի ուտեստ, խնջույքի Ժամին մատուցել աստվածներին։ Աստվածներն իսկույն վերահասու եղան Տանտալոսի չարանենգ հղացմանը, նրանցից ոչ ոք ձեռք չտվեց ահասարսուռ ուտելիքին։ Միմիայն Դեմետրա աստվածուհին էր, որ լցված իր դստեր՝ Պերսեփոնեի, առևանգման վշտով, մտորելով միայն նրա մասին ու տրտմության մեջ շուրջը ոչինչ չնկատելով, կերավ պատանի Պելոպսի ուսը։ Աստվածները վեր առան քստմնելի խորտիկը, Պելոպսի բոլոր ոսկորներն ու միսը կաթսայի մեջ դրին, իսկ կաթսան՝ բոցկլտացող կրակի վրա։ Իսկ Հերմեսն իր հմայումներով կրկին կենդանություն տվեց տղային։ Եվ հայտնվեց պատանին աստված­ների առաջ առավել գեղեցիկ, քան էր, միայն այն ուսն էր պակա­սում, որ Դեմետրան էր կերել։ Զևսի կամքով մեծն Հեփեստոսը Պելոպսի համար ուս պատրաստեց փայլուն փղոսկրից։ Այդ ժամանակից ի վեր Պելոպսի բոլոր սերունդների աջակողմյան ուսին մի ճերմակափայլ բիծ է լինում:
     Իսկ Տանտալոսի այդ չարագործությունը` բերնեբերան լցրեց աստվածների ու մարդկանց մեծ արքա Զևսի համբերության գավաթը: Շանթարձակը Տանտալոսին գլորեց իր եղբոր՝ Հադեսի խավարչտին թագավորությունը: Եվ այնտեղ նա կրում է իր ահավոր պատիժը: Քաղցից ու ծարավից տանջահար՝ կանգնած է նա վճիտ ջրի մեջ: Ջուրը գրեթե հասնում է նրա կզակին: Բավական է մի փոքր միայն կռանալ, և նա կարող է հագեցնել իր տանջալի ծարավը: Բայց Տանտալոսի կռանալուն պես ջուրը չքանում է, և ոտքերի տակ մնում է միայն պապակ, սևացած հողը:
     Տանտալոսի գլխավերևը կախ են ընկել պտղատու ծառերի ճյուղերը: Հյութալի թուզ, կարմիր խնձոր, նուռ, տանձ և ձիթապտուղ՝ կռացել են նրա գլխի վրա, խաղողի ծանրաբեռ ու հասուն ողկույզները գրեթե հպվում են մազերին: Սովահար Տանտալոսը ձեռքը մեկնում է սքանչելի պտուղներին, բայց հենց նույն պահին կատաղի մի հողմ է սուրում ու հեռու քշում պտղավորված ճյուղերը: Բայց միայն սովն ու ծարավը չեն, որ տանջահար են անում Տանտալոսին. հավերժական երկյուղը` մշտապես ճմլում է նրա սիրտը: Գլխավերևը մի վիթխարի քարաժայռ կա կախված, որ հազիվ է մնում տեղում և ամեն պահ սպառնում է վայր ընկնել և իր ծանրության տակ ճզմել Տանտալոսին: Եվ այսպես, հավերժական երկյուղից, սովից ու ծարավից տառապում է Սիպիլոսի արքա և Զևսի որդի Տանտալոսը՝ դժնադեմ Հադեսի թագավորության մեջ։

ՊԵԼՈՊՍ (24))

Շարադրված է ըստ Օվիդիոսի «Կերպարանափոխություններ» պոեմի և Պինդարոսի բանաստեղծությունների։

     Տանտալոսի մահից հետո Սիպիլոս քաղաքում իշխել սկսեց նրա որդի Պելոպսը, որին այդպիսի հրաշքով փրկել էին աստվածները: Բայց նա երկար չիշխեց հայրենի Սիպիլոսում: Տրոյայի արքա Իլոսը կռվի եկավ Սիպիլոսի վրա: Տարաբախտ վախճան ունեցավ այդ պատերազմը Պելոպսի համար: Տրոյայի հզոր արքան հաղթեց նրան: Եվ Պելոպսն ստիպված եղավ լքել հայրենիքը: Նա իր բոլոր գանձերը բարձեց արագընթաց նավերի վրա և իր հավատարիմ ուղեկիցների հետ բաց ծով դուրս եկավ հեռավոր նավարկության, դեպի Հունաստանի ափերը: Մի թերակղզու հասավ Պելոպսը Հունաստանի ծայրագույն հարավում և բնակություն հաստատեց այնտեղ: Այդ ժամանակից ի վեր, Պելոպսի անունով, այդ թերակղզին Պելոպոնես անունն է կրում:
     Մի անգամ իր նոր հայրենիքում Պելոպսը տեսավ գեղանի Հիպոդամիային՝ Պիսա քաղաքի թագավոր Էնոմայոսի դստերը: Հերոսին Էնոմայոսի դուստրը գերեց իր գեղեցկությամբ, և նա վճռեց կնության առնել նրան:
     Դժվար էր Հիպոդամիայի ձեռքն ստանալ: Էնոմայոսին պատգամախոսը գուշակել էր, որ նա կզոհվի իր դստեր ամուսնու ձեռքով: Այդ ճակատագրից խուսափած լինելու համար Էնոմայոսը վճռել էր աղջկան կնության չտալ: Բայց ի՞նչ անի էնոմայոսը, ինչպե՞ս մերժի Հիպոդամիայի ձեռքը խնդրող բոլոր փեսացուներին: Բազում հերոսներ էին գալիս Էնոմայոսի մոտ և հարսնախոսություն անում նրա դստեր համար: Եվ նա վիրավորած կլիներ բոլորին՝ աղջկա ձեռքը մերժելով առանց որևէ պատճառի: Ի վերջո, Էնոմայոսը ելքը գտավ։ Ի լուր բոլորի հայտարարեց, որ իր աղջկան կնության կտա հերոսներից միայն նրան, ով երկանվի մրցության մեջ կհաղթի իրեն, բայց եթե պարտվողը ոչ թե ինքը, այլ փեսացուն լինի, ապա նա պիտի կյանքով հատուցի: Էնոմայոսը վճռել էր այդ միջոցին դիմել, քանի որ բովանդակ Հունաստանում չկար նրան հավասարը երկանիվ վարելու արվեստի մեջ: Եվ նրա նժույգներն էլ սրաթռիչ էին ավելի, քան Բորեոսի հյուսիսային մոլեգին հողմը: Պիսայի արքան կարող էր վստահ լինել, որ ոչ մի հերոս չի հաղթի իրեն: Սակայն կյանքից զրկվելու, անողորմ Էնոմայոսի ձեռքով զոհ գնալու սարսափը չկասեցրեց Հունաստանի հերոսներից շատերին: Այնքան չքնաղ էր Հիպոդամիան, որ նրանք իրար հետևից` եկան արքայի պալատը՝ պատրաստ նրա հետ մրցության դուրս գալու, միայն թե կնության առնեին նրա դստերը: Բայց բոլորին էլ չար բախտ վիճակվեց, բոլորին էլ սպանեց Էնոմայոսը, իսկ գլուխները կախեց իր պալատի դռներից, որպեսզի նոր եկած հերոսներից ամեն մեկը տեսնի, թե որքան շատ պանծալի հերոսներ են ընկել Էնոմայոսի ձեռքով և վաղօրոք իմանա, թե ինչ ճակատագիր է սպասում իրեն: Բայց դա էլ չկասեցրեց Պելոպս հերոսին: Նա վճռեց ինչ գնով էլ լինի կնության առնել Հիպոդամիային և ուղևորվեց քարասիրտ Էնոմայոս արքայի մոտ։
     Խստությամբ ընդունեց Էնոմայոսը Պելոպսին և ասաց նրան. Դու ուզում ես կնությա՞ն առնել իմ դուստր Հիպոդամիային: Չտեսա՞ր, թե նրա համար ինչքան փառապանծ հերոսներ են իրենց գլուխները դրել մեծավտանգ մրցության մեջ: Լա՛վ մտածիր, դու էլ չես խուսափի նրանց ճակատագրից:
     - Ինձ չի՛ ահաբեկում զոհված հերոսների ճակատագիրը, - պատասխան տվեց Պելոպսը թագավորին, - ես վստահ եմ, որ Օլիմպոսի աստվածներն օգնական կլինեն ինձ: Նրանց օգնությամբ ես կնության կառնեմ Հիպոդամիային:
     Դաժան մի ժպիտ օձի պես խաղաց Էնոմայոսի շուրթերին. նա այդպիսի խոսքեր շատ էր լսել:
     - Լսի՛ր, ուրեմն, Պելո՛պս, - ասաց նա, - ահա՛ մրցման պայմանները, մրցման ճանապարհն սկիզբ է առնում Պիսա (25) քաղաքից, անցնում է ամբողջ Պելոպոնեսի միջով և հասնում մինչև հեռավոր Իսթմոս (26), ավարտվում ծովերի տիրակալ Պոսեյդոնի զոհարանի մոտ: Այդ զոհարանը Կորնթոսից հեռու չէ: Եթե դո՛ւ առաջինը հասնես զոհարանին՝ քո՛նն է հաղթանակը, բայց վա՛յ քեզ, եթե ճանապարհին ես հասնեմ քո հետևից: Այդ ժամանակ իմ նիզակը կխոցի քեզ, ինչպես խոցել է բազում հերոսների: Եվ դու անփառունակ կիջնես Հադեսի խավարամած թագավորությունը: Ես քեզ միայն մի՛ զիջողություն կանեմ, որ արել եմ և բոլոր մյուսներին. դու ճանապարհ կընկնես ինձնից առաջ. ես նախ զոհ կմատուցեմ մեծն շանթարձակին և ապա կելնեմ իմ երկանիվը: Մինչ ես զբաղված կլինեմ զոհ մատուցելով՝ շտապիր որքան կարող ես շատ ճանապարհ կտրել:
     Պելոպսը հեռացավ Էնոմայոսից: Կռահեց, որ իրեն միայն խորամանկությամբ կհաջողվի հաղթանակ տանել անողորմ թագավորից: Պելոպսը կարողացավ իր համար օգնական գտնել: Նա ծածուկ գնաց Էնոմայոսի կառապան Միրթիլոսի՝ Հերմեսի որդու մոտ և, մեծամեծ պարգևներ խոստանալով, խնդրեց նրան, որ երիթներ չդնի Էնոմայոսի երկանվի առանցքի վրա, որպեսզի անիվները դուրս թռչեն արքայի երկանվից և ճանապարհին ետ գցեն նրան: Երկար տատանվեց Միրթիլոսը, բայց Պելոպսը, ի վերջո, գայթակղեց նրան մեծահարուստ նվերներով, և Միրթիլոսը խոստացավ կատարել նրա խնդրանքը:
     Լույսը բացվեց: Դուրս եկավ վարդամատն Էոսը և ոսկեշող ներկեց երկնակամարը: Ահա՛ երկնքում արդեն երևաց նաև լուսաշող Հելիոսն իր ոսկեհուռ երկանվով: Հիմա արդեն կսկսվի մրցությունը: Աղոթեց Պելոպսը երկրասասան մեծն Պոսեյդոնին, աղերսելով նրա գթությունը, և ցատկեց իր երկանվի մեջ: Էնոմայոս թագավորը մոտեցավ Զևսի զոհարանին և նշան արեց Պելոպսին, որ նա կարող է արդեն ճանապարհ ընկնել: Պելոպսը ամբողջ ուժով քշեց իր ձիերին: Դղրդում են նրա կառքի անիվները քարերին դիպչելով: Թռչունների պես սուրում են նժույգները: Փոշու ամպի մեջ անհետանում է Պելոպսը: Խելահեղ արագությամբ նրան առաջ է մղում Հիպոդամիայի հանդեպ տածած սերը և երկյուղը՝ իր կյանքի համար: Բայց ահա, նրա հետևից հեռվում լսվում է Էնոմայոսի երկանվի դղրդյունը, որ ավելի ու ավելի պարզորոշ է դառնում: Պիսայի արքան հասնում է Տանտալոսի որդու հետևից: Քամու պես սուրում են արքայի նժույգները, հողմի պես գալարվում է փոշին նրա կառքի անիվների տակից: Մտրակեց Պելոպսն իր նժույգներին, և նրանք է՛լ ավելի արագ սուրացին: Քամին սուլում` է Պելոպսի ականջներում` ձիերի այդ կատաղի վազքից, բայց նա կարո՞ղ է ճողոպրել Էնոմայոսի նժույգներից. չէ՞ որ արքայի ձիերը հյուսիսային հողմից էլ արագասլաց են: Էնոմայոսն ավելի ու ավելի է մոտենում: Պելոպսն իր թիկունքին արդեն զգում է Էնոմայոսի ձիերի տաք շունչը, մի փոքր ետ նայելով՝ տեսնում է արդեն, թե արքան, հաղթական քրքիջով, ինչպես է ճոճում նիզակը: Աղերսեց Պելոպսը Պոսեյդոնին, և անծայրածիր ծովերի տիրակալը լսեց նրան: Էնոմայոսի կառքի անիվները դուրս թռան առանցքից, նրա երկանիվը շուռ եկավ, և գետին տապալվեց Պիսայի անողորմ` արքան: Անկումից ` ջախջախվեց Էնոմայոսը, մահվան խավարը` պատեց նրա աչքերը:
     Պիսա վերադարձավ հաղթանակած Պելոպսը, կնության առավ Հիպոդամիային և տիրեց Էնոմայոսի ամբողջ թագավորությանը: Իսկ երբ Միրթիլոսը՝ Էնոմայոսի կառապանը, եկավ Պելոպսի մոտ և իբրև պարգև պահանջեց թագավորության կեսը, ապա Պելոպսն ափսոսաց ու չկամեցավ բաժանվել թագավորության կեսից: Տանտալոսի նենգամիտ որդին Միրթիլոսին խորամանկությամբ ծովափ տարավ և բարձրաբերձ ժայռի վրայից ծովի փոթորկուն ալիքների մեջ նետեց: Ժայռից ընկնելիս Միրթիլոսը նզովեց Պելոպսին ու նրա բոլոր հետնորդներին: Որքան էլ Պելոպսը ջանաց մեղմել Միրթիլոսի ցասումնալից հոգին, որքան էլ ցանկացավ մեղմել նաև նրա հոր՝ Հերմեսի, ցասումը, - ամեն ինչ ապարդյուն անցավ:
     Ի կատար ածվեց Մերթիլոսի նզովքը: Այդ ժամանակից ի վեր անհամար` աղետներ եկան Պելոպսի հետնորդների գլխներին. սրանք, իրենց գործած չարագործություններով, իրենց վրա հրավիրեցին աստվածների ցասումը:

ԵՎՐՈՊԱ (27)

Շարադրված է ըստ Մոսքոսի՝ «Հովվերգություններ» պոեմի։

     Փյունիկյան մեծահարուստ Սիդոն քաղաքի արքա Ագենորը երեք տղա ուներ և անմահ աստվածուհու պես գեղեցիկ մի աղջիկ: Դեռատի գեղեցկուհուն Եվրոպա էին կոչում: Ագենորի դուստրը մի անգամ երազ տեսավ: Նա տեսավ երազում, որ Ասիան և այն աշխարհամասը, որ Ասիայից անջատված է ծովով, երկու կնոջ կերպարանքով կռիվ են մղում իր համար: Կանանցից յուրաքանչյուրն ուզում` էր տիրել Եվրոպային: Պարտություն կրողը Ասիան էր. և նա, ով դաստիարակել ու սնուցել էր Եվրոպային, ստիպված եղավ գեղանի աղջկան զիջել հակառակորդին: Եվրոպան՝ ահաբեկված, արթնացավ քնից. չկարողացավ կռահել այդ երազի իմաստը: Եվ Ագենորի գեղանի դուստրն սկսեց խոնարհությամբ աղերսել, որ աստվածները տարաբախտությունը իրենից հեռացնեն, եթե երազի սպառնալիքը` իրական է: Հետո, հագնելով իր ոսկեհյուս ծիրանի զգեստները, ընկերուհիների հետ գնաց ծովափնյա կանաչապատ ու ծաղկասփյուռ մարգագետինը: Այնտեղ, խայտալով, սիդոնյան աղջիկները ծաղիկներ էին քաղում ու լցնում իրենց ոսկեհուռ զամբյուղները: Քաղում էին բուրումնավետ, ձյունաճերմակ նարգիզներ, երփներանգ կրոկուսներ, մանուշակներ ու շուշաններ: Իսկ Ագենորի դուստրը, ընկերուհիների մեջ իր գեղեցկությամբ շողալով, քարիսներով շրջապատված Ափրոդիտեի նման, իր` ոսկեհուռ զամբյուղիկի մեջ միայն ալ վարդեր էր հավաքում: Ծաղիկներ քաղելով, ծիծաղը շուրթերին աղջիկները մի ուրախ շուրջպար բռնեցին: Նրանց զնգուն ձայները հեռու էին տարածվում ծաղկուն մարգագետնով ու կապուտակ ծովով՝ խլացնելով նրա կամացուկ ու փաղաքուշ ծփանքը:
     Բայց չքնաղ Եվրոպային` չվիճակվեց երկար վայելել անհոգ կյանքը: Տեսավ նրան Քրոնոսի որդին՝ մեծազոր ամպահալած Զևսը, սիրեց ու վճռեց առևանգել: Իր հայտնվելով դեռատի Եվրոպային չվախեցնելու համար, նա զարմանահրաշ ցուլի կերպարանք առավ: Ցլակերպ Զևսի մորթը շողում էր ոսկու պես, միայն ճակատին, որպես լուսին, հուրհրատին էր տալիս ճերմակ արծաթափայլ մի բիծ, իսկ ոսկեձույլ եղջյուրները կեռ էին ինչպես նորալուսինը, որ առաջին անգամ երևում է ծիրանափայլ վերջալույսի շողերի մեջ:
     Հրաշք ցուլը հայտնվեց մարգագետնում և թեթևասահ քայլերով, հազիվ միայն խոտերին դիպչելով, մոտեցավ աղջիկներին: Սիդոնյան աղջիկները չվախեցան նրանից, շրջապատեցին հրաշք կենդանուն և քնքշորեն շոյեցին նրան: Ցուլը մոտեցավ Եվրոպային, լիզեց աղջկա ձեռքերը և գգվեց նրան: Ցուլի շնչառությունից ամբրոսիայի հոտ էր բուրում և օդը հագեցել էր այդ բուրմունքով: Եվրոպան իր քնքուշ ձեռքերով շոյում էր ցուլի ոսկեշող մորթը, գրկում գլուխն ու համբուրում: Ցուլը մեկնվեց չքնաղ աղջկա ոտքերի մոտ, ասես աղերսում էր աղջկան, որ նստի իր մեջքին: Տեսնելով այդ, Եվրոպան սկսեց բարձրաձայն կանչել ընկերուհիներին.
     - Շո՛ւտ, շո՛ւտ այստեղ վազեցեք: Եկեք նստենք այս հրաշք ցուլի մեջքին: Մի տեսե՜ք, թե ի՜նչ քնքշանքով է նայում մեզ: Օ՜, նա մարդկային խելք ունի: Ափսոս միայն, որ զուրկ է խոսելու ձիրքից: Եկեք նստենք նրա մեջքին, զբոսնենք: Մի տեսեք, թե որքա՜ն խոնարհ է ու հնազանդ:
     Եվրոպան, ծիծաղելով, նստեց ցուլի լայն մեջքին: Մյուս աղջիկներն էլ ուզում էին նստել նրա կողքին: Բայց հանկարծ ցուլը վեր թռավ ու արագորեն դեպի ծովը սուրաց: Առևանգեց նրան, ում որ ուզում էր: Սիդոնյան աղջիկները վախից ճչացին: Իսկ Եվրոպան ձեռքերը դեպի ընկերուհիներն էր կարկառել ու օգնության էր կանչում նրանց: Բայց աղջիկներն անզոր էին օգնության հասնել: Հողմի պես սուրում էր ոսկեղջյուր ցուլը: Նա ծովը նետվեց և արագ, դելփինի պես, լող տվեց ծովի կապուտակ ջրերով: Ալիքները տեղի էին տալիս նրա առաջ, իսկ ջրի ցայտքերը մարգարիտների պես գլորվում էին նրա մորթի վրայով՝ առանց մորթը թրջելու:
     Ծովի խորքից դուրս լողացին գեղանի` ներեուհիները. սրանք խռնվում են ցուլի շուրջը և լողում նրա հետևից: Մինչև իսկ ծովերի աստված Պոսեյդոնն է այնտեղ, շրջապատված ծովային աստվածներով՝ լողում է իր երկանվով բոլորի առաջից, իր եռաժանիով սանձում է ալիքները՝ ծովի վրա ճանապարհ հարթելով իր մեծ եղբայր Զևսի համար: Սարսափից դողալով, Եվրոպան նստած է ցուլի մեջքին: Մի ձեռքով կառչել է նրա ոսկեձույլ եղջյուրից, իսկ մյուսով հավաքում է իր ծիրանի զգեստի ծայրերը, որ չթրջվեն ծովի ալիքներից: Բայց զուր է Եվրոպայի երկյուղը. ծովը ծփում է քնքշորեն և նրա աղի ցայտքերը չեն հասնում աղջկան: Ծովային զեփյուռը խաղում է Եվրոպայի գանգուրների հետ և ծածանում նրա նրբահյուս ծածկոցը: Գնալով հեռանում է ափը. ահա և բոլորովին անհետացավ կապուտակ հեռուներում: Չորսբոլորը ծովն է և կապույտ երկինքը: Եվ վախից դողացող ձայնով հարցնում է Եվրոպան.
     - Օ՜, աստվածային ցուլ, ո՞ւր ես տանում ինձ: Ո՞վ ես դու Աստված չե՞ս արդյոք: Այլապես կարո՞ղ էիր արդյոք այսպես թեթևորեն ճեղքել ծովային ալիքները քո ոտքերով: Չէ որ դելփինները երբեք ցամաք դուրս չեն գալիս, իսկ ցուլերը վախենում են աղի ջրերից: Առանց մորթդ թրջելու սուրում ես դու ծովի միջով. Գուցեև հիմա երկի՞նք կճախրես թեթևաթև ճայի նման: Օ՜, ինչո՞ւ, ես՝ տարաբախտս, այսօր լքեցի հորս տունը, ինչո՞ւ վստահեցի քեզ: Օ՜, գթա՛ ինձ, մեծն երկրասասան Պոսեյդոն։ Չէ ո՞ր դու ես, ծովային հորձանուտների` տիրակալդ, որ սուրում ես այս երթի առջևից: Դու ես առաջնորդում նրան ծովի միջով. Եվ ոսկեղջյուր ցուլն այսպես պատասխանեց Եվրոպային. Հանդարտվիր, հրաշալի աղջիկ: Մի՛ վախեցիր ինձնից: Ես ամպրոպային Զևսն եմ: Ես միայն այս տեսքով է, որ ցուլ եմ, չէ՞ որ ես կարող եմ ուզածդ կերպարանքն առնել: Քո սերն է, որ ինձ ստիպում է ցուլի տեսք առած լողալ կապուտակ ծովի միջով: Դու կապրես արգասաբեր Կրետե կղզում, որ իմ օրրանն է եղել: Կրետեում դու երեք տղա կունենաս: Մեծազոր արքաներ կլինեն նրանք: Կտիրեն Կրետեին և բազում ժողովուրդների:
     Այսպես` խոսեց Զևսը: Եվ ի կատար ածվեց նրա խոսքը: Շատ չանցած հեռո՜ւ հեռվում երևացին Կրետեի ափերը: Փութով դեպի ծովափ լողաց ցլակերպ Զևսն իր թանկագին բեռով և ափ դուրս եկավ: Եվրոպան դարձավ Զևսի կինը, և այդ ժամանակից ի վեր ապրեց Կրետեում: Եվրոպան և Զևսը երեք որդի ունեցան՝ Մինոսը, Ռադամանթոսը և Սարպեդոնը: Եվ աշխարհով մեկ թնդում էր ամպրոպային Զևսի այս մեծազոր և իմաստուն որդիների փառքը:

ԿԱԴՄՈՍ (28)

Շարադրված է ըստ Օվիդիոսի «Կերպարանափոխություններ» պոեմի:

     Երբ Զևսը, ցուլի կերպարանք առած, առևանգեց Եվրոպային, մեծապես վշտացավ հայրը՝ Սիդոնի արքա Ագենորը։ Ոչինչ չէր կարող սփոփել նրան: Արքան իր մոտ կանչեց երեք որդիներին՝ Փինիկսին, Կիլիկսին ու Կադմոսին, և նրանց ուղարկեց Եվրոպային որոնելու։ Մահվան սպառնալիքով որդիներին արգելեց ձեռնունայն տուն վերադառնալ: Փինիկսն ու Կիլիկսը շուտով լքեցին Կադմոսին: Նրանք երկու թագավորություն հիմնադրեցին. Փինիկսը՝ Փյունիկիան, իսկ Կիլիկսը՝ Կիլիկիան (29) և յուրաքանչյուրը հաստատվեց իր թագավորության մեջ:
     Կադմոսը մեն-մենակ շարունակեց իր ուղին: Երկար թափառեց նա աշխարհով մեկ, ամենուրեք որոնելով Եվրոպային: Բայց նա կարո՞ղ էր գտնել քրոջը, երբ ինքը՝ Զևսն էր նրան բոլորից թաքցնողը: Ի վերջո, կորցնելով քրոջը գտնելու հույսը և տուն վերադառնալուց երկյուղ կրելով, Կադմոսը` վճռեց ընդմիշտ մնալ օտարության մեջ: Եվ նա գնաց սրբազան Դելփիք ու նետաձիգ Ապոլոնի պատգամախոսին հարցմունք արեց, թե ո՛ր երկրում բնակություն հաստատի և քաղաք հիմնադրի: Այսպես պատասխան տվեց Կադմոսին Ապոլոնի պատգամախոսը.
     - Առանձին ընկած մի բացատում դու մի կով կտեսնես, որ երբեք լուծ չի կրել: Հետևիր նրան, և այնտեղ, ուր կովը մեկնվի խոտերի վրա՝ բարձրացրու քաղաքի պարիսպները և Բեովտիա կոչիր երկիրը:
     Այս պատասխանն առնելով, Կադմոսը լքեց սրբազան Դելփիքը: Հենց նոր էր դուրս ելել դարպասներից, երբ մի ձյունասպիտակ կով տեսավ, որ բացատում արածում էր առանց հսկողության` Կադմոսը, սիդոնյան իր հավատարիմ ծառաների հետ, հետևեց կովին՝ փառաբանելով մեծն Ապոլոնին: Արդեն կտրում-անցնում էր Կեփիսոս (30) գետի հովիտը, երբ մեկ էլ հանկարծ կովը կանգ առավ, գլուխը բարձրացրեց դեպի երկինք, բառաչեց, նայեց իրեն հետևող ռազմիկներին և հանգիստ մեկնվեց կանաչի վրա: Ապոլոնի հանդեպ երախտագիտությամբ առլեցուն՝ Կադմոսը ծնկի իջավ, համբուրեց իր նոր հայրենիքի հողը և աստվածների բարեմաղթությունն աղերսեց անծանոթ լեռների ու հովիտների համար: Կադմոսը քարերից իսկույն մի զոհարան սարքեց, որպեսզի զոհ մատուցի վահանակիր Զևսին, բայց քանի որ ջուր չկար զոհաբերության համար, նա իր հավատարիմ սիդոնցիներին ջրի ուղարկեց:
     Դարավոր անտառը հեռու չէր, փայտահատի կացինը դեռ երբեք չէր դիպել այդ անտառի ծառերին։ Անտառի մեջ թփուտներով պատած մի խորունկ անձավ կար, որի շուրջը անկանոն վիթխարի քարեր էին կիտված: Այդ անձավից, քարերի միջով մի խոխոջուն աղբյուր էր հոսում, որի ջրերը թափանցիկ էին բյուրեղի պես: Անձավում մի հսկայական օձ էր ապրում, որ նվիրված էր պատերազմի աստված Արեսին: Օձի աչքերը կրակի պես հուրհրատում էին, և եռաշար թունոտ ատամներ ունեցող երախից եռաճյուղ խայթ էր` դուրս գալիս. ոսկե կատարն ահեղորեն տատանվում էր օձի գլխին: Երբ Կադմոսի ծառաները մոտեցան աղբյուրին և ջրամաններն արդեն սուզել էին սառնորակ ջրի մեջ՝ ահավոր ֆշշոցով օձը դուրս սողաց անձավից՝ իր վիթխարի մարմինը գալարելով քարերի միջով: Սարսափից գունատվեցին Կադմոսի ծառաները, նրանց ձեռքերից ընկան ջրամանները, սառցաշունչ սոսկումը կաշկանդեց նրանց մարմնի անդամները։ Օձը բարձրացավ պոչի վրա. անտառի դարավոր ծառերից էլ բարձր էին նրա գլուխն ու բաց երախը: Սիդոնցիներից ոչ մեկը դեռ չէր էլ հասցրել միտք անել փախչելու կամ պաշտպանության մասին, երբ ահասարսուռ օձը նետվեց նրանց վրա, ոմանց պատառոտեց իր սուրսայր ատամներով, մյուսներին սեղմեց իր վիթխարի մարմնի գալարներով, երրորդներին խեղդամահ արեց իր թունոտ շնչով: Զոհ գնացին Կադմոսի ծառաները:
     Կադմոսը շատ սպասեց իր ծառաների վերադարձին։ Արևն արդեն թեքվում էր` դեպի արևմուտք, ստվերներն սկսեցին երկարել, իսկ ծառաները չկան ու չկան: Շատ է զարմանում Ագենորի որդին, թե ո՛ւր կորան իր սիդոնցիները, ինչո՛ւ են այդքան դանդաղում: Վերջապես, նա իր ծառաների հետքերով անտառ մտավ՝ առյուծի մորթին իբրև զրահ վրան ձգած, իր կտրուկ սրով գոտևորված ու նիզակը ձեռքն առած. իսկ հերոսի ամենահուսալի պատվարը նրա քաջությունն էր ու կորովը: Կադմոսը մտավ անտառ և իր հավատարիմ ծառաների մարմինները պատառոտված տեսավ. վիթխարի օձը մեկնվել էր նրանց վրա: Վշտով ու ցասումով լեցուն՝ գոչեց Կադմոսը.
     - Օ՜, իմ հավատարիմ ծառանե՛ր, ե՛ս պիտի լինեմ ձեր վրիժառուն: Կամ կլուծեմ ձեր վրեժը, կամ էլ, ձեզ հետ միասին, կիջնեմ ստվերների խավարչտին թագավորությունը:
     Կադմոսը ժայռի մեծության մի մեծ քար առավ ձեռքը և, թափ առնելով, նետեց օձի վրա: Այդ հարվածից ամրոցի աշտարակը կարող էր տապալվել, բայց օձը մնաց անվնաս: Օձին սատարում էին նրա ամբողջ մարմինը պատող պողպատի պես ամրապինդ թեփուկները: Եվ այդ ժամանակ ճոճեց իր նիզակը Ագենորի որդին և, ի մի հավաքելով բոլոր ուժերը, մխրճեց հրեշի թիկունքը: Օձի պողպատե թեփուկները չպաշտպանեցին նրան Կաղմոսի նիզակից, որ խորը, մինչև կոթը, մխրճվեց հրեշի մարմինը: Գալար-գալար լինելով, օձն ատամների մեջ առավ նիզակը և ուզեց դուրս բերել իր արնաթաթավ վերքի միջից: Բայց զուր էին նրա ճիգերը. նիզակի ծայրը մխրճված մնաց վերքի մեջ, Արեսի օձը միայն փայտե կոթը կարողացավ փշրել։ Սև թույնից ու կատաղությունից փքվել էր օձի պարանոցը, արնախառն փրփուրը հորձանք տալով հորդում էր երախից, մոլեգին ֆշշոցը հեռու արձագանք էր տալիս երկրով մեկ, օդը հագեցել էր նրա գարշահոտ շնչով։ Մերթ վիթխարի օղակներ տալով գալարվում էր գետնին, մերթ կատաղի պտույտներ գործելով վեր էր խոյանում։ Դարավոր ծառերը արմատախիլ անելով գետին էր տապալում նա և պոչով վիթխարի քարեր նետում չորս կողմը։ Ջանում էր թունոտ երախն առնել Կադմոսին, բայց հերոսը առյուծի մորթը վահան դարձրած, իր սրով շարունակ ետ էր վանում օձին։ Հրեշն իր ատամներով կրծում էր հատու սուրը, բայց դրանով միայն ատամներն էր բթացնում։
     Վերջապես մի հզոր հարվածով Ագենորի որդին սրախողխող արեց օձի վիզը և այնքան ուժգին էր մեծազոր հերոսի հարվածը, որ հրեշին գամեց կաղնուն։
     Դարավոր կաղնին կռացավ հրեշի մարմնի ծանրությունից։ Ապշահար նայում է Կադմոսը իր տապալած օձին՝ զարմանք կտրած նրա մեծությունից։ Մեկ էլ հանկարծ մի անհայտ ձայն հնչեց անտառում.
     - Ի՞նչ ես կանգնել, Ագենորի որդի, և ապշահար նայում քո սպանած օձին։ Շատ չանցած, երբ դու օձ դարձած կլինես, մարդիկ քե՛զ վրա կզարմանան։
     Նայում է Կադմոսը չորս դին ու չգիտե, թե ո՞րտեղից է գալիս այդ խորհրդավոր ձայնը։ Սոսկումից ցնցվեց հերոսը՝ այդ կանխագուշակությունը լսելով, մարմինը փշաքաղվել էր։ Կանգնած իր սպանած օձի առաջ՝ քիչ է մնում ուշաթափ լինի Կադմոսը։ Եվ այդ պահին Կադմոսի առաջ հայտնվեց Զևսի սիրելի դուստր Աթենաս-Պալլասը։ Նա հրամայեց հերոսին հանել օձի ատամները և իբրև սերմ ցանել վարած դաշտում։
     Կադմոսը կատարեց ռազմատենչ բվակն դիցուհու հրամայածը։ Հենց նոր էր ցանել օձի ատամները, երբ, օ՜ հրաշք, գետնից ծլեցին նախ նիզակների ծայրերը, ապա վարելահողի երեսին երևացին սաղավարտների կատարները, հետո ռազմիկների գլուխները, ուսերը, զրահավորված լանջերը, ձեռքերը՝ վահան բռնած. վերջապես վիշապի ատամներից դուրս եկավ զինավառ ռազմիկների մի ամբողջ ջոկատ։ Այս նոր ու անծանոթ ոսոխներին տեսնելով, Կադմոսը ձեռքը դեպի սուրը տարավ, բայց հողից ծնված ռազմիկներից մեկը գոչեց.
     - Ձեռքդ սրիդ մի՛ տար։ Զգուշացիր երկպառակիչ կռվին միջամուխ լինելուց։
     Այսպես գոչեց ռազմիկը և իր սուրը մխրճեց հարևանի կուրծքն ու գետին տապալեց նրան, բայց նույն պահին էլ ինքն ընկավ դիտապաստ՝ խոցված սուրսայր նիզակից։ Մի ահավոր ու արյունահեղ մարտ սկսվեց ռազմիկների միջև։ Նրանք խոցում էին միմյանց սրերով ու նիզակներով և իրար հետևից, մահամերձի հառաչանք արձակելով, ընկնում այն հողի վրա, որ հենց նոր էր ծնել նրանց։ Արդեն ռազմիկներից միայն հինգն են մնացել։ Եվ այդ ժամանակ, Աթենաս-Պալլասի հրամանով, նրանցից մեկը ցած նետեց իր զենքերը՝ ի նշան խաղաղության։ Ռազմիկները եղբայրության սերտ դաշն կնքեցին։ Հողի մեջ ցանված վիշապի ատամներից ծնված հենց այդ ռազմիկներն էլ դարձան Կադմոսի օգնականները՝ յոթնադուռն Թեբեի բերդը՝ Կադմեան կառուցելիս։ Կադմոսը հիմնադրեց Թեբե մեծ քաղաքը, օրենքներ տվեց քաղաքացիներին և կազմեց ողջ տերությունը։ Օլիմպոսի աստվածները Կադմոսին կնության տվեցին Արեսի և Ափրոդիտեի չքնաղ դստերը՝ Հարմոնիային։ Հոյակապ էր Թեբեի մեծ հիմնադրի հարսանեկան խրախճանքը։ Բոլոր օլիմպացիները ներկա էին այդ հարսանիքին և մեծահարուստ շնորհներ շռայլեցին նորապսակներին։
     Այդ ժամանակից ի վեր Կադմոսը դարձավ Հունաստանի առավել հզոր թագավորներից մեկը։ Անբավ հարստություն ուներ նա։ Մեծաթիվ էր ու անպարտելի նրա զորաբանակը, որի գլուխ կանգնած էին օձի ատամներից ծնված ռազմիկները։ Այնպես էր թվում, թե երջանկությունն ու հրճվանքը հավերժ պիտի թագավորեն Ագենորի որդու տանը, բայց միայն երջանկություն չէր, որ օլիմպացիները տվել էին նրան։ Կադմոսին վիճակվեց բազում վշտեր ճաշակել։ Դուստրերը՝ Սեմելեն և Ինոն, զոհվեցին հոր աչքերի առաջ։ Իրավ է, մահից հետո նրանք ընդունվեցին օլիմպացի աստվածների կաճառի մեջ, բայց, այնուամենայնիվ, Կադմոսը կորցրեց իր սիրասուն աղջիկներին։ Ակտեոնը՝ Կադմոսի թոռը, նրա դուստր Ավտոնոյեի տղան, դարձավ Արտեմիսի ցասման զոհը։ Կադմոսին վիճակվեց նաև թոռների կորուստը ողբալ։
     Զառամության տարիներին, ծանրագին վշտերից խենթացած Կադմոսը լքեց յոթնադուռն Թեբեն։ Իր կնոջ՝ Հարմոնիայի հետ նա երկար թափառեց օտարության մեջ և, ի վերջո, հեռավոր Իլիրիա (31) հասավ։ Կադմոսը սրտի կսկիծով մտաբերեց բոլոր այն տարաբախտությունները, որ եկան իր տան գլխին, մտաբերեց իր կռիվն օձի հետ և այն խոսքը, որ խորհրդավոր ու անհայտ ձայնն էր ասել։
     - Այն օձը, որին ես սրախողխող արեցի, արդյոք աստվածներին չէ՞ր նվիրաբերված, - ասաց Կադմոսը. - եթե աստվածները, այնպես ծանրագին, այդ օձի համար են պատժում ինձ, ապա ավելի լավ է ինքս օձ դառնամ։
     Այս խոսքն արտաբերելուն պես Կադմոսի մարմինը ձգվեց ու պատվեց թեփուկներով, ոտքերն ի մի ձուլվեցին ու դարձան օձի երկար ու գալարուն պոչ։ Սոսկումնահար, արցունքն աչքերին, դեռևս պահպանվող ձեռքերը Հարմոնիային կարկառելով՝ նա կանչում է կնոջը.
     - Օ՜, ինձ մոտ արի, Հարմոնիա։ Հպվիր ինձ, հպվիր իմ ձեռքերին քանի դեռ ես ամբողջովին օձ չեմ դարձել։
     Նա կանչում է Հարմոնիային, դեռ էլի շատ բան է ուզում ասել նրան, բայց լեզուն երկփեղկվում է, և բերանում արդեն պտտվում է օձի խայթը, իսկ բերնից միայն օձային ֆշշոց է լսվում։ Հարմոնիան նրա մոտ է վազում։
     - Օ՜, Կադմոս, - ձայն է տալիս նա, - շուտ ազատվիր այդ կերպարանքից։ - Օ՜, աստվածներ, ինչո՞ւ ինձ էլ օձ չեք դարձնում։
     Վիթխարի օձ դարձած Կադմոսը պարուրվել է իր հավատարիմ կնոջ շուրջը, լիզում է երեսը իր երկճյուղանի խայթով։ Հարմոնիան տրտմությամբ շոյում է թեփուկներով պատած օձի մեջքը։ Աստվածները Հարմոնիային էլ օձ դարձրին, և եղավ երկու օձ՝ Հարմոնիան ու Կադմոսը։
     Կադմոսն ու նրա կինը իրենց կյանքն, ավարտեցին օձային կերպարանքով։

ԶԵԹՈՍ ԵՎ ԱՄՓԻՈՆ

     Թեբե քաղաքում ապրում էր գետային աստված Ասոպոսի (32) դուստր Անտիոպեն: Հմայված նրա գեղեցկությամբ՝ ամպրոպային Զևսը սիրեց նրան: Անտիոպեն երկու զավակ ունեցավ, որոնք երկվորյակ էին: Նրանց Զեթոս և Ամփիոն կոչեց: Երկյուղ կրելով հոր ցասումից, որ ծածուկ ամուսնացել է Զևսի հետ, Անտիոպեն իր փոքրիկ մանչուկների զամբյուղի մեջ դրեց և լեռները տարավ: Համոզված էր Անտիոպեն, որ Զևսը իր զավակներին կորստյան չի մատնի: Եվ իսկապես, Զևսը հոգ տարավ իր որդիների համար: Նա մի հովիվ ուղարկեց այնտեղ, ուր գտնվում էին Զեթոսն ու Ամփիոնը: Հովիվը գտավ Զևսի ու Անտիոպեի զավակներին, իր տուն տարավ ու դաստիարակեց: Եվ այդպես, եղբայրները մեծանում էին հովվի տանը: Դեռ մանկուց Զեթոսն ու Ամփիոնը` բնավորությամբ զանազանվում էին միմյանցից. Զեթոսն ուժեղ տղա էր, և վաղ հասակից սկսեց օգնել հորը՝ հոտը պահելիս, իսկ Ամփիոնը հեզ ու բարեհամբույր խառնվածք ուներ. ոչինչ նրան այնպես չէր գրավում, ինչպես երաժշտությունը: Երբ երկու եղբայրն էլ աճեցին ու հասունացան, Զեթոսը մեծազոր ռազմիկ ու անվեհեր որսորդ դարձավ: Ուժով ու ճարպկությամբ նրան գերազանցող չկար. նրան հրճվանք էր պատճառում միայն զենքի շառաչը մարտի ժամին և վայրի գազանների որսը։ Իսկ Ամփիոնին, որ Ապոլոն աստծո սիրելին էր, միայն մի բան էր ուրախացնում՝ նվագելը ոսկելար կիթառի վրա, որ նրան ինքը Լետոյի արծաթաղեղ որդին՝ Ապոլոնն էր պարգևել: Ամփիոնը կիթառի վրա նվագում էր այնքան հրաշալի, որ իր նվագով շարժման մեջ էր դնում մինչև անգամ ծառերն ու ժայռերը:
     Եվ այսպես, առաջվա նման ապրում էին պատանիները հովվի մոտ՝ անտեղյակ, թե ովքեր են իրենց հայրն ու մայրը: Իսկ նրանց մայրը՝ Անտիոպեն, այդ նույն ժամանակ տառապում էր Թեբեի անգութ արքա Լիկոսի և նրա կնոջ՝ Դիրկեի բռնության ներքո։ Ծանրագին շղթաներով կաշկանդված՝ Անտիոպեն նետված էր զնդան, ուր չէր թափանցում արևի շողը, բայց Զևսը ազատ արձակեց նրան: Շղթաներն իրենք թափվեցին նրա վրայից, զնդանի դռները բացվեցին նրա առաջ. Անտիոպեն փախավ լեռները և ապաստան գտավ նույն այն հովվի խրճիթում, որ դաստիարակել էր նրա զավակներին:
     Հենց նոր էր հովիվը նրան առել իր պաշտպանության տակ, երբ անողորմ Դիրկեն հայտնվեց հովվի առաջ: Ուրիշ թեբեուհիների հետ միասին նա լեռներում անց էր կացնում Դիոնիսոսի ուրախ տոնախմբությունը: Բաղեղապսակը գլխին, թիրսոսը ձեռքին լեռներում թափառելիս, նա պատահմամբ մոտեցավ հովվի խրճիթին: Դիրկեն տեսավ Անտիոպեին և անգութ թագուհու սրտից պոռթկաց անզսպելի ատելություն: Նա վճռեց կորստյան մատնել տարաբախտ Անտիոպեին: Դիրկեն կանչեց Զեթոսին ու Ամփիոնին, ամբաստանեց Անտիոպեին ու պատանիներին համոզեց Ասոպոսի անմեղ դստերը կապել վայրի ցուլի եղջյուրներից, որ ցուլը խոշտանգի նրան: Զեթոսն ու Ամփիոնը հենց այն է, ուզում էին ի կատար ածել Դիրկեի ասածը, արդեն բռնել էին ցուլին ու մոտ բերել Անտիոպեին, բայց այդ պահին, Անտիոպեի բախտից, հովիվը վրա հասավ: Նա գիտեր երկվորյակների ծննդյան գաղտնիքը և իսկույն ճանաչել էր Անտիոպեին, երբ սա եկել ու ապաստան էր խնդրել իրենից: Տեսնելով, որ Անտիոպեի հարազատ զավակներն ուզում են իրենց մորը կապել կատաղի ցուլի եղջյուրներից, հովիվը բացականչեց.
     - Տարաբախտնե՜ր, այդ ի՞նչ ահավոր հանցանք եք ուզում գործել: Դուք ուզում եք, ինքներդ էլ չիմանալով ձեր արածը, սոսկալի մահվան մատնել ձեր հարազատ մորը: Չէ՞ որ նա ձեր հարազատ մայրն է:
     Սոսկումով լցվեցին Զեթոսն ու Ամփիոնը՝ կռահելով, թե ինչ ահավոր չարագործություն կարող էին կատարած լինել անողորմ Դիրկեի մեղքով: Եվ, ցասումով համակված, բռնեցին Դիրկեին, որ ամբաստանել էր իրենց մորը, և կապեցին վայրի ցուլի եղջյուրներից՝ ասելով.
     - Ի՛նքդ մատնվիր այն մահվանը, որին ուզում էիր դատապարտած լինել մեր մորը: Թող այդ մա՛հը լինի քո արժանի պատիժը՝ և՛ դաժան, և՛ զրպարտող լինելուդ համար:
     Տառապագին մահվան մատնվեց Դիրկեն: Իրենց մոր վրեժը Զեթոսն ու Ամփիոնը լուծեցին նաև Լիկոսից. սպանեցին նրան ու նվաճեցին Թեբեի տիրապետությունը:
     Դառնալով Թեբեի արքաները, եղբայրները վճռեցին ամրացնել իրենց քաղաքը: Միայն Թեբեի բարձրադիր Կադմեան՝ Կադմոսի կառուցած այդ միջնաբերդն էր պաշտպանված պարիսպներով, իսկ մնացած քաղաքն անպաշտպան է։ Եղբայրներն իրենց ձեռքերով պարիսպ քաշեցին՝ Թեբեի շուրջբոլորը: Եվ որքա՜ն տարբեր էր նրանց աշխատանքը։ Տիտանի պես մեծազոր Զեթոսը, բոլոր ուժերը լարելով, վիթխարի քարաժայռեր էր կրում ու կիտում իրար վրա: Ամփիոնը` քարաժայռեր կրելու հետ գործ չուներ: Հլու-հնազանդ նրա` ոսկելար կիթառի հնչյուններին՝ քարերն իրենք իրենց շարժվում էին ու շարվում որպես բարձրադիր ու անխորտակելի պարիսպ: Հեռո՜ւ-հեռու տարածվեց Զեթոս և Ամփիոն մեծ հերոսների հռչակը, նրանց ճանաչում էին մինչև իսկ Հունաստանի սահմաններից շատ հեռու: Անգամ Տանտալոսը՝ աստվածների` սիրելին, Ամփիոնին կնության տվեց իր Նիոբե դստերը: Իսկ Զեթոսն ամուսնացավ Աեդոնեի՝ Եփեսոսի արքա Պանդարեոսի դստեր հետ: Նիոբեն ու Աեդոնեն պատուհաս բերեցին Անտիոպեի որդիների տան գլխին:

ՆԻՈԲԵ

Շարադրված է ըստ Օվիդիոսի «Կերպարանափոխություններ» պոեմի:

     Թեբեի արքա Ամփիոնի կինը՝ Նիոբեն, յոթ տղա և յոթ աղջիկ ուներ: Հպարտանում էր Տանտալոսի դուստրն իր զավակներով: Պատանի աստվածների պես գեղեցիկ էին նրա երեխաները: Երջանկությունը, հարստությունը և սքանչելի այդ զավակները աստվածներն էին պարգևել Նիոբեին, բայց նրանց հանդեպ Տանտալոսի դուստրը երախտապարտ չգտնվեց:
     Մի անգամ, կույր պատգամախոս Թիրեսիասի դուստր Մանտոն, անցնելով յոթնադուռն Թեբեի փողոցներով, բոլոր թեբեուհիներին կոչ արեց զոհ մատուցել Լետոյին ու նրա երկվորյակ զավակներին՝ ոսկեգանգուր, հեռահար Ապոլոնին և դեռատի Արտեմիսին: Հնազանդ Մանտոյի կոչին՝ թեբեուհիները, գլուխները զարդարած դափնեպսակներով, գնացին դեպի աստվածների զոհասեղանները: Միմիայն Նիոբեն էր, որ հպարտ իր զորությամբ և աստվածների շնորհած երջանկությամբ, չկամեցավ Լետոյին զոհ մատուցելու գնալ: Ոսկեհյուս ծիրանի զգեստը հագին, ոսկեձույլ խույրը գլխին, վսեմաշուք որպես աստվածուհի, դուրս եկավ թեբեուհիների մեջ ու բարձր ձայնով այսպես խոսեց.
     - Ի՜նչ անմտություն է Լետոյին զոհ մատուցելը: Եթե դուք նրան մեծարում եք զոհաբերություններով, ապա ինչո՞ւ ի՜նձ ևս չեք մեծարում։ Ես Զևսի որդու՝ Տանտալոսի դուստրն եմ, իսկ Տանտալոսը մահկանացուներից միակն է եղել, որ խրախճանքի է նստել լուսավոր Օլիմպոսում՝ երկնաբնակների հետ միասին: Իմ մայրը պլեյադ Տայգետեն է՝ դուստրը` տիտան Ատլասի, որ իր հզորազոր ուսերին երկնակամարն է պահում: Իմ ամուսինը՝ Թեբեի արքա Ամփիոնը, նույնպես Զևսի զավակն է: Մեծ է իմ հզորությունը, ի՛նձ են հնազանդվում Լիդիայի և մեծն Թեբեի ժողովուրդները: Ես հավասար եմ աստվածներին իմ ծագմամբ ու հզորությամբ: Յոթ ուստր և յոթ դուստր ունեմ: Իսկ Լետոն լոկ երկու զավակ ունի: Այլևս ինչո՞ւ եք մեծարում տիտանի այդ դստերը: Չէ՞ որ կար ժամանակ, երբ նրան չէր ուզում ապաստան տալ աշխարհի և ոչ մի երկիր, միմիայն ամայի Դելոսն ընդունեց նրան, և այն էլ լոկ կարեկցանքից մղված: Եվ մի՞թե ես արժան չեմ երանության: Իմ հարստությունն ու հզորությունն այնքան մեծ են, որ ես ճակատագրից վախենալու բան չունեմ, նա իշխանություն չունի ինձ վրա: Ի՛նչ էլ որ խլելու լինի ինձնից ճակատագիրը, միևնույն է, էլի շատ բան կմնա ինձ. նա անզոր է բոլորը խլել: Եվ ինչո՞ւ եք, վերջապես, խոնարհվում ամուլ Լետոյի առաջ: Չէ՞ որ երկու զավակ ունենալը քիչ բանով է առավել ամլությունից: Ո՛չ, ես երբե՛ք զոհ չեմ մատուցի Լետոյին, նա արժանի չէ՛ դրան:
     Շփոթեցրին թեբեուհիներին Նիոբեի գոռոզամիտ խոսքերը: Եվ, այնուամենայնիվ, նրանք զոհաբերություններ կատարեցին: Թեբեի կանայք հլու-հնազանդ աղերսում էին Լետո մեծ աստվածուհուն, որ չզայրանա:
     Լետո դիցուհին լսեց Նիոբեի նենգամիտ խոսքերը: Նա իր մոտ կանչեց զավակներին՝ Ապոլոնին ու Արտեմիսին, և դժգոհելով Նիոբեից, այսպես ասաց.
     - Ծանր անարգանք է հասցրել ինձ՝ ձեր մորը, Տանտալոսի գոռոզամիտ դուստրը: Նա չի՛ հավատում, որ ես աստվածուհի եմ: Ինձ չի՛ ուզում ճանաչած լինել Նիոբեն, թեև փառքով ու հզորությամբ ես միայն Հերային՝ Զևսի կնոջն եմ զիջում: Մի՞թե դուք այս անարգանքի համար վրեժխնդիր չեք լինի: Չէ՞ որ եթե դուք Նիոբեից վրեժ չլուծեք, ապա մարդիկ այլևս չեն մեծարի ինձ իբրև աստվածուհու և կկործանեն իմ զոհարանները: Չէ՞ որ Տանտալոսի դուստրը ձե՛զ էլ է վիրավորանք հասցրել: Ձեզ՝ անմահ աստվածներիդ, նա հավասարեցրել է իր մահկանացու զավակներին։ Անարգում է ինձ Նիոբեն՝ ամուլ կոչելով: Նա նենգամիտ է նույնքան, որքան և իր հայրը՝ Տանտալոսը:
     Նետաձիգ Ապոլոնն ընդհատեց մորը.
     - Օ՜, շուտ ավարտիր խոսքդ: Այլևս մի խոսիր: Չէ՞ որ քո գանգատներով դու հեռացնում ես ժամը պատժի։
     - Բա՛վ է: Այլևս մի՛ խոսիր, - գոչեց նաև ցասումնալից Արտեմիսը:
     Պարուրված ամպերով՝ զայրագնած քույրն ու եղբայրը Կինթոսի գագաթից սրաթռիչ ճախրեցին դեպի Թեբե քաղաքը: Ոսկեձույլ նետերը չարագուշակ զրնգոց էին արձակում նրանց կապարճներում: Սավառնելով հասան յոթնադուռն Թեբեին: Ապոլոնը, անտեսանելի դարձած, կանգնեց քաղաքամերձ տափարակ դաշտում, ուր Թեբեի պատանիները մարտախաղերի վարժություններ էին կատարում: Երբ հեռահար Ապոլոնը, պարուրված ամպերով, կանգնել էր Թեբեի պարիսպների մոտ, Նիոբեի երկու տղաները՝ Իսմենոսը և Սիպիլոսը, ծիրանի թիկնոցներ հագած, սլանում էին կատաղի նժույգներով: Հանկարծ Իսմենոսը մի ճիչ արձակեց. Ապոլոնի ոսկեձույլ նետը մխրճվել էր նրա կուրծքը: Ձեռքից բաց թողեց ոսկեղեն սանձը ու անշնչացած գետին տապալվեց: Լսեց Սիպիլոսը Ապոլոնի աղեղնալարի սոսկալի զնգոցը: Նա ուզում է իր արագավազ ձիով փրկվել ահեղ վտանգից: Ամբողջ թափով սլանում է Սիպիլոսը դաշտով, նման այն նավավարին, որ բացելով նավի բոլոր առագաստները՝ սուրում է ալիքները ճեղքելով՝ ահեղ վտանգից ճողոպրելու համար: Մահաբեր նետը հասավ Նիոբեի որդու հետևից, մխրճվեց թիկունքը հենց պարանոցի մոտ. նետը դուրս եկավ կոկորդի միջով: Նա գետին տապալվեց ու հողը բոսոր ներկեց իր արյամբ: Նիոբեի տղաներից երկուսը՝ Փայդիմոսն ու Տանտալոսը, ձեռքերով պինդ գրկած մեկմեկու, ըմբշամարտում էին։ Փայլատակեց նետն օդի մեջ ու երկուսին էլ խոցեց: Մահամերձի հառաչանքով երկուսն էլ տապալվեցին: Մահը միաժամանակ մարեց նրանց աչքերի կյանքի հուրը, նրանք միասին փչեցին իրենց վերջին շունչը: Փութով նրանց մոտ է վազում եղբայրը՝ Ալպենորը, ուզում է բարձրացնել նրանց, գրկում է եղբայրների սառչող մարմինները, բայց Ապոլոնի նետը խոր մխրճվում է սիրտը և նա անշնչացած ընկնում է իր եղբայրների դիերի վրա: Ապոլոնի նետը եղբայրներից նախավերջինի` Դամասիքթոնի ազդրը խոցեց հենց ծնկան մոտ. Նիոբեի որդին ջանում էր վերքից դուրս քաշել ոսկեձույլ նետը, մեկ էլ հանկարծ մի ուրիշ նետ սուլոցով խրվեց նրա կոկորդը: Արյունը հորդաց մահացու վիրավորված Դամասիքթոնի վերքից: Դեպի երկինք կարկառեց ձեռքերը Նիոբեի տղաներից վերջինը՝ պատանի Իլիոնևսը, և աղերսեց աստվածներին.
     - Օ՜, օլիմպական աստվածներ, գթացե՜ք, գթացե՜ք:
     Նրա աղերսանքը շարժեց Ապոլոնի գութը: Բայց ուշ է արդեն: Աղեղնալարից արդեն թռել է նետը, անհնար է ետ բերել այն: Այս մեկն էլ մխրճվեց Նիոբեի տղաներից վերջինի սիրտը: Իսկույն թռավ մեծ դժբախտության բոթը ու հասավ Նիոբեին: Արտասվախառն աչքերով ծառաները նաև Ամփիոնին են հայտնում որդիների կործանման բոթը:
     Ամփիոնը չդիմացավ զավակների կորստյան վշտին և սուրսայր սուրը իր իսկ ձեռքով կուրծքը մխրճեց:
     Հակված իր որդիների և ամուսնու դիակների վրա, հեծկլտում է Նիոբեն։ Համբուրում է նրանց պաղ շուրթերը: Վշտից կտրատվում է Նիոբեի սիրտը: Հուսահատ՝ ձեռքերը երկինք է` կարկառում` տարաբախտը: Բայց նա գթություն չէ, որ աղերսում է: Անլուր` վիշտը չի մեղմել նրա սիրտը: Եվ ցասումնալից գոչում է նա.
     - Ցնծա՜, անողորմ Լետո: Հրճվի՛ր, քանի դեռ քո սիրտը չի հագեցել իմ վշտով: Դո՛ւ հաղթեցիր, մրցակցուհի: Օ՛, ոչ, ի՜նչ եմ ասում, դու չե՛ս հաղթել ինձ։ Ես, ապերջանիկս, այնուամենայնիվ, ավելի շատ զավակներ ունեմ, քան դո՛ւ, երջանիկդ: Ու թեև իմ շուրջը կիտված են իմ անշնչացած զավակների դիերը, այնուամենայնիվ ես հաղթե՛լ եմ քեզ, էլի ես ավելի շա՛տ երեխաներ ունեմ, քան դու:
     Հազիվ էր իր խոսքն ավարտել Նիոբեն, երբ լսվեց աղեղնալարի ահավոր` զնգոցը: Սոսկումը պատեց բոլորին։ Միայն Նիոբեն էր, որ անվրդով էր մնացել. աղետը նրան առավել հանդուգն էր դարձրել: Բայց զուր չէր զնգում Արտեմիսի աղեղնալարը: Նիոբեի դուստրերից մեկը, որ անսփոփ վշտով համակված, կանգնել էր եղբայրների դիակների մոտ, նետահար վայր ընկավ: Ահա՛ կրկին զնգաց աղեղնալարը և Նիոբեի մյուս դուստրն էլ ընկավ: Միմյանց հետևից վեց ոսկեձույլ նետ սուրաց Արտեմիսի աղեղնալարի վրայից, և անշնչացած վայր թափվեցին Նիոբեի վեց գեղեցիկ ու դեռատի աղջիկները։ Մնաց միայն կրտսեր դուստրը: Նա նետվեց դեպի մայրն ու ջանաց թաքնվել նրա ծնկների, զգեստի դարսերի մեջ։
     Անլուր վիշտն ընկճեց Նիոբեի գոռոզ սիրտը:
     - Գոնե կրտսե՛ր աղջկանս խնայիր, մեծն Լետո, - աղերսում վշտով լեցուն Նիոբեն, - գոնե մե՛կը թող ինձ:
     Բայց չգթաց դիցուհին, և Արտեմիսի նետը խոցեց նաև կրտսեր աղջկան:
     Եվ կանգնած է Նիոբեն՝ շրջապատված դուստրերի, ուստրերի և ամուսնու դիակներով: Ասես վշտից քար է կտրել Նիոբեն: Քամին չի տատանում նրա վարսերը: Դեմքը գունատվել է քաթանի պես, կյանքի փայլը մարել է աչքերում, սիրտը չի տրոփում կրծքի տակ, միայն արցունքներ են հորդում աչքերից: Լեռ քար են դարձել նրա անդամները: Մի ուժգին հողմ բարձրացավ և քարացած Նիոբեին տարավ նրա հայրենիքը՝ Լիդիա: Այնտեղ, երկնաբերձ Սիպիլիոս լեռան վրա, կանգնել է քարացած Նիոբեն և հավերժորեն վշտի արցունքներ է հեղում:

ԱԵԴՈՆ

     Զեթոսի կինը Աեդոնն էր՝ Եփեսոսի արքա Պանդարոսի դուստրը: Ինչպես Նիոբեին՝ Տանտալոսի դստերը, գոռոզամտությունը կործանեց, այդպես էլ Պանդարոսի տարաբախտ դստերը կործանեց նախանձն ու վրիժառության ծարավը: Աեդոնը չէր կարողանում անվրդով նայել Նիոբեի երջանկությանը: Անհատակ նախանձ էր առաջ բերում նրա մեջ այն, որ Նիոբեն յոթ գեղեցիկ տղա ունի և յոթ գեղեցկուհի աղջիկ, իսկ ինքը միայն մի որդի` Իտիսը: Իսկ Նիոբեն իր մշտական հեգնանքներով ավելի էր բորբոքում նրա նախանձը, և այդ զգացումը Աեդոնի կրծքի տակ դառնում էր մոլեգին ատելության և վրեժխնդրության անհագուրդ ծարավ։
     Նիոբեն հաճախ էր ասում Աեդոնին.
     - Ես խղճում եմ քեզ, տարաբախտիդ: Դու ամուլ ես: Չէ՞ որ միմիայն մի տղա ունենալը նույնն է, ինչ որ ամլությունը։
     Եվ երբ հավաքվում էին թեբեուհիները, Նիոբեն ծիծաղելով այսպես էր ասում.
     - Մի տեսե՛ք այս տարաբախտին: Լսի՛ր, Աեդոն, դու տաճար շտապիր, աղերսիր աստվածներին, բարձրաձայն աղերսիր աստվածներին, որպեսզի նրանք լսեն քեզ։ Երկուսն ունենալն արդեն կատարյալ անզավակություն չէ։
     Աեդոնը ոչինչ չէր պատասխանում Նիոբեին, անխոս հեռանում էր: Իսկ նախանձն ու վրեժի ծարավի անմար կրակը բոցկլտում էր նրա կրծքի տակ:
     Մի անգամ, ուշ գիշերին, Աեդոնն իր ննջարանում նստել էր մահճին և վրեժ էր նյութում: Ինչպե՞ս վրեժխնդիր լինել, ինչպե՞ս լուծել վրեժը, որպեսզի այն մխրճվի նենգամիտ Նիոբեի սիրտը, որպեսզի հեծկլտա նա ու անսփոփ վշտից պոկոտի իր վարսերը: Ավելի ու ավելի է խտանում խավարը: Գիշերը վրա է հասնում։ Հանկարծ մահճակալից ելավ Աեդոնը, հազիվ լսելի ծիծաղեց ու շշնջաց. «Գտա, գտա»: Վճռել էր գիշերը գնալ այն օթարանը, ուր քնում են երկու ընկերները՝ իր տղան՝ Իտիսը և Նիոբեի ավագ որդին՝ Իսմենոսը, մոր ամենասիրելի զավակը։ Ո՜չ, Աեդոնը չի սխալվում և գիշերվա խավարում էլ գիտե, որ աջ կողմում Իսմենոսի մահճակալն է դրված, իսկ ձախում՝ Իտիսինը. չէ՞ որ հենց ինքն է այսօր որդու մահճակալը ծածկել ծիրանի մի ծածկոցով, որի նախշերն իր ձեռքով է գործել: Կարո՞ղ է արդյոք սխալվել:
     Մոտ է կեսգիշերը: Ամբողջ պալատը ընկղմվել է խոր քնի մեջ: Ահա և կեսգիշեր է: Ելավ Աեդոնն իր մահճակալից, նվիրական զարդատուփից դուրս բերեց թանկագին դաստակով դանակը, որ նրան հայրն է նվիրել, դուրս եկավ օթարանից և գիշերվա թանձր խավարում կամացուկ ու գողունի անցավ պալատի օթարանների միջով: Աջ ձեռքին, կրծքին սեղմած, պահում է դանակը. իսկ ձախը մեկնել է առաջ, ասես տնտղում է խավարը: Երկյուղ է կրում, որ կդիպչի ինչ-որ բանի և աղմուկ կհանի: Վախենում է ամենաաննշան խշշոցից անգամ, մինչև իսկ իր սրտի զարկերից է վախենում:
     Բայց ահա այն սենյակը, ուր քնած են պատանիները: Աեդոնն ականջ է դնում. ամեն ինչ հանգիստ է, լսվում է միայն քնած պատանիների համաչափ շնչառությունը: Զգուշաբար, շունչը պահած, անմարմին ստվերի պես Աեդոնը սահեց աջ, դեպի Իսմենոսի մահճակալը, ապա, թեթևակի հպվելով մատներով, շոշափեց պատանու կուրծքը, վրա բերեց դանակը և մխրճեց քնած պատանու ուղիղ սիրտը:
     Վերադառնալով իր օթարանը, Աեդոնը պառկեց մահճակալին՝ հաղթական շշնջալով. «Վրեժս լուծեցի, վրեժս լուծեցի»:
     Լույսը բացվում է: Մոտ է առավոտը: Լեռների հեռավոր կատարներն արդեն ներկվեցին արշալույսի բոսոր ճառագայթներով: Լուսաբաց է: Ի՜նչ վիշտ բերեց լուսաբացը տարաբախտ Աեդոնին: Նա տագնապալից ձայն է լսում պալատում, լսում է, ինչ-որ մեկը ճչաց «Իտիսը, Իտիսը»: Նստեց Անդոնն իր մահճակալին ու տագնապած սրտով ականջ դրեց: Ինչ-որ մեկը մոտ վազեց դռանը, ծեծեց դուռն ու ձայն տվեց: Աեդոնի դուռն են ծեծում: Աղախինն է, նա է ձայն տվողը.
     - Տիրուհի, տիրուհի, Իտիսը, Իտիսը:
     Դուռը բացեց Աեդոնը, նայեց աղախնուն, բռնեց ուսերից ու հարցրեց.
     - Ի՞նչ Իտիս։
     - Իտիսը սպանված պառկած է իր ննջարանում:
     Սարսափահար եղավ Աեդոնը: Խելակորույս նա գնաց օթարան, այն օթարանը, ուր թափանցել էր գիշերը: Խելագարի պես առաջ է գնում Աեդոնը: Աջ ձեռքը սեղմել է կրծքին, ձախը՝ մեկնել առաջ. չէ՞ որ այդպես էր գնում գիշերը։ Աեդոնը մտավ օթարան, շուռ եկավ, ինչպես գիշերը, դեպի աջ, և ի՜նչ տեսնի, Իսմենոսի մահճակալին պառկած է նրա մի միակ որդին՝ Իտիսը, և կրծքին մխրճված է մոր դանակը: Անլուր չարագործություն է կատարել մայրը, սպանել է իր սիրասուն զավակին: Անսահման, անպատմելի է Աեդոնի վիշտը: Նա ընկավ որդու դիակի վրա, բայց չի լալիս. - այդպիսի վշտի համար արտասուք չի լինում, - միայն Մարմինն է թեթևակի ցնցվում:
     Կարեկից եղան աստվածները մոր վշտին: Ննջարանում գտնվող բոլոր մարդիկ տեսան, որ հանկարծ Աեդոնը չքացավ, իսկ Իտիսի կրծքից մի գորշավուն թռչնակ թևածեց ու թասով լուսամուտից: Աստվածներն Աեդոնին սոխակ էին դարձրել:
     Այդ ժամանակից ի վեր, գարնանը, արևածագից մինչև մայրամուտ, գարնանային երեկոների աղջամուղջում, պարզկա աստղալից գիշերները և վաղորդյան արշալույսի գարնանային ցողաթուրմ ու բուրումնավետ ծաղիկների թփուտներում նրբագեղ ու սրտաճմլիկ երգում է սոխակ Աեդոնը: Սոխակը երգում է որդեկորույս մոր վիշտը, և այդ երգի մեջ լսելի է որդու անունը՝ Իտիս, Իտիս, Իտիս:

ՀԵՐԱԿԼԵՍ (33)

ՀԵՐԱԿԼԵՍԻ ԾՆՈՒՆԴՆ ՈՒ ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հերակլեսի առասպելները շարադրված են Սոֆոկլեսի «Տրաքինուհիներ», Եվրիպիդեսի «Հերակլես» ողբերգությունների, ինչպես նաև Պավսանիասի «Հելլադայի նկարագրությունը» երկի մեջ հիշված ասքերի հիման վրա:

     Միկենեում (34) տիրում էր Էլեքտրիոն՝ արքան: Պտերելաոս արքայի որդիների գլխավորությամբ տելեբոյները (35) հափշտակել էին նրա նախիրները:
     Երբ Էլեքտրիոնի որդիները փորձել էին ետ մղել հափշտակողներին՝ զոհ էին գնացել նրանց ձեռքով: Եվ այդ ժամանակ Էլեքտրիոն արքան հայտարարեց, որ իր գեղեցկուհի դստեր Ալկմենեի ձեռքը նրան կտա, ով ետ կբերի նախիրները և կլուծի իր որդիների մահվան վրեժը: Ամփիտրիոն հերոսին հաջողվեց առանց կռվի նախիրները ետ տալ Էլեքտրիոնին, քանի որ տելեբոյների արքա Պտերելաոսը հափշտակված նախիրները պահ էր տվել Էլիսի (36) արքա Պոլիքսենոսին, իսկ սա էլ՝ Ամփիտրիոնին:
     Այն օրը, երբ պիտի աշխարհ գար Զևսի ու Ալկմենեի մեծազոր որդին, աստվածները` հավաքվեցին բարձրաբերձ Օլիմպոսում: Ուրախ, որ շուտով զավակ պիտի ունենա, վահանակիր Զևսն այսպես ասաց աստվածներին.
     - Լսեցե՛ք, աստվածներ և աստվածուհիներ, թե ինչ կասեմ ես ձեզ: Իմ սիրտն ուզում է, որ ձեզ ասած լինեմ այդ։ Այսօր մի մեծ հերոս պիտի ծնվի: Նա պիտի իշխի իր բոլոր ազգականների վրա, որոնց տոհմը սերում է իմ որդուց՝ մեծն Պերսևսից:
     Բայց Զևսի կինը՝ Հերան, զայրացած, որ Զևսը կնության է առել մահկանացու Ալկմենեին, վճռեց Ալկմենեի որդուն խորամանկությամբ զրկել Պերսևսի հետնորդների՝ պերսեիդների վրա ունենալիք իշխանությունից: Նա, դեռ մանկան ծնունդից առաջ, ատելություն էր տածում Զևսի որդու հանդեպ: Ուստի և, սրտի խորքում իր մտքինը թաքցրած, Հերան այսպես ասաց Զևսին.
     - Դու ճիշտ չե՛ս ասում, մեծն շանթարձակ: Դու երբեք ի կատար չես ածի քո խոսքը: Մեծ ու անխախտ աստվածային երդում տուր ինձ, որ նա՛, ով այսօր առաջինը ծնվի պերսեիդների սերնդից, պիտի իշխի իր ազգականների վրա:
     Զևսի բանականությանը տիրել էր` խաբեության աստվածուհի Ատեն և, չկռահելով Հերայի խորամանկությունը, շանթարձակն անխախտ երդում տվեց: Հերան անհապաղ լքեց Լուսակերտ Օլիմպոսը և իր ոսկեհուռ երկանվով Արգոս սուրաց: Այնտեղ արագացրեց ` պերսեիդ Սթենելոսի աստվածազոր կնոջ որդու ծնունդը, և այդ օրը, Պերսևսի տոհմում, լույս աշխարհ եկավ Սթենելոսի թուլակազմ, հիվանդ երեխան՝ Էվրիսթևսը: Հերան փութով լուսավոր Օլիմպոս վերադարձավ և մեծն ամպահալած Զևսին ասաց.
     - Օ՜, շանթարձակ հայր Զևս, ի՛նձ լսիր: Հիմա պանծալի Արգոսում, պերսեիդ Սթենելոսը` որդի ունեցավ՝ Էվրիսթևսին: Այսօր առաջինը նա՛ է ծնվել, և նա՛ էլ պիտի իշխի Պերսևսի սերունդների վրա:
     Տրտմեց մեծն Զևսը, նոր միայն կռահեց Հերայի խարդախությունը: Ահեղաբար զայրացավ խաբեության աստվածուհի Ատեի վրա, որ տիրել էր նրա բանականությանը: Ցասումով լցված Զևսը բռնեց Ատեի վարսերից ու նրան գլորեց լուսապայծառ Օլիմպոսից: Աստվածների և մարդկանց տիրակալն արգելեց նրան այլևս Օլիմպոսում երևալ: Այդ ժամանակից ի վեր խաբեության աստվածուհի Ատեն մարդկանց մեջ է ապրում:
     Զևսը թեթևացրեց իր որդու ճակատագիրը: Նա մի անխախտելի պայման կապեց Հերայի հետ, որ իր որդին ամբողջ կյանքում չէ, որ պիտի մնա Էվրիսթևսի իշխանության տակ: Էվրիսթևսի հանձնարարությամբ նա տասներկու մեծամեծ սխրագործություններ կկատարի, իսկ դրանից հետո ոչ միայն կազատվի նրա իշխանությունից, այլև անմահության կհասնի: Շանթարձակը գիտեր, որ իր որդուն կվիճակվի բազում մեծ վտանգներ հաղթահարել ուստի և իր սիրելի դստերը՝ Աթենաս-Պալլասին հրամայեց որ օգնական լինի Ալկմենեի զավակին: Հետագայում Զևսին հաճախ էր վիճակվում տրտմել, երբ ականատես էր լինում, թե իր որդին ի՜նչ մեծ դժվարություններ է քաշում թուլակազմ ու երկչոտ Էվրիսթևսին ծառայելու ընթացքում, բայց անկարող էր դրժել Հերային տված երդումը:
     Սթենելոսի որդու ծննդյան օրը Ալկմենեն էլ երկվորյակ զավակներ ունեցավ. ավագը՝ Զևսի որդին էր, որին ծնվելիս Ալկիդաս անունը տվեցին և կրտսերը՝ Ամփիտրիոնի որդին, որին Իփիկլես կոչեցին: Հենց այդ Ալկիդասն էլ դարձավ մեծագույնը Հունաստանի հերոսներից: Հետագայում գուշակուհի պիթիան նրան Հերակլես կոչեց: Այդ անվամբ էլ հերոսը հռչակվեց, անմահություն ստացավ և ընդունվեց Օլիմպոսի լուսավոր աստվածների կաճառի մեջ:
     Հերան սկսեց հետապնդել Հերակլեսին նրա կյանքի առաջին իսկ օրերից: Իմանալով, որ Հերակլեսն արդեն ծնվել է և, բարուրի մեջ փաթաթված, պառկած է եղբոր՝ Իփիկլեսի կողքին, նորածին հերոսին կորստյան մատնելու համար նա երկու օձ ուղարկեց։ Գիշեր էր արդեն, երբ աչքերը փայլեցնելով օձերը սողացին Ալկմենեի օթարանը: Անշշուկ՝ նրանք սողացին դեպի երկվորյակի օրորոցը և հենց այն է, ուզում էին պարուրվել նորածին Հերակլեսի մարմնի շուրջը և խեղդամահ անել նրան, երբ Զևսի զավակն արթնացավ։ Նա իր պստիկ թաթիկները մեկնեց դեպի օձերը, բռնեց նրանց վզերից և այնպիսի ուժով սեղմեց, որ իսկույն երկուսին էլ խեղդամահ արեց: Սոսկումնահար Ալկմենեն վեր թռավ իր մահճից. օրորոցում օձեր տեսնելով սուր ճիչ արձակեցին օթարանում գտնվող կանայք: Բոլորը նետվեցին դեպի Ալկիդասի օրորոցը։ Կանանց ճիչերի վրա մերկացրած սուրը ձեռքին ներս ընկավ Ամփիտրիոնը: Շրջապատեցին օրորոցը և ականատես եղան մի արտասովոր հրաշքի. պստիկ, նորածին Հերակլեսը երկու խեղդված օձեր էր թռնել, որոնք դեռևս ուժահատ գալարվում էին նրա պստլիկ թաթիկների մեջ: Ապշահար՝ իր հոգեզավակի զորության վրա, Ամփիտրիոնը կանչեց պատգամախոս Թիրեսիասին և հարցում արեց նորածնի ճակատագրի մասին: Եվ գուշակ ծերունին հաղորդեց, թե ինչպիսի մեծ սխրագործություններ պիտի կատարի Հերակլեսը ու կանխատեսություն արեց, որ կյանքի վերջում նա անմահության կհասնի:
     Իմանալով, թե ինչ մեծագույն փառք է սպասում Ալկմենեի ավագ որդուն՝ Ամփիտրիոնը նրան հերոսի վայել դաստիարակություն տվեց: Հունաստանի մեծահռչակ հերոսներն էին վարժեցնում Հերակլեսին: Անպարտելի նետաձիգ Էվրիտոս արքան Հերակլեսին նետաձգության էր վարժեցնում, ըմբշամարտություն՝ հնարամիտ Ոդիսևսի պապը և Հերմեսի որդին՝ Ավտոլիկոսն էր սովորեցնում, Դիոսկուրոս Կաստորը զենք բանեցնել էր վարժեցնում, իսկ երկանիվ վարել՝ Ամփիտրիոնը, որ այդ արվեստի մեջ մրցորդ չուներ բովանդակ Հունաստանում: Բայց Ամփիտրիոնը հոգ էր տանում Հերակլեսի ոչ միայն ուժի զարգացմանը. նա մտահոգված էր հերոսի կրթությամբ ևս։ Նրան կարդալ, գրել, երգել ու կիթառ նվագել սովորեցրին: Բայց գիտության ու երաժշտության մեջ Հերակլեսն այն հաջողությունները չուներ, ինչ որ նետաձգության ու զենք բանեցնելու մեջ: Երաժշտության ուսուցչին՝ Օրփեոսի եղբայր Լինոսին, հաճախ էր վիճակվում բարկանալ իր աշակերտի վրա և մինչև իսկ պատժել նրան: Մի անգամ, դասի ժամին, զայրացած, որ աշակերտը զլանում է ուսանել, Լինոսը խփեց Հերակլեսին: Զայրացած Հերակլեսը ձեռքն առավ կիթառը և դրանով հարվածեց Լինոսի գլխին: Պատանի Հերակլեսը նկատի չէր առել իր հարվածի ուժգնությունը: Կիթառի հարվածն այնքան ուժգին էր, որ Լինոսն անշնչացած վայր ընկավ: Դատարան կանչեցին Հերակլեսին այդ սպանության համար: Արդարանալով, այսպես ասաց Ալկմենեի զավակը.
     - Չէ՞ որ դատավորներից արդարագույնը՝ Ռադամանթոսն ասում է՝ ամեն ոք, որին խփում են, կարող է հարվածով պատասխանել հարվածին:
     Դատավորներն արդարացրին Հերակլեսին, բայց նրա հոգեհայր Ամփիտրիոնը, երկյուղ կրելով, որ կարող է էլի նման բան պատահել, Հերակլեսին ուղարկեց անտառապատ Կիթերոն՝ հովվություն անելու:

ՀԵՐԱԿԼԵՍԸ ԹԵԲԵՈՒՄ

     Աճեց ու հասունացավ Հերակլեսը Կիթերոնի անտառներում և մեծազոր պատանի դարձավ: Հասակով նա մի ամբողջ գլխով բարձր էր բոլորից, իսկ ուժը շատ էր գերազանցում մարդկային ուժին: Առաջին իսկ հայացքից նրա մեջ կարելի էր ճանաչել Զևսի որդուն, հատկապես աչքերից, որոնք շողում էին ինչ-որ արտասովոր աստվածային փայլով: Ոչ ոք չէր հասնում Հերակլեսի ճարպկությանը զինավարժության մեջ, իսկ աղեղն ու նիզակը բանեցնում էր այնպիսի հմտությամբ, որ երբեք չէր վրիպում: Դեռևս պատանի՝ Հերակլեսն սպանեց կիթերոնյան ահեղ առյուծին, որ ապրում էր լեռների կատարին: Պատանի Հերակլեսը հարձակվեց առյուծի վրա, սպանեց և մորթազերծ արեց նրան: Առյուծի մորթին թիկնոցի պես գցեց իր հզոր ուսերին. թաթերը կապ գցեց կրծքի վրա, իսկ առյուծի գլխի մորթին նրա համար իբրև սաղավարտ էր ծառայում: Նեմեյան անտառում Հերակլեսը մի վիթխարի, երկաթի պես ամրապինդ հացենի արմատախիլ արեց և իր համար գուրզ շինեց:
     Հերակլեսին սուր նվիրեց Հերմեսը, աղեղ ու նետեր՝ Ապոլոնը, նրա համար ոսկեզրահ կռեց Հեփեստոսը, իսկ զգեստներ Աթենասը կարեց:
     Առնացավ Հերակլեսը և պարտության մատնեց Օրքոմենի Էրգինոս արքային, որին Թեբեն ամեն տարի մեծ հարկ էր վճարում: Ճակատամարտի ժամանակ սպանեց Էրգինոսին, իսկ Մինիասյան Օրքոմենեի վրա այնպիսի հարկ դրեց, որ կրկնակի չափով ավելին էր, քան Թեբեինն էր եղել: Այդ սխրանքի համար Թեբեի արքա Կրեոնը` Հերակլեսին կնության տվեց իր դուստր Մեգարային, իսկ աստվածները երեք չքնաղ որդի ընծայեցին:
     Երջանիկ էր անցնում Հերակլեսի կյանքը` յոթնադուռն Թեբեում: Բայց մեծ աստվածուհի Հերան առաջվա պես ատելությամբ էր լցված Զևսի որդու հանդեպ: Նա Հերակլեսին մի սոսկալի հիվանդություն տվեց: Ցնորվեց մեծ հերոսը, խելագարությունը տիրեց նրան: Մոլեգնության պոռթկման պահին Հերակլեսն սպանեց իր բոլոր երեք զավակներին, իր եղբոր՝ Իփիկլեսի զավակներին և նրանց դիերը կրակը նետեց: Իսկ երբ անցավ մոլեգնության պոռթկումը՝ անսփոփ վիշտը տիրեց Հերակլեսին:
     Մաքրագործվելով ակամա գործած սպանության պղծությունից, Հերակլեսը հեռացավ Թեբեից և ուղևորվեց սրբազան Դելփիք՝ Ապոլոն աստծուն հարցնելու, թե ի՛նչ պիտի անի այսուհետև: Ապոլոնը Հերակլեսին հրամայեց մեկնել իր նախնիների հայրենիքը՝ Տիրինթոս և տասներկու տարի ծառայել Էվրիսթևսին: Պիթիայի բերանով Լետոյի որդին պատգամախոսեց, որ նա անմահության կհասնի, եթե Էվրիսթևսի հրամանով տասներկու սխրագործություն կատարի:

ՀԵՐԱԿԼԵՍԸ ԾԱՌԱՅՈՒՄ Է ԷՎՐԻՍԹԵՎՍԻՆ

     Հերակլեսը` բնակություն հաստատեց Տիրինթոսում և թուլակազմ ու երկչոտ Էվրիսթևսի ծառան դարձավ: Էվրիսթևսը վախենում էր մեծազոր հերոսից և թույլ չէր տալիս, որ նա Միկենե մտնի: Իր բոլոր հրամանները Զևսի որդուն՝ Տիրինթոս էր առաքում իր բանբեր Կոպրեոսի միջոցով:

Նեմեյան առյուծը

(Առաջին սխրագործություն)

     Հերակլեսը երկար չսպասեց Էվրիսթևս արքայի առաջին հանձնարարությանը: Արքան հերոսին հանձնարարեց սպանել նեմեյան առյուծին: Տիփոնի և Էքիդնայի ծնած այդ առյուծը հրեշային մեծություն ուներ: Նա ապրում էր Նեմեա (37) քաղաքի մոտ և ամայացնում էր ամբողջ շրջակայքը։ Հերակլեսը խիզախությամբ գնաց վտանգավոր սխրագործության: Նեմեա Հասնելով, նա իսկույն բռնեց լեռների ճանապարհը` առյուծի որջը գտնելու։ Արդեն կեսօր էր, երբ հերոսը հասավ լեռնալանջերին։ Ոչ մի տեղ մի հատիկ շնչավոր անգամ չէր երևում. ո՛չ հովիվ, ո՛չ երկրագործ։ Սոսկումնալի առյուծի ահից ամենայն կենդանի շունչ փախուստ էր տվել այդ վայրերից: Լեռների անտառապատ լանջերին ու կիրճերի մեջ Հերակլեսը երկար փնտրեց առյուծի որջը և, վերջապես, երբ արևն արդեն թեքվում էր արևմուտք, գտավ առյուծի որջը մի խավար կիրճում։ Որջը գտնվում էր մի վիթխարի քարանձավում, որ երկու ելք ուներ։ Ելքերից մեկը Հերակլեսը փակեց վիթխարի քարերով և, թաքնվելով քարերի հետևում, սպասեց առյուծին։
     Իրիկնամուտին, երբ աղջամուղջն արդեն իջնում էր երկրի վրա, փարթամաբաշ առյուծը հայտնվեց: Պրկեց Հերակլեսն իր աղեղնալարը և իրար հետևից երեք նետ արձակեց առյուծի վրա, բայց նետերը ետ թռան նրա մորթի վրայից, որ ամուր էր պողպատի պես։ Ահեղորեն մռնչաց առյուծը, և նրա մռնչյունը որոտի պես գլորվեց լեռների վրայով։ Հայացքը հառելով չորսբոլորը, առյուծը կանգնել էր կիրճի մեջ և ցասումնափայլ աչքերով փնտրում էր նրան, որ հանդգնել էր նետահարել իրեն: Բայց ահա՛ տեսավ Հերակլեսին և վիթխարի ոստյունով նետվեց հերոսի վրա: Շանթի պես փայլատակեց Հերակլեսի գուրզը և ամպրոպային թափով իջավ առյուծի գլխին: Այդ ահավոր հարվածից շշմած՝ առյուծը գետին տապալվեց. Հերակլեսը նետվեց առյուծի վրա, առավ նրան իր զորեղ բազուկների մեջ ու խեղդամահ արեց: Սպանած առյուծն իր հզոր ուսերին գցած՝ Հերակլեսը վերադարձավ Նեմեա, զոհ մատուցեց Զևսին և ի հավերժացումն իր առաջին մեծագործության՝ հիմնադրեց Նեմեական խաղերը (38): Երբ Հերակլեսն իր սպանած առյուծը Միկենե բերեց՝ Էվրիսթեսը, նայելով վիթխարի առյուծին, սարսափից գունատվեց: Միկենեի թագավորը կռահեց, թե ի՜նչ գերմարդկային ուժի տեր է Հերակլեսը: Եվ նա հերոսին արգելեց մինչև անգամ մոտ գալ Միկենեի դարպասներին: Ամեն անգամ, երբ Հերակլեսը բերում էր իր մեծագործությունների ապացույցները՝ Էվրիսթևսը սոսկումով էր նայում նրանց միկենյան բարձրադիր պարիսպների վրայից

Լերնեյան հիդրան

(Երկրորդ սխրագործություն)

     Առաջին սխրագործությունից հետո Էվրիսթևսը Հերակլեսին ուղարկեց լերնեյան հիդրային սպանելու: Սա օձակերպ մարմին և վիշապի ինը գլուխ ունեցող մի հրեշ էր: Ինչպես նեմեյան առյուծը, սա ևս Տիփոնի և Էքիդնայի ծնունդն էր: Ապրում էր Լերնե (39) քաղաքի մոտ գտնվող ճահճում և, սողալով իր բնից, նախիրներ ու հոտեր էր բնաջինջ անում և ամայացնում ամբողջ շրջակայքը:
     Ինը գլխանի հիդրայի դեմ կռվելը վտանգավոր էր, որովհետև նրա գլուխներից մեկը մահ չուներ: Հերակլեսը բռնեց Լերնեի ճամփան՝ Իփիկլեսի որդու՝ Իոլայոսի հետ միասին: Հասնելով ճահճին, Հերակլեսն Իոլայոսին երկանվի հետ թողեց մոտակա անտառում, իսկ ինքը՝ հիդրային փնտրելու գնաց: Հիդրային գտավ ճահճուտով շրջապատված մի անձավում: Իր նետերը շիկացնելով այնքան, որ կարմրեն, Հերակլեսը դրանք իրար հետևից արձակեց հիդրայի վրա: Հերակլեսի նետերը` գազազեցրին՝ հիդրային: Փայլփլուն թեփուկներով պատած մարմինը գալարելով, նա դուրս սողաց անձավի խավարի միջից, ահեղորեն ցցվեց իր վիթխարի պոչի վրա և հենց այն է, պիտի նետվեր դեպի հերոսը, երբ Զևսի որդին ոտքը դրեց նրա մարմնին ու սեղմեց գետնին: Հիդրան իր պոչով պարուրեց Հերակլեսի ոտքը ու ջանում էր գետնովը տալ հերոսին:
     Անսասան ժայռի պես կանգնել էր Հերակլեսը և իր ծանրագին գուրզի` հարվածներով` մեկը մյուսի հետևից թռցնում էր` հիդրայի գլուխները: Հողմի պես սուլում էր օդի մեջ ճոճվող գուրզը. թռչում էին հիդրայի գլուխները, բայց նա, այնուամենայնիվ, կենդանի էր մնում: Նոր միայն Հերակլեսը նկատեց, որ Հիդրայի ամեն մի թռցրած գլխի տեղում երկու նոր գլուխ է բուսնում։ Հիդրային օգնության էլ հասան: Ճահճից մի հրեշավոր խեցգետին սողաց և իր ճանկերը մխրճեց Հերակլեսի ոտքի մեջ: Եվ այդ ժամանակ հերոսն օգնության կանչեց ընկերոջը՝ Իոլայոսին:
     Իոլայոսը սպանեց հրեշավոր խեցգետնին, կրակի մատնեց մոտակա անտառի մի մասը և ծառերի այրվող բներով՝ խարանեց Հիդրայի այն բոլոր պարանոցները, որոնց վրայից Հերակլեսն իր գուրզով թռցնում էր նրա գլուխները: Այլևս նորանոր գլուխներ չէին բուսնում Հիդրայի վրա: Նրա դիմադրությունը գնալով ավելի ու ավելի էր թուլանում: Ի վերջո, հիդրայի անմահ գլուխն էլ թռավ: Հրեշավոր հիդրան պարտվեց ու անշնչացած փուլ եկավ գետնին: Հաղթանակած Հերակլեսը խոր թաղեց նրա անմահ գլուխը գետնի տակ և վրան մի վիթխարի քարաժայռ դրեց, որպեսզի այլևս չկարողանա լույս աշխարհ դուրս գալ: Այնուհետև մեծ հերոսը պատռեց հիդրայի մարմինը և իր նետերը նրա թունոտ լեղու մեջ սուզեց: Այդ ժամանակից ի վեր Հերակլեսի նետերի հասցրած վերքերն անբուժելի դարձան: Մեծ հաղթանակով Հերակլեսը Տիրինթոս վերադարձավ: Այնտեղ նրան արդեն սպասում էր Էվրիսթևսի նոր հանձնարարությունը:

Ստիմփալոսյան թռչունները

(Երրորդ սխրագործություն)

     Էվրիսթևսը Հերակլեսին հանձնարարեց կոտորել ստիմփալոսյան թռչուններին: Այդ թռչունները գրեթե ամայացրել էին Արկադիայի Ստիմփալոս (40) քաղաքի ամբողջ շրջակայքը: Նրանք հարձակում էին գործում և՛ մարդկանց, և՛ կենդանիների վրա և ծվատում իրենց պղնձե ճանկերով ու կտուցներով: Բայց ամենից ահավորն այն էր, որ այդ թռչունների փետուրներն ամրապինդ բրոնզից էին և ճախրելիս նրանք կարող էին փետուրները նետերի պես թափել նրա գլխին, ով հանդգներ հարձակվել իրենց վրա:
     Դժվար էր Հերակլեսի համար Էվրիսթևսի այդ հանձնարարությունը կատարել: Եվ նրան օգնության հասավ ռազմատենչ Աթենաս Պալլաս դիցուհին: Նա Հերակլեսին երկու պղնձե տիմպան տվեց, որոնք Հեփեստոս աստվածն էր կռել, և հերոսին հրամայեց կանգնել բարձր մի բլրի վրա՝ այն անտառի մոտ, ուր բույն էին դրել ստիմփալոսյան թռչունները, և հարվածել տիմպաններին, իսկ հենց որ թռչունները վեր սավառնեն՝ նետահարել նրանց: Հերակլեսն այդպես էլ արեց: Բարձրանալով բլրի գագաթը, նա հարվածեց տիմպաններին. այնպիսի խլացուցիչ աղմուկ բարձրացավ, որ թռչունների վիթխարի երամը խոյացավ անտառի վրա և, սարսափահար, սկսեց պտույտներ գործել նրա վերևը: Նրանք անձրևի պես ցած էին թափում նետի նման սրածայր իրենց փետուրները, բայց դրանք չէին դիպչում բլրի վրա կանգնած Հերակլեսին: Հերոսը՝ ձեռքն առավ իր աղեղը և սկսեց խոցել թռչուններին իր մահաբեր նետերով: Ահաբեկված թռչունները` սուրացին ամպերի հետևը և կորան Հերակլեսի աչքից: Ստիմփալոսյան թռչունները Հունաստանի սահմաններից հեռացան դեպի Էվքսինյան Պոնտոս (41) և այլևս երբեք չվերադարձան Ստիմփալոսի կողմերը: Այսպես ի կատար ածեց Հերակլեսը` Էվրիսթևսի այդ հանձնարարությունը և վերադարձավ Տիրինթոս, բայց իսկույն ևեթ ստիպված եղավ բռնել դեպի առավել դժվարին` սխրագործության տանող ճամփան:

Կերինեյան եղջերուն

(Չորրորդ սխրագործություն)

     Էվրիսթևսը` գիտեր, որ Արկադիայում ապրում է մի զարմանահրաշ եղջերու, որին Արտեմիս աստվածուհին էր ուղարկել մարդկանց պատժելու համար. այդ եղջերուն ամայացնում էր դաշտերը: Էվրիսթևսը հենց այդ եղջերուին բռնելու համար էր ուղարկել Հերակլեսին, որ նրան կենդանի հասցնի Միկենե:
     Եղջերուն՝ արտասովոր գեղեցկություն ուներ, եղջյուրները` ոսկուց էին, իսկ ոտքերը՝ պղնձից: Հողմի պես սուրում էր նա Արկադիայի լեռներով՝ առանց հոգնություն զգալու: Ամբողջ տարին Հերակլեսը հետապնդեց կերինեյան եղջերուին: Նա սլանում էր լեռներով ու հարթավայրերով, ոստնում` անդունդների վրայով, լողալով կտրում գետերը: Եղջերուն փախչում էր ավելի ու ավելի հեռու դեպի հյուսիս: Նրանից ետ չէր մնում հերոսը, հետապնդում էր առանց աչքից փախցնելու: Վերջապես Հերակլեսը հասավ եղջերուին ծայրագույն հյուսիսում՝ հիպերբորեյների երկրում, Իստրոսի (42) ակունքների մոտ: Այստեղ եղջերուն կանգ առաջ Հերոսն ուզեց բռնել նրան, բայց նա խույս տվեց և հիմի էլ ետ, դեպի հարավ սուրաց նետի պես: Նորից սկսվեց հետապնդումը: Հերակլեսին միայն Արկադիայում հաջողվեց հասնել եղջերուի հետևից: Այնքան երկար հետապնդումից հետո էլ նա դեռ ուժասպառ չէր եղել: Հույսը կտրելով, թե կբռնի եղջերուին, Հերակլեսը դիմեց իր անվրեպ նետերի օգնությանը: Նա վիրավորեց եղջերուի ոտքը, և միայն դրանից հետո հաջողվեց բռնել նրան: Հերակլեսը զարմանահրաշ եղջերուն ուսը գցեց և արդեն ուզում էր Միկենե գնալ, երբ նրա առջևում հայտնվեց ցասումնալից Արտեմիսը ու այսպես ասաց.
     - Չգիտեի՞ր, Հերակլե՛ս, որ ի՛մն է այդ եղջերուն: Ինչո՞ւ անարգեցիր ինձ՝ իմ սիրելի եղջերուին վիրավորելով: Մի՞թե չգիտես, որ ես չեմ ներում ինձ անարգանք հասցնողին: Թե՞ քեզ օլիմպական աստվածներից առավել հզոր ես կարծում:
     Ակնածանքով խոնարհվեց Հերակլեսը` դիցուհու առաջ և պատասխան տվեց.
     - Օ՜, Լետոյի մեծ դուստր, դու ինձ մեղավոր մի ճանաչիր: Երբևէ չեմ անարգել Լուսակերտ Օլիմպոսում ապրող անմահ աստվածներին: Մշտապես մեծարանք եմ մատուցել երկնաբնակներին առատ զոհաբերություններով և բնավ ինձ նրանց հավասարը չեմ համարել, թեև ես ամպրոպային Զևսի զավակն եմ: Իմ կամքով չէ, որ հետամուտ եմ եղել քո եղջերուին, այլ Էվրիսթևսի: Իրենք՝ աստվածներն են հրամայել, որ ես ծառայեմ նրանց, և ես չեմ, հանդգնում անհնազանդ լինել Էվրիսթևսին:
     Արտեմիսը ներեց Հերակլեսին: Ամպրոպային Զևսի որդին կերինեյան եղջերուն կենդանի հասցրեց Միկենե և հանձնեց Էվրիսթևսին:

Էրիմանթոսյան վարազը և ճակատամարտը կենտավրոսների դեմ

(Հինգերորդ սխրագործություն)

     Պղնձոտն եղջերուի որսից հետո էլ, որ մի ամբողջ տարի տևեց, Հերակլեսը երկարատև հանգիստ չունեցավ, Էվրիսթևսը նրան դարձյալ հանձնարարություն տվեց: Հերակլեսը պետք է սպաներ էրիմանթոսյան վարազին: Հրեշային ուժի տեր այդ վարազն ապրում էր Էրիմանթոս (43) լեռան վրա և ամայացնում էր Պսոփիս քաղաքի շրջակայքը: Նա մարդկանց էլ չէր խնայում և պատառոտում էր նրանց իր ահագին ժանիքներով:
     Հերակլեսը բռնեց Էրիմանթոս լեռը տանող ճամփան: Ճանապարհին այցելեց իմաստուն կենտավրոս Փոլոսին: Փոլոսը` պատվով ընդունեց Զևսի որդուն և նրա համար խրախճանքի սեղան բացեց: Խնջույքի ժամանակ կենտավրոսը` գինու մի մեծ կարաս բացեց, որ լավ հյուրասիրի հերոսին: Հեռու տարածվեց սքանչելի գինու բուրմունքը: Այդ բուրմունքն զգացին նաև մյուս կենտավրոսները: Ահեղորեն զայրացան նրանք Փոլոսի վրա՝ այդ կարասը բաց անելու համար: Գինին միայն Փոլոսին չէր պատկանում, այլ բոլոր կենտավրոսներին: Կենտավրոսները նետվեցին դեպի Փոլոսի կացարանը և անսպասելի հարձակում գործեցին նրա ու Հերակլեսի վրա, երբ սրանք երկուսով ուրախ խնջույք էին անում՝ գլուխները բաղեղապսակներով զարդարած: Հերակլեսը չվախեցավ կենտավրոսներից: Նա առանց հապաղելու տեղից վեր թռավ և սկսեց հարձակվողների վրա նետել ծխացող վիթխարի խանձողները: Կենտավրոսները փախուստի դիմեցին, իսկ Հերակլեսը խոցում էր նրանց իր թունավոր նետերով: Հերոսը հետապնդեց նրանց մինչև հեռավոր Մալեա։ Այնտեղ կենտավրոսները թաքնվեցին Հերակլեսի ընկերոջ՝ Քիրոնի մոտ, որ իմաստագույնն էր կենտավրոսներից: Հալածվողների հետևից Քիրոնի անձավը խուժեց Հերակլեսը: Ցասումով լցված՝ պրկեց աղեղնալարը. օդի մեջ փայլատակեց նետը և մխրճվեց կենտավրոսներից մեկի ծունկը: Բայց Հերակլեսը ոսոխին չէր որ խոցեց, այլ իր ընկերոջը՝ Քիրոնին: Անհուն վիշտը համակեց հերոսին, երբ տեսավ, թե ո՛ւմ է վիրավորել: Հերակլեսին աճապարեց լվանալ ու կապել ընկերոջ վերքը, բայց ոչինչ չէր կարող օգնել նրան: Գիտեր Հերակլեսը, որ հիդրայի լեղիով թունավորված նետի վերքն անբուժելի է: Քիրոնն էլ գիտեր, որ իրեն տանջալից մահ է սպառնում: Եվ որպեսզի չտառապի իր վերքից, նա հետագայում կամովին իջավ Հադեսի խավարչտին թագավորությունը:
     Խորունկ վիշտը սրտում, Հերակլեսը լքեց Քիրոնին և, շատ չանցած, հասավ Էրիմանթոս լեռանը: Այնտեղ, կուսական անտառում, նա գտավ ահեղ վարազին և գոչյուններով դուրս քշեց սաղարթախիտ անտառի միջից, Երկար հետապնդեց Հերակլեսը վարազին և, ի վերջո, քշեց դեպի լեռան գագաթի խորախոր ձյունը: Վարազը լռվեց ձյան մեջ, իսկ Հերակլեսը նետվեց վրան, կապեց ու կենդանի հասցրեց Միկենե: Էվրիսթևսը վարազին տեսնելուն պես սարսափից թաքնվեց բրոնզե մեծ կարասի մեջ:

Ավգիաս արքայի ախոռները

(Վեցերորդ սխրագործություն)

     Շուտով Էվրիսթևսը մի նոր հանձնարարություն տվեց Հերակլեսին: Նա պիտի մաքրեր Էլիսի (44) արքայի՝ ճաճանչափայլ Հելիոսի որդի Ավգիասի ախոռների գոմաղբը: Արևի աստվածը որդուն անբավ հարստություն էր տվել: Հատկապես բազմաթիվ էին Ավգիասի նախիրները: Նրա նախիրների մեջ կային երեք հարյուր ձյունաճերմակ ոտքերով ցուլեր, երկու հարյուր ցուլ՝ բոսորավուն ինչպես սիդոնյան ծիրանին: Հելիոսին նվիրաբերված տասներկու ցուլերը ճերմակ էին կարապների պես, իսկ ցուլերից մեկը, որ աչքի էր ընկնում արտասովոր գեղեցկությամբ, շողում էր աստղի նման:
     Հերակլեսն Ավգիասին առաջարկեց մեկ օրվա մեջ մաքրել նրա ախոռները, եթե իրեն տա նախիրների տասներորդ մասը: Ավգիասը համաձայնեց: Նրան անհնար էր թվում այդպիսի աշխատանքը մեկ օրվա ընթացքում` գլուխ բերելը: Իսկ Հերակլեսը երկու հակադիր կողմերից քանդեց ախոռները բոլորող պատերը և երկու գետերի՝ Ալփեոսի ու Պենեոսի ջրերը շուռ տվեց նրա մեջ: Այդ գետերի ջրերը մի օրում սրբեցին ախոռների գոմաղբը, և Հերակլեսը կրկին կանգնեցրեց պատերը: Երբ հերոսը եկավ Ավգիասի մոտ պահանջելու՝ գոռոզամիտ թագավորը հրաժարվեց խոստացածը՝ նախիրների մեկ տասներորդը տալուց, և Հերակլեսն ստիպված եղավ ձեռնունայն Տիրինթոս վերադառնալ:
     Մեծ հերոսը ահավոր կերպով վրեժխնդիր եղավ Էլիսի արքայից։ Մի քանի տարի անց, ազատագրվելով Էվրիսթևսի ծառայությունից, Հերակլեսը մեծ զորաբանակով խուժեց Էլիս, արյունահեղ ճակատամարտում հաղթեց Ավգիասին և սպանեց նրան իր մահաբեր նետով: Հաղթանակ տանելուց հետո Հերակլեսը հավաքեց զորաբանակը և ամբողջ ավարը, Պիսայի մոտ, իբրև զոհ մատուցեց օլիմպացի աստվածներին և հիմնադրեց օլիմպիական խաղերը (45), որոնք և այդ ժամանակից ի վեր, չորս տարին մեկ անգամ անց էին կացնում բոլոր հույները սրբազան մի հարթավայրում, ուր ինքը՝ Հերակլեսը` Աթենաս-Պալլաս դիցուհուն նվիրված ձիթենիներ էր տնկել:
     Հերակլեսը վրեժ լուծեց նաև Ավգիասի բոլոր դաշնակիցներից։ Առանձնապես ծանր հատուցեց Պիլոսի արքա Նելևսը: Հերակլեսն իր զորաբանակով Պիլոսին մոտենալով, առավ քաղաքն ու սպանեց Նելևսին ու նրա տասնմեկ որդիներին: Փրկություն չգտավ նաև Նելևսի որդին՝ Պերիկլիմենոսը, որին ծովի տիրակալ Պոսեյդոնը առյուծ, օձ ու մեղու դառնալու կարողություն էր շնորհել: Հերակլեսն սպանեց նրան հենց այն պահին, երբ մեղու դարձած Պերիկլիմենոսը նստել էր Հերակլեսի երկանվին լծած ձիերից մեկին: Նելևսի զավակներից միայն Նեստորը փրկվեց: Հետագայում Նեստորը հռչակվեց հույների մեջ իր սխրագործություններով և իր մեծ իմաստուն խելքով:

Կրետեյան ցուլը

(Յոթերորդ սխրագործություն)

     Էվրիսթևսի յոթերորդ հանձնարարությունն իրագործելու համար Հերակլեսը պիտի լքեր Հունաստանը և ուղևորվեր Կրետե կղզին: Էվրիսթևսը նրան հանձնարարել էր Միկենե բերել Կրետեի այն ցուլը, որ Կրետեի Մինոս արքային՝ Եվրոպայի որդուն, երկրասասան Պոսեյդոնն էր ուղարկել: Մինոսն այդ ցուլը պետք է զոհաբերեր Պոսեյդոնին: Բայց նա ափսոսաց` այդպիսի գեղեցիկ ցուլը զոհ մատուցել. այդ ցուլը թողեց իր նախրի մեջ, իսկ Պոսեյդոնին զոհաբերեց իր ունեցած ցուլերից մեկ ուրիշը: Պոսեյդոնը զայրույթով լցվեց Մինոսի հանդեպ և ծովից դուրս եկած ցուլին կատաղեցրեց: Կղզով մեկ սուրում էր ցուլը և ամեն ինչ բնաջինջ անում իր ճանապարհին: Մեծազոր հերոս Հերակլեսը բռնեց ցուլին ու զսպեց: Հերակլեսը բազմեց ցուլի լայն մեջքին և նրանով լողաց անցավ ծովի միջով՝ Կրետեից մինչև Պելոպոնես: Հերակլեսը ցուլին Միկենե բերեց, բայց Էվրիսթևսը վախեցավ Պոսեյդոնի ցուլն իր նախիրում պահելուց և նրան ազատ արձակեց: Դարձյալ ազատության մեջ զգալով իրեն՝ կատաղած ցուլը ամբողջ Պելոպոնեսը կտրելով դեպի հյուսիս սուրաց և, վերջապես, հասավ Ատտիկա՝ Մարաթոնյան դաշտավայր: Այստեղ նրան սպանեց աթենական մեծ հերոս Թեսևսը:

Դիոմեդեսի նժույգները

(Ութերորդ սխրագործություն)

     Կրետեյան ցուլին զսպելուց հետո, Էվրիսթևսի հանձնարարությամբ, Հերակլեսն ստիպված եղավ ուղևորվել Թրակիա, բիստոնների արքա Դիոմեդեսի մոտ: Այդ արքան հրաշք գեղեցկության և ուժի տեր նժույգներ ուներ: Նրանք երկաթե շղթաներով էին գամված մսուրներին, քանի որ ոչ մի կապանք չէր կարող զսպել նրանց: Դիոմեդես արքան այդ ձիերին մարդկային մսով էր կերակրում: Նրանց իբրև կեր էին շպրտում բոլոր այն օտարերկրացիներին, որոնք, հողմից հալածվելով, դեմ էին առնում նրանց քաղաքին: Հենց այս թրակիական արքայի մոտ եկավ Հերակլեսն իր ուղեկիցների հետ: Նա տիրացավ Դիոմեդեսի նժույգներին և իր նավը տարավ: Ծովափին Հերակլեսի հետևից հասավ Դիոմեդեսն իր ռազմատենչ բիստոնների հետ միասին, Նժույգների պահպանությունը հանձնարարելով իր սիրելի Արդերոսին՝ Հերմեսի որդուն, Հերակլեսը կռվի բռնվեց Դիոմեդեսի հետ: Շատ ուղեկիցներ չուներ Հերակլեսը, բայց և այնպես նրա ախոյան Դիոմեդեսը պարտություն կրեց և ընկավ կռվի մեջ: Հերակլեսը դարձավ իր նավը, Եվ որքա՜ն մեծ եղավ նրա հուսահատությունը, երբ տեսավ, որ վայրի նժույգները պատառոտում են իր սիրելի Աբդերոսին: Հերակլեսը շքեղորեն թաղեց իր սիրելի զինակցին, նրա շիրմի վրա մի բարձր բլուր կանգնեցրեց, իսկ շիրմի մոտ մի քաղաք հիմնադրեց և այն, ի պատիվ իր սիրելի Աբդերոսի, Աբդերա կոչեց: Դիոմեդեսի նժույգները Հերակլեսը Էվրիսթևսին բերեց, բայց սա հրամայեց ազատ արձակել նրանց: Վայրի նժույգները փախան Լիկեոնի (46) լեռները, որոնք պատած էին սաղարթախիտ անտառներով, և այնտեղ վայրի գազանների բաժին դարձան:

ՀԵՐԱԿԼԵՍՆ ԱԴՄԵՏՈՍԻ ՄՈՏ

Հիմնականում շարադրված է ըստ Եվրիպիդեսի «Ալկեստիս» ողբերգության։

     Երբ Հերակլեսը նավում էր դեպի Թրակիայի ափերը՝ Դիոմեդեսի նժույգների հետևից, վճռեց այցելել իր բարեկամին՝ Ադմետոս արքային, քանի որ իր ճանապարհն անցնում էր Փերե (47) քաղաքի մոտով, որտեղ Ադմետոսն էր իշխում:
     Ադմետոսի համար ծանր ժամանակ էր ընտրել Հերակլեսը: Անհուն վիշտն էր թագավորում Փերեի արքայի տանը: Նրա կինը՝ Ալկեստիսը, պետք է մահվան մատնվեր: Ինչ-որ ժամանակ ճակատագրի աստվածները՝ մեծ մոյրաները, Ապոլոնի խնդրանքով, այսպես էին կանխորոշել, Ադմետոսը կարող է ազատվել մահից, եթե նրա կյանքի վերջին ժամին որևէ մեկը համաձայնի կամովին իջնել Հադեսի խավարամած թագավորությունը:
     Երբ մահվան ժամը վրա հասավ, Ադմետոսը խնդրեց իր զառամյալ ծնողներին, որ նրանցից մեկը համաձայնի մեռնել իր փոխարեն, բայց ծնողները հրաժարվեցին, Փերեի բնակիչներից և ոչ մեկը չկամեցավ կամովին մեռնել Ադմետոս արքայի փոխարեն: Եվ այդ ժամանակ երիտասարդ ու գեղանի Ալկեստիսը վճռեց զոհաբերել իր կյանքը հանուն սիրելի ամուսնու: Այն օրը, երբ Ադմետոսը պետք է մեռներ, մահվան էր պատրաստվում նրա կինը: Նա լվացել էր մարմինը և հագել թաղման զգեստներ ու զարդարանքներ։ Մոտենալով իր տան օջախին, Ալկեստիսը ջերմեռանդ աղոթքով դիմեց ընտանիքին երջանկություն տվող Հեստիա դիցուհուն.
     - Օ՜, մեծ դիցուհի։ Վերջին անգամն եմ այստեղ ծնկի գալիս քո առջև: Աղերսում եմ, պահապա՛ն եղիր իմ որբ երեխաներին, չէ՞ որ ես այսօր պետք է Հադեսի խավարամած թագավորությունը իջնեմ: Օ՜, մի՛ թողնիր, որ նրանք մեռնեն, ինչպես ե՛ս եմ մեռնում այսքան վաղաժամ: Թո՛ղ որ երջանիկ ու հարուստ լինի նրանց կյանքը այստեղ, հայրենի երկրում:
     Այնուհետև Ալկեստիսը եղավ աստվածների բոլոր զոհարաններում և զարդարեց դրանք մրտենու (48) ճյուղերով:
     Ի վերջո նա գնաց իր օթարանը և արտասվաթոր աչքերով ընկավ մահճակալի վրա: Նրա մոտ եկան զավակները՝ ուստրը և դուստրը: Դառնաղի հեկեկում էին նրանք մոր կրծքի վրա: Լալիս էին նաև Ալկեստիսի աղախինները: Ադմետոսը հուսահատության մեջ գիրկն առավ իր երիտասարդ կնոջը և աղերսեց, որ չլքի իրեն: Բայց Ալկեստիսն արդեն պատրաստ էր մահվան. անշշուկ քայլերով արդեն արքայի պալատին է մոտենում աստվածների ու մարդկանց ատելին՝ մահվան աստված Թանատոսը, գալիս է իր սրով Ալկեստիսի գլխից մի փունջ մազ կտրելու: Ինքը՝ ոսկեգանգուր Ապոլոնն է խնդրել, որ հետաձգվի իր սիրելի Ադմետոսի կնոջ մահվան ժամը, բայց անողորմ է Թանատոսը, Ալկեստիսն արդեն զգում է մահվան մերձեցումը: Սոսկումնահար ճչում է նա.
     - Օ՜, արդեն ինձ է մոտենում Քարոնի երկթի մակույկը, և մեռյալների հոգիները` տեղափոխողը, մակույկը վարելով, ահեղորեն ձայն է տալիս ինձ. «Ի՜նչ ես հապաղում: Շո՛ւտ արա, շո՛ւտ։ Ժամանակը չի հանդուրժում։ Մեզ մի՛ ուշացրու: Ամեն ինչ պատրաստ է: Դե՛, շո՛ւտ արա»: Օ՜, թողեք ինձ, ոտքերս թուլանում են: Մահս մոտ է: Մթամած գիշերը պատում է աչքերս: Օ՜, զավակներս, զավակներս: Ձեր մայրն արդեն կենդանի չէ: Երջանիկ ապրեցեք: Ադմետոս, քո կյանքն ինձ համար ավելի՛ թանկ է, քան իմ սեփականը: Ավելի լավ է քե՛զ լույս տա արևը, քան ինձ: Ադմետոս, դու մեր երեխաներին ինձնից պակաս չես սիրում։ Օ՜, դու խորթ մայր չբերե՛ս տուն, որ նա չնեղացնի երեխաներին:
     Տառապում է տարաբախտ Ադմետոսը:
     - Կյանքի ամբողջ բերկրանքը դու քեզ հետ ես տանում, Ալկեստիս, - գոչեց նա, - այսուհետև ամբողջ կյանքումս պիտի սգամ քեզ համար: Օ՜, աստվածներ, աստվածներ, ինչպիսի՜ կնոջից եք զրկում ինձ:
     Հազիվ լսելի խոսում է Ալկեստիսը.
     - Մնաս բարո՜վ: Արդեն առհավետ փակվեցին իմ աչքերը: Մնաք բարո՜վ, զավակներս: Ես այժմ ոչինչ եմ: Մնաս բարո՜վ, Ադմետոս:
     - Օ՜, գոնե մի անգամ էլ նայիր ինձ: Մի՛ լքիր երեխաներին: Օ՜, թող որ ե՛ս էլ մեռնեմ, - արտասվաթոր աչքերով գոչում է Ադմետոսը։
     Փակվեցին Ալկեստիսի աչքերը, մարմինը` պաղում է. մեռավ Ալկեստիսը: Անսփոփ Հեկեկում է Ադմետոսը մեռած կնոջ վրա և դառնագին ողբում իր ճակատագիրը: Նա հրամայում է կնոջ համար ճոխ թաղում նախապատրաստել: Բոլորին հրամայում է ութ ամիս սգալ քաղաքում Ալկեստիսի՝ կանանցից լավագույնի մահը։ Ամբողջ քաղաքը համակված է վշտով, քանի որ բոլորը սիրում էին բարի թագուհուն:
     Արդեն պատրաստվում էին Ալկեստիսի դին դամբարան տանել, երբ Փերե քաղաքը մտավ Հերակլեսը: Նա գնաց Ադմետոսի պալատը և ընկերոջը հանդիպեց պալատի դարպասների մեջ: Պատվով ընդունեց Ադմետոսը վահանակիր` Զևսի մեծ զավակին: Չկամենալով տրտմություն պատճառել հյուրին, Ադմետոսը ջանում է նրանից թաքցնել իր վիշտը: Բայց Հերակլեսն իսկույն նկատեց, որ ընկերը խորունկ վիշտ է ապրում, և հարցրեց նրա վշտի պատճառը: Ադմետոսն անորոշ պատասխան տվեց Հերակլեսին, և հերոսը կարծեց, թե վախճանվողը Ադմետոսի հեռավոր ազգականուհին է, որին արքան ապաստան է տվել իր պալատում նրա հոր մահվանից հետո։ Ադմետոսն իր ծառաներին հրամայեց Հերակլեսին առաջնորդել հյուրերի սենյակը և նրա համար խրախճանքի ճոխ սեղան բացել, իսկ կանանց բաժնի դռները փակել, որպեսզի Հերակլեսի ականջին չհասնեն սգի հեծեծանքները:
     Անգետ, թե ինչ դժբախտության մեջ է իր բարեկամը, Հերակլեսն ուրախ խնջույք է անում Ադմետոսի պալատում: Գավաթ գավաթի հետևից է դատարկում: Ծառաների համար ծանր է ուրախ հյուրին սպասավորելը. չէ՞ որ նրանք գիտեն, որ այլևս կենդանի չէ իրենց սիրելի տիրուհին: Եվ որքան էլ ջանում են, Ադմետոսի հրամանի համաձայն, թաքցնել իրենց վիշտը, այնուամենայնիվ, Հերակլեսը նկատում է նրանց աչքերի արցունքները և դեմքի տրտմությունը: Նա ծառաներից մեկին կանչում է խնջույքի նստել իր հետ, ասում, թե գինին մոռացնել կտա վիշտը և կհարթի տրտմության կնճիռները, բայց ծառան հրաժարվում է: Եվ կռահում է Հերակլեսը, որ ծանրագին վիշտ է համակել Ադմետոսի տունը: Նա սկսեց հարցուփորձ անել ծառային, թե ինչ է պատահել իր բարեկամին և, ի վերջո, ծառան ասաց նրան.
     - Օ՜, օտարերկրացի, Ադմետոսի կինն այսօր իջել է Հադեսի թագավորությունը:
     Տրտմեց Հերակլեսը: Ցավեց նրա սիրտը, որ բաղեղապսակը գլխին խրախճանք է արել ու երգել իր բարեկամի մոտ, որին այդպես ծանր վիշտ է բաժին ընկել: Հերակլեսը` վճռեց երախտահատույց լինել ազնվասիրտ Ադմետոսին, որ նա, չնայելով իր վշտին, այդքան հյուրընկալ է գտնվել իր հանդեպ: Իսկույն մեծ հերոսի մեջ մի վճիռ հասունացավ՝ մահվան դժխեմ Թանատոսից խլել նրա ավարը՝ Ալկեստիսին:
     Տեղեկանալով ծառայից, թե որտեղ է գտնվում Ալկեստիսի դամբարանը, հերոսն անհապաղ այնտեղ է շտապում: Թաքնվելով դամբարանի հետևը, Հերակլեսն սպասում է, թե ե՛րբ պիտի գա Թանատոսը զոհի արյամբ հագենալու: Ահա լսվում է Թանատոսի սև թևերի բախյունը, գերեզմանային սառնություն է փչում: Դամբարանի մոտ ճախրեց մահվան խավարադեմ աստվածը և շուրթերով ագահորեն հպվեց զոհին: Հերակլեսը դուրս թռավ իր թաքստոցից և նետվեց Թանատոսի վրա: Մահվան աստծուն առավ իր զորավոր բազուկների մեջ, և նրանց միջև մի ահռելի կռիվ սկսվեց: Լարելով իր բոլոր ուժերը, կռիվ է տալիս Հերակլեսը մահվան աստծո դեմ: Թանատոսը իր ոսկրոտ ձեռքերով ճզմեց Հերակլեսի կուրծքը. նա իր սառցաբույր շնչառությամբ պարուրում է հերոսին, նրա թևերից մահաշունչ սառնություն է փչում Զևսի որդու վրա: Եվ, այնուամենայնիվ, շանթարձակ Զևսի մեծազոր զավակը հաղթեց Թանատոսին: Նա կապկպեց Թանատոսին և, իբրև ազատության փրկագին, մահվան աստծուց պահանջեց կյանքը ետ տալ Ալկեստիսին: Թանատոսը Հերակլեսին պարգևեց Ալկեստիսի կյանքը, և մեծ հերոսը նրան ետ տարավ ամուսնու ապարանքը:
     Իսկ Ադմետոսը, կնոջ թաղումից հետո պալատ վերադառնալով, դառնագին ողբում է իր անփոխարինելի կորուստը: Ծանր էր նրա համար ամայացած պալատում կենալը։ Ու՞ր կարող էր գնալ։ Նա նախանձում էր հանգուցյալներին: Նրա համար արգահատելի էր կյանքը: Նա կանչում էր մահվանը։ Նրա ամբողջ երջանկությունը հափշտակեց Թանատոսը և տարավ Հադեսի թագավորությունը: Ի՞նչը կարող է նրա համար առավել ծանր լինել, քան սիրելի կնոջ կորուստը: Ափսոսում է Ադմետոսը որ Ալկեստիսը չթողեց, որպեսզի ինքն էլ մեռնի նրա հետ։ Այդ ժամանակ նրանց մա՛հը կմիացներ։ Երկու միմյանց հավատարիմ հոգի կստանար Հադեսը՝ մեկի փոխարեն: Այդ հոգիները միասին էլ կկտրեին Աքերոն գետը:
     Մեկ էլ հանկարծ վշտահար Ադմետոսի մոտ հայտնվեց Հերակլեսը: Նա առաջնորդում էր մի կնոջ, որ վրան ծածկոց ուներ գցած: Հերակլեսը խնդրեց Ադմետոսին, որ դժվարին պայքարի գնով իրեն հասած այդ կնոջը պահպանի պալատում, մինչև որ ինքը ետ կգա Թրակիայից: Հրաժարվեց Ադմետոսը, խնդրեց, որ Հերակլեսը մեկ ուրիշի մոտ տանի կնոջը: Ադմետոսի համար ծանր էր իր պալատում տեսնել մեկ ուրիշ կնոջ, երբ նա կորցրել էր նրան, ում այնքան սիրում էր: Հերակլեսն իրենն էր պնդում և մինչև իսկ ցանկություն հայտնում, որ Ադմետոսն ինքը պալատ առաջնորդի այդ կնոջը. թույլ չէր տալիս ծառաներին, որ դիպչեն նրան: Ի վերջո, Ադմետոսը, ընկերոջ խնդիրքը մերժելու անկարող, առավ կնոջ ձեռքը, որ նրան պալատ առաջնորդի, Եվ Հերակլեսն այսպես ասաց նրան.
     - Դու վերցրի՛ր այդ կնոջը, Ադմետոս, ուրեմն և պահպանի՛ր նրան: Հիմա դու կարող ես ասել, որ Զևսի զավակը հավատարիմ ընկեր է: Հապա մի նայիր այդ կնոջը: Նման չէ՞ արդյոք քո կնոջը՝ Ալկեստիսին: Վե՛րջ տուր տրտմությանդ: Կրկին բավական եղիր կյանքից:
    - Օ՜, մեծ աստվածներ, - գոչեց Ադմետոսը կնոջ ծածկոցը վեր առնելով, - իմ կինն է, Ալկեստիսը: Օ՜, ո՛չ, սա կնոջս ստվերն է միայն: Նա կանգնել է անխոս, մի բառ անգամ չի արտաբերում:
    - Ո՛չ, ստվերը չէ՛, - պատասխան տվեց Հերակլեսը, - Ալկեստիսն է: Ես նվաճեցի նրան հոգիների տիրակալ Թանատոսի դեմ մղած ծանրագին պայքարում: Լուռ կմնա Ալկեստիսը, քանի դեռ ստորերկրյա աստվածների իշխանությունից չի ազատվել՝ փրկանքի զոհաբերություններ մատուցելով: Լուռ կմնա, քանի դեռ գիշերը երեք անգամ փոխարինելու չի եկել ցերեկվան: Միայն դրանից հետո կխոսի նա: Իսկ հիմա մնաս բարո՜վ, Ադմետո՛ս։ Երջանիկ եղիր և մշտապես պահպանիր հյուրընկալության մեծ սովորույթը, որ իմ հայրը՝ Զևսն է սրբագործել:
    - Օ՜, դու Զևսի մեծն որդի, կրկի՛ն ինձ տվիր կյանքի բերկրանքը, - գոչեց Ադմետոսը, - ինչպե՞ս երախտահատույց լինեմ քեզ: Հյուր մնա ինձ մոտ: Ես հրաման կարձակեմ, որ իմ ամբողջ տերությունում տոնվի քո հաղթանակը, կհրամայեմ, որ աստվածներին մեծամեծ զոհաբերություններ անեն: Մնա՛, մնա՛ ինձ մոտ:
    Չմնաց Հերակլեսը Ադմետոսի մոտ: Նրան մեծագործություն էր սպասում, նա պետք է իրագործեր Էվրիսթեսի մյուս հանձնարարությունը։

Հիպոլիտեի գոտին

(Իններորդ սխրագործություն)

     Հերակլեսի իններորդ սխրագործությունը եղավ նրա արշավաքը դեպի ամազոնուհիների երկիրը՝ Հիպոլիտե թագուհու գոտին ձեռք բերելու։ Հիպոլիտեին այդ գոտին պատերազմի աստված Արեսն էր ընծայել, և նա կրում էր այն՝ ի նշան բոլոր ամազոնուհիների վրա ունեցած իշխանության: Էվրիսթևսի դուստր Ադմետեն, Հերա աստվածուհու քրմուհին, կամենում էր անպայման ա՛յդ գոտին ունենալ: Նրա ցանկությունն ի կատար ածելու համար Էվրիսթևսը գոտին բերելու ուղարկեց Հերակլեսին: Հերոսների փոքրաթիվ մի ջոկատ հավաքելով՝ Զևսի մեծազոր որդին միմիայն մի նավակով սկսեց իր հեռավոր ճանապարհորդությունը։ Թեև մեծ չէր Հերակլեսի ջոկատը, բայց փառապանծ հերոսներ շատ կային նրա մեջ. նրանցից էր և Ատտիկայի մեծ հերոս Թեսևսը:
     Մեծ ճանապարհ պիտի կտրեին հերոսները: Նրանք պիտի հասնեին Էվքսինյան Պոնտոսի ամենահեռավոր ափերը, քանի որ այնտեղ էր գտնվում ամազոնուհիների` երկիրը՝ Թեմիսկիրա մայրաքաղաքով: Ճանապարհին Հերակլեսն իր ուղեկիցների հետ միասին դեմ առավ Պարոս (49) կղզուն, ուր իշխում էին Մինոսի որդիները: Այդ կղզում Մինոսի որդիներն սպանեցին Հերակլեսի ուղեկիցներից երկուսին: Զայրույթով լցված՝ Հերակլեսը` անհապաղ պատերազմ սկսեց ընդդեմ Մինոսի որդիների: Պարոսի բնակիչներից շատերին կոտորեց, իսկ մնացածներին, քաղաքը քշելով, պաշարեց այնքան ժամանակ, մինչև որ պաշարվածները դեսպաններ ուղարկեցին Հերակլեսի մոտ և խնդրեցին, որ նրանցից երկուսին վերցնի՝ երկու սպանվածների փոխարեն: Եվ այդ ժամանակ Հերակլեսը վերացրեց պաշարումը և սպանվածների փոխարեն իր հետ առավ Մինոսի թոռներին՝ Ալքեոսին և Սթենելոսին:
     Պարոսից Հերակլեսը Միսիա (50) ժամանեց Լիկոս արքայի մոտ, որ հերոսին հյուրընկալեց մեծագույն սիրով: Անսպասելիորեն՝ Լիկոսի վրա հարձակում գործեց բեբրիկների արքան: Հերակլեսն իր ջոկատով պարտության մատնեց բեբրիկների արքային, ավերեց նրա մայրաքաղաքը, իսկ բեբրիկների բոլոր հողերը տվեց Լիկոսին: Եվ Լիկոսը, Հերակլեսի պատվին, այդ երկիրը Հերակլիա կոչեց: Այդ սխրագործությունից հետո Հերակլեսը շարունակեց իր ճամփան և, ի վերջո, հասավ ամազոնուհիների քաղաք Թեմիսկիրա:
     Զևսի որդու մեծագործությունների համբավը վաղուց արդեն հասել էր ամազոնուհիների երկիրը: Ուստի և, երբ Հերակլեսի նավը հասավ Թեմիսկիրային, ամազոնուհիներն իրենց թագուհու հետ հերոսին ընդառաջ եկան: Նրանք զարմանքով էին նայում Զևսի որդուն, որ տարբերվում էր իր ուղեկից հերոսներից ինչպես մի անմահ աստված: Հիպոլիտե թագուհին հարցրեց մեծ հերոս Հերակլեսից.
    - Ասա ինձ, Զևսի պանծալի որդի, ինչո՞ւ ես եկել մեր քաղաքը: Խաղաղությո՞ւն ես բերում մեզ, թե՞ պատերազմ։
    Այսպես պատասխանեց Հերակլեսը թագուհուն.
    - Թագուհի՛, իմ կամքով չէ, որ ես զորքն առած քեզ մոտ եմ եկել՝ փոթորկալից ծովով երկար ճանապարհ կտրելով, Ինձ Միկենեի տիրակալ Էվրիսթևսն է ուղարկել: Նրա դուստր Ադմետեն ուզում է ունեցած լինել քո գոտին՝ Արես աստծու ընծան, Էվրիսթևսը ինձ հանձնարարել է ձեռք բերել քո գոտին:
    Հիպոլիտեն անկարող էր մերժումով պատասխանել Հերակլեսին: Նա արդեն ուզում էր կամովին նրան տալ գոտին, բայց մեծն Հերան, լեցուն իր համար ատելի Հերակլեսին կործանելու ցանկությամբ, ամազոնուհու կերպարանք առած խառնվեց ամբոխին և սկսեց համոզել ռազմատենչ ամազոնուհիներին, որ հարձակում գործեն Հերակլեսի զորքի վրա:
    - Հերակլեսը ճիշտ չի՛ ասում, - ասաց Հերան ամազոնուհիներին, - նա մեզ մոտ է եկել խարդախ մտադրությամբ: Հերոսն ուզում է առևանգել ձեր Հիպոլիտե թագուհուն և իր տունը տանել որպես ստրուկ։
    Ամազոնուհիները հավատ ընծայեցին Հերայի խոսքին: Զենքի դիմեցին և հարձակվեցին Հերակլեսի զորքի վրա։ Ամազոնուհիների զորաբանակի առջևից քամու պես սուրում էր Աելլեն: Առաջինը նա՛ էր, որ կատաղի հողմի պես հարձակվեց Հերակլեսի վրա: Մեծ հերոսը ետ մղեց գրոհը և փախուստի մատնեց նրան: Աելլեն մտադիր էր հերոսի հետապնդումից ճողոպրել արագ վազքով: Բայց արագավազությունը չօգնեց նրան. Հերակլեսը հասավ նրան ու խոցեց իր շողշողուն սրով: Ճակատամարտում ընկավ նաև Պրոտոյան: Հերակլեսի ուղեկիցներից յոթին նա խոցեց իր իսկ ձեռքով, բայց չխուսափեց Զևսի որդու նետից: Եվ այդ ժամանակ Հերակլեսի վրա հարձակում գործեցին միանգամից յոթ ամազոնուհիներ. սրանք Արտեմիս աստվածուհու ուղեկիցներն էին և չունեին իրենց հավասարը տեգ բանեցնելու արվեստի մեջ: Վահաններով պաշտպանված՝ նրանք տեգեր նետեցին Հերակլեսի վրա, բայց այս անգամ նիզակները վրիպեցին, Նրանց բոլորին գետին տապալեց հերոսն իր գուրզով, իրար հետևից գետին տապալվեցին նրանք՝ փայլեցնելով իրենց զենքը ու զրահը։ Իսկ ամազոնուհի Մելանիպեին, նրան, որ կռվի էր տանում զորաբանակը, գերի առավ Հերակլեսը, նրա հետ գերեց նաև Անտիոպեին: Պարտություն կրեցին ահեղ ռազմուհիները և փախուստի մատնվեցին: Նրանցից շատերն ընկան հետապնդող հերոսների ձեռքով: Ամազոնուհիները խաղաղություն կնքեցին Հերակլեսի հետ: Հիպոլիտեն հզոր Մելանիպեի ազատությունը ետ գնեց իր գոտիով, իսկ Անտիոպեին հերոսները տարան իրենց հետ: Հերակլեսը նրան իբրև պարգև տվեց Թեսևսին՝ ցուցաբերած մեծագույն քաջության համար։ Այդպես Հերակլեսը ձեռք բերեց Հիպոլիտեի գոտին:

ՀԵՐԱԿԼԵՍԸ ՓՐԿՈՒՄ Է ՀԵՍԻՈՆԵԻՆ՝ ԼԱՈՄԵԴՈՆԻ ԴՍՏԵՐԸ

     Ամազոնուհիների երկրից Տիրինթոս վերադառնալու ճանապարհին Հերակլեսն իր զորքով մոտեցավ Տրոյային: Զարհուրելի մի պատկեր բացվեց հերոսների աչքերի առջև, երբ նրանք մոտեցան ծովափին՝ Տրոյայի մոտ: Նրանք տեսան Տրոյայի արքա Լաոմեդոնի գեղեցիկ դստերը՝ Հեսիոնեին, առափնյա ժայռին գամված: Նա ևս, Անդրոմեդայի նման, դատապարտված էր ծովային հրեշի պատառոտմանը: Այդ հրեշին, ի պատիժ Լաոմեդոնի, Պոսեյդոնն էր ուղարկել, քանի որ արքան հրաժարվել էր իրեն և Ապոլոնին վճարել Տրոյայի պարիսպների կառուցման վարձը: Գոռոզ թագավորը, որին Զևսի կամքով պիտի ծառայեին այդ երկու աստվածները, սպառնում էր մինչև իսկ կտրել նրանց ականջները, եթե նրանք վարձատրության պահանջ դնեն, Զայրագնած Ապոլոնը սոսկալի համաճարակ բերեց Լաոմեդոնի տիրապետությունների վրա, իսկ Պոսեյդոնը մի հրեշ ուղարկեց, որ անխնա ամայացնում էր Տրոյայի շրջակայքը: Միայն դստեր կյանքը զոհաբերելու գնով է, որ Լաոմեդոնը կարող էր իր երկիրը փրկել ահավոր աղետից Հակառակ իր կամքին՝ թագավորն ստիպված եղավ առափնյա ժայռին գամել իր Հեսիոնե դստերը:
    Տարաբախտ աղջկան տեսնելով, Հերակլեսը կամեցավ փրկել նրան, իսկ Հեսիոնեի փրկության դիմաց Լաոմեղոնից որպես պարգև պահանջեց այն նժույգները, որ Տրոյայի արքային ամպրոպային Զևսն էր տվել իբրև փրկանք նրա որդու՝ Գանիմեդեսի համար: Ժամանակին նրան հափշտակել էր Զևսի արծիվը և տարել Օլիմպոս: Լաոմեդոնը տվեց իր համաձայնությունը, Մեծազոր հերոսը` տրոյացիներին հրամայեց ծովափին հողապատնեշ լցնել, և ինքը թաքնվեց նրա հետևը: Դեռ նոր էր Հերակլեսը թաքնվել պատնեշի հետևում, երբ ծովի խորքից երևաց հրեշը և ահռելի երախը բաց արած նետվեց Հեսիոնեի վրա: Բարձրագոչ աղաղակով Հերակլեսը դուրս վազեց հողապատնեշի հետևից, նետվեց հրեշի վրա և իր երկսայր սուրը խորը մխրճեց նրա կուրծքը: Հերակլեսը փրկեց Հեսիոնեին:
    Իսկ երբ Զևսի որդին Լաոմեդոնից պահանջեց խոստացած պարգևը, ապա թագավորն ափսոսաց իր զարմանահրաշ նժույգները և չտվեց Հերակլեսին, մինչև իսկ սպառնալով դուրս արեց Տրոյայից։ Հերակլեսը լքեց Լաոմեդոնի պետությունը՝ սրտի մեջ խորը թաքցնելով իր ցասումը: Նա չէր կարող անհապաղ վրեժ լուծել խաբեբա թագավորից, քանի որ չափազանց փոքրաթիվ էր նրա զորքը, և հերոսը չէր կարող հուսալ, թե շուտ կտիրի անմատչելի Տրոյային: Իսկ երկար մնալ Տրոյայի պարիսպների տակ՝ Զևսի մեծազոր որդին չէր կարող. նա պետք է փութար Հիպոլիտեի գոտին Միկենե հասցնել

Գերիոնի կովերը

(Տասներորդ սխրագործություն)

     Դեպի ամազոնուհիների երկիրը կատարած արշավանքից շատ չանցած՝ Հերակլեսը ճանապարհվեց նոր սխրագործություն կատարելու: Էվրիսթևսը նրան հանձնարարել էր Միկենե քշել բերել հսկա Գերիոնի՝ Քրիսաորի և օվկիանուհի Կալիրոեի որդու կովերը։ Հեռու էր Գերիոնի մոտ տանող ճանապարհը: Հերակլեսը պետք է հասներ երկրի ամենահեռավոր արևմտյան ծայրամասը, այն վայրերը, ուր արևի ճաճանչափայլ աստված Հելիոսը երկնքից մայր է մտնում վերջալույսին: Հերակլեսը մեն-մենակ բռնեց իր հեռավոր ճամփան: Նա անցավ Աֆրիկայով, Լիբիական լերկ անապատով, վայրենի բարբարոսների երկրի միջով և, ի վերջո, հասավ երկրի ծայրագույն սահմանին: Այստեղ, ծովային նեղուցի երկու կողմերում, նա վիթխարի քարակոփ սյուներ կանգնեցրեց իբրև իր սխրագործության հավերժական հուշարձան (51):
    Դրանից հետո դեռ շատ թափառեց Հերակլեսը, մինչև որ հասավ ալեհեր օվկիանոսի ափերին: Մտքերի մեջ ընկած՝ նստել էր հերոսը օվկիանոսի հավերժածուփ ջրերի ափին. ինչպե՞ս անցնել Էրիթիա կղզին, ուր Գերիոնը պահում էր իր` նախիրները: Շուտով կիջնի երեկոն: Ահա և երևաց Հելիոսի երկանիվը՝ դեպի օվկիանոսի ջրերը` թեքվելիս: Հելիոսի վառ ճաճանչները կուրացրին Հերակլեսին և անտանելի, կիզիչ տապը նեղեց հերոսին: Ցասումնալից՝ վեր թռավ Հերակլեսը և ձեռքն առավ իր ահավոր աղեղը, բայց չզայրացավ պայծառափայլ Հելիոսը, այլ սիրալիր ժպտաց հերոսին. նրան դուր եկավ Զևսի մեծազոր որդու արտասովոր խիզախությունը: Ինքը՝ Հելիո՛սն առաջարկեց Հերակլեսին ծովը կտրել իր ոսկեղեն մակույկով, որով արևի աստվածն իր նժույգներով ու երկանվով ամեն երեկո երկրի արևմտյան ծայրից արևելյան ծայրն է անցնում՝ դեպի իր ոսկեհուռ պալատը: Հերոսը, ուրախացած, համարձակորեն ցատկեց ոսկեղեն մակույկը և արագորեն հասավ Էրիթիա կղզու ափերը:
    Հազիվ էր հասել կղզուն, երբ երկգլխանի ահեղ Օրթրոս շունը հաչելով նետվեց հերոսի վրա։ Իր ծանրագին գուրզի մի հարվածով Հերակլեսը սպանեց շանը: Միայն Օրթրոսը չէր Գերիոնի նախիրների պահապանը: Հերակլեսը ստիպված եղավ կռվի մեջ մտնել նաև Գերիոնի նախրապանի՝ հսկա Էվրիտիոնի հետ: Զևսի որդին արագորեն ավարտեց նրա հետ ունեցած կռիվը և Գերիոնի կովերը քշեց դեպի ծովափ, ուր սպասում էր Հելիոսի ոսկեղեն մակույկը: Գերիոնի ականջին հասավ կովերի բառաչյունը, և նա շտապեց իր նախրի մոտ: Տեսնելով, որ իր Օրթրոս շունն ու հսկա Էվրիտիոնն սպանված են՝ նա ընկավ նախիրը հափշտակողի հետևից և ծովափին հասավ նրան: Գերիոնը մի հրեշավոր հսկա էր. երեք մարմին ուներ ու երեք գլուխ, վեց ձեռք ու վեց էլ ոտք: Երեք վահանով էր պաշտպանվում կռվի ժամանակ ու միանգամից երեք վիթխարի տեգ նետում ախոյանի վրա: Ահա այսպիսի հսկայի հետ էր, որ պիտի մարտնչեր Հերակլեսը, և նրան օգնության հասավ ռազմատենչ մեծ դիցուհի Աթենաս - Պալլասը: Հերակլեսը, հսկային տեսնելուն պես, արձակեց իր մահաբեր նետը: Նետը մխրճվեց` Գերիոնի գլուխներից մեկի աչքը: Առաջին նետի հետևից երկրորդը` սուրաց, երկրորդին երրորդը հաջորդեց: Ահեղորեն ճոճեց Հերակլեսն իր ամենակործան գուրզը և շանթի պես հարվածեց Գերիոնին: Եվ եռամարմին հսկան անշունչ դիակի նման գետին տապալվեց: Հերակլեսը Հելիոսի ոսկեղեն մակույկով Գերիոնի կովերը տեղափոխեց փոթորկալից օվկիանոսի միջով և մակույկը վերադարձրեց արևի աստծուն: Մեծագործության առաջին կեսն ավարտված էր:
    Դեռ շատ դժվարություններ կային առջևում: Նախիրը` դեռ պետք է Միկենե քշեր: Իսպանիայի միջով, Պիրենյան լեռների վրայով, Գալիայով ու Ալպերով, ապա Իտալիայի միջով քշում էր նախիրը Հերակլեսը: Իտալիայի հարավում, Ռեգիում քաղաքի մոտ, կովերից մեկը անջատվեց նախրից և նեղուցով լող տվեց Սիկիլիա: Այնտեղ այդ կովին տեսավ Էրիքս արքան՝ Պոսեյդոնի որդին, և խառնեց իր նախրին: Հերակլեսը` երկար` փնտրեց կովին: Ի վերջո Հեփեստոս աստծուն խնդրեց հսկել իր նախիրը, իսկ ինքը նեղուցը կտրեց, հասավ Սիկիլիա և Էրիքս արքայի նախրի մեջ գտավ կովը: Արքան չկամեցավ այն ետ տալ Հերակլեսին. վստահ իր ուժին՝ նա Հերակլեսին` մենամարտի կանչեց: Հաղթանակ նվաճողի պարգևն այդ կովն էր: Էրիքսի ուժերից վեր էր Հերակլեսի նման ախոյանին հաղթել: Զևսի որդին արքային սեղմեց իր զորավոր բազուկներով ու խեղդամահ արեց: Հերակլեսը կովի հետ միացավ իր` նախրին և շարունակեց ճանապարհը: Իոնյան ծովի ափերին Հերա աստվածուհին կատաղեցրեց ամբողջ նախիրը: Կատաղի կովերը ցրիվ եկան չորս կողմի վրա: Միայն մեծամեծ ջանքերի գնով կարողացավ Հերակլեսը հավաքել իր կովերի մեծ մասը Թրակիայում և, վերջապես, քշեց Միկենե՝ Էվրիսթևսի մոտ: Իսկ Էվրիսթևսը կովերին զոհ բերեց Հերա մեծ աստվածուհուն:

Կերբեր

(Տասնմեկերորդ սխրագործություն)

     Հազիվ էր Հերակլեսը Տիրինթոս հասել, երբ Էվրիսթևսը նրան կրկին` անգամ սխրագործության ուղարկեց: Դա արդեն տասնմեկերորդ մեծագործությունն էր, որ պիտի իրագործեր Հերակլեսը Էվրիսթևսին ծառայելու ընթացքում: Անհավատալի դժվարություններ վիճակվեցին` հաղթահարելու Հերակլեսին այդ սխրագործությունը կատարելիս: Նա պիտի իջներ Հադեսի խավարչտին ու սnuկումներով լեցուն ստորերկրյա թագավորությունը և Էվրիսթևսին բերեր ստորերկրյա թագավորության պահապանին՝ դժոխքի ահավոր շանը՝ Կերբերին: Եռագլուխ շուն էր Կերբերը, վզի շուրջը օձեր էին գալարվում, պոչը վերջանում էր ահռելի երախ ունեցող վիշապի գլխով:
     Հերակլեսն ուղևորվեց Լակոնիա և Տենարոսի (53) մթին անդունդով իջավ ստորերկրյա խավարչտին թագավորությունը։ Հադեսի թագավորության հենց դարպասների մոտ Հերակլեսը տեսավ ժայռին ձուլված Թեսևս և Թեսալիայի արքա Պերիփոս հերոսներին: Աստվածներն էին այդպիսի պատիժ տվել նրանց, որովհետև նրանք կամեցել էին առևանգել Հադեսի կնոջը՝ Պերսեփոնեին: Թեսևսն աղերսեց Հերակլեսին.
     - Օ՜, մեծն որդիդ Զևսի, ազատի՛ր ինձ: Դու ականատես ես իմ տառապանքներին: Դո՛ւ ես միայն, որ ինձ այս տանջանքներից փրկելու զորություն ունես։
     Հերակլեսը ձեռք մեկնեց Թեսևսին և ազատեց նրան: Իսկ երբ նա ուզեց արձակել նաև Պերիփոսին՝ սասանեց գետինը, և կռահեց Հերակլեսը, որ աստվածները չեն կամենում նրա ազատությունը: Հերակլեսը հնազանդ եղավ աստվածների կամքին և շարունակեց իր ճամփան դեպի հավիտենական գիշերվա խավարը: Հերակլեսին ստորերկրյա թագավորություն առաջնորդում էր աստվածների բանբեր Հերմեսը՝ հանգուցյալների հոգիներին ուղեկցողը, իսկ մեծ հերոսին ուղեկցողը Զևսի սիրելի դուստրն էր, ինքը՝ Աթենաս-Պալլասը: Երբ Հերակլեսը մուտք գործեց Հադեսի թագավորությունը՝ մեռյալների հոգիներն ահաբեկված ցրիվ եկան: Հերակլեսին տեսնելով փախուստի չդիմեց միայն Մելեագրոս հերոսի ստվերը։ Եվ աղերսանքով դիմեց նաև Զևսի մեծազոր որդուն.
     - Օ՜, մեծդ Հերակլես, միայն մի բան եմ խնդրում քեզ հանուն մեր բարեկամության. գթա՛ իմ որբացած քրոջը՝ գեղանի Դեանիրային: Անպաշտպան է մնացել իմ մահից հետո։ Կնության առ նրան, մեծազոր հերո՛ս, պաշտպա՜ն կանգնիր նրան:
     Հերակլեսը խոստացավ կատարել ընկերոջ խնդիրքը և շարունակեց իր ճամփան՝ հետևելով Հերմեսին: Հերոսին ընդառաջ ծառացավ սոսկումնալի Գորգոն Մեդուզայի ստվերը, նա ահեղորեն առաջ մեկնեց իր պղնձե ձեռքերը և թափահարեց ոսկեղեն թևերը, իսկ գլխի վրա գալարվեցին օձերը: Ձեռքը սրին տարավ անվեհեր հերոսը, բայց Հերմեսը կասեցրեց նրան՝ ասելով.
     - Սրիդ մի՛ դիմիր, Հերակլես: Չէ՞ որ սա լոկ անմարմին ստվեր է: Նա քեզ մահվամբ չի՛ սպառնում:
     Բազում սարսափներ տեսավ Հերակլեսն իր ճանապարհին, վերջապես, հայտնվեց Հադեսի գահի առջևում։ Մեռյալների թագավորության տիրակալն ու նրա կինը՝ Պերսեփոնեն, հիացմունքով էին նայում ամպրոպային Զևսի մեծազոր որդուն, որ աներկյուղ իջել էր խավարի ու տրտմության թագավորությունը: Վսեմաշուք ու անխռով՝ կանգնել էր նա Հադեսի գահի առաջ՝ հենված իր վիթխարի գուրզին, առյուծի մորթին ուսերին, աղեղը մեջքին գցած: Հադեսը սիրալիր ողջունեց իր եղբոր՝ մեծն Զևսի որդուն և հարցրեց, թե նրան ի՞նչն է ստիպել լքել արևի լույսը և իջնել խավարի թագավորությունը: Խոնարհվելով Հադեսի առաջ, այսպես պատասխանեց Հերակլեսը.
     - Օ՜, մեռյալների հոգիների տիրակալ, մեծդ Հադես, մի՛ զայրացիր իմ խնդիրքի վրա, ամենակարող: Գիտես դու, որ իմ կամքով չէ, որ եկել եմ քո թագավորությունը, իմ կամքով չէ, որ քեզ պիտի դիմեմ խնդիրքով: Թույլ տուր ինձ, տիրակալ Հադես, Միկենե տանել քո եռագլուխ Կերբեր շանը: Այդ ինձ հրամայել է անել Էվրիսթևսը, որին ևս ծառայում եմ օլիմպական լուսավոր աստվածների կամքով։
     Հադեսը պատասխան տվեց հերոսին.
     - Ես կկատարեմ քո խնդիրքը, Զևսի որդի: Բայց պիտի անզեն հնազանդեցնես Կերբերին: Եթե զսպես իմ շանը, ապա թույլ կտամ, որ տանես Էվրիսթևսի մոտ:
     Երկար փնտրեց Հերակլեսը Կերբերին ստորերկրյա թագավորության մեջ: Վերջապես գտավ Աքերոնի ափերին: Պողպատի պես ամրակուռ բազուկներով նա բռնեց Կերբերի վզից: Ահեղորեն ոռնաց Հադեսի շունը, ամբողջ ստորերկրյա թագավորությունը թնդաց նրա ոռնոցից։ Ճգնում էր դուրս պրծնել Հերակլեսի գրկից, բայց հերոսի զորավոր ձեռքերն ավելի ամուր էին սեղմում Կեր- բերի վիզը: Կերբերն իր պոչը գալարեց հերոսի ոտքի շուրջը, պոչի ծայրի վիշապի գլուխն ատամները մխրճեց նրա մարմնի մեջ, բայց ամեն ինչ ապարդյուն անցավ: Հզորազոր Հերակլեսը ավելի ու ավելի ուժեղ էր սեղմում շան վիզը: Վերջապես Հադեսի կիսախեղդ շունը ընկավ հերոսի ոտքերի մոտ։ Հերակլեսը զսպեց նրան և խավարի թագավորությունից` Միկենե տարավ: Ցերեկվա լույսից վախենում էր Կերբերը. սառը քրտինքը պատեց ամբողջ մարմինը, թունավոր փրփուրը նրա երեք երախներից կաթում էր գետնին. այնտեղ, ուր կաթում էր թեկուզ և մի կաթիլ փրփուր՝ թունավոր բույսեր էին աճում:
     Հերակլեսը Կերբերին բերեց Միկենեի պարիսպների մոտ: Սոսկաց երկչոտ Էվրիսթևսը հենց միայն ահավոր շան տեսքից: Գրեթե ծնկաչոք պաղատում էր Հերակլեսին, որ Կերբերին կրկին հետ տանի Հադեսի թագավորությունը։ Հերակլեսը կատարեց նրա խնդիրքը և Հադեսին վերադարձրեց նրա ահասարսուռ պահապան Կերբերին:

Հեսպերիդների խնձորները

(Տասներկուերորդ սխրագործություն)

     Էվրիսթևսին ծառայելու ընթացքում Հերակլեսի կատարած սխրագործություններից դժվարագույնը վերջինն էր՝ տասներկուերորդը: Նա պետք է ուղևորվեր մեծ տիտան Ատլասի մոտ, որ երկնակամարը պահում էր իր ուսերին ու երեք ոսկե խնձոր բերեր նրա այգուց, որին հսկում էին Ատլասի դուստրերը՝ Հեսպերիդները: Այդ խնձորները կախված էին մի ոսկե ծառից, իսկ այդ ծառը երկրի աստված Գեան էր աճեցրել իբրև ընծա մեծն Հերային՝ Զևսի հետ ամուսնանալու հարսանիքի օրը: Այդ մեծագործությունն ի կատար ածելու համար ամենից առաջ պետք էր իմանալ Հեսպերիդների այգիների ճանապարհը, որը հսկում էր մի վիշապ, երբեք աչք չգոցելով քնելու համար:
     Ոչ ոք չգիտեր Հեսպերիդների ու Ատլասի մոտ տանող ճանապարհը: Երկար թափառեց Հերակլեսն Ասիայում ու Եվրոպայում, կտրեց անցավ այն բոլոր երկրները, որոնցով անցել էր և առաջ՝ Գերիոնի կովերի հետևից գնալու ճանապարհին. ամենուրեք հարցնում էր Ատլասի մոտ տանող ուղին, բայց ոչ ոք չգիտեր այն: Իր որոնումների ժամանակ նա հասավ ծայրագույն հյուսիս, հավերժածուփ, անպարփակ ու փոթորկուն Հերիդանոս (54) գետին:
     Հերիդանոսի ափերին Զևսի մեծահամբավ որդուն պատվով ընդունեցին գեղանի հավերժահարսները և խորհուրդ տվին, թե ինչպես պիտի գտնել Հեսպերիդների այգիները տանող ճանապարհը: Հերակլեսը` պիտի անսպասելի հարձակում գործեր ծովային պատգամախոս ծերունի Ներևսի վրա այն պահին, երբ նա դուրս գար ծովի հորձանուտից, և նրանից իմանար Հեսպերիդների մոտ տանող ճանապարհը: Ներևսից բացի այդ ճանապարհը ոչ ոք չգիտեր։ Երկար փնտրեց Հերակլեսը Ներևսին: Վերջապես նրան հաջողվեց՝ Ներևսին հանդիպել ծովափին։ Եվ Հերակլեսը հարձակում` գործեց ծովային աստծու վրա: Դա մի դժվարին պայքար էր. Հերակլեսի երկաթե բազուկներից ազատվելու համար Ներևսը ամենատարբեր կերպարանքներ էր ընդունում, բայց հերոսը նրան բաց չթողեց: Վերջապես Հերակլեսը կապկպեց ուժահատ Ներևսին, և ազատ արձակվելու համար ծովային աստվածն ստիպված եղավ Հերակլեսին հայտնել Հեսպերիդների այգիները տանող ճանապարհի գաղտնիքը: Գաղտնիքը իմանալով, Զևսի որդին բաց թողեց ծովային պատգամախոսին և բռնեց իր հեռավոր ճանապարհը:
     Նրան դարձյալ վիճակվեց անցնել Լիբիայի անապատով: Այստեղ նա հանդիպեց հսկա Անթեոսին՝ որդուն ծովերի աստված Պոսեյդոնի և երկրի դիցուհի Գեայի, որ ծնել էր նրան, սնել ու դաստիարակել: Անթեոսը բոլոր ճամփորդներին ստիպում էր կռվի բռնվել իր հետ և բոլորին, ում որ պարտություն էր մատնում, սպանում էր անգթաբար: Հսկան պահանջեց, որ Հերակլեսն էլ կռվի իր դեմ: Ոչ ոք չէր կարող հաղթել նրան մենամարտի մեջ՝ առանց իմանալու այն գաղտնիքը, թե հսկան կռվի ընթացքում որտեղից է նորանոր ուժեր կուտակում: Իսկ գաղտնիքն այս էր. երբ Անթեոսն զգում էր, որ ուժը հատնում է՝ հպվում էր գետնին՝ իր մորը, և վերականգնում ուժերը: Նա ուժ էր առնում իր մորից՝ երկրի մեծ աստվածուհուց: Բայց բավական էր Անթեոսին կտրել երկրից և օդ հանել, որպեսզի չքանար նրա զորությունը: Երկար տևեց Հերակլեսի մենամարտն Անթեոսի հետ, հերոսը մի քանի անգամ գետնեց իր ոսոխին, բայց հսկան դրանից միայն ավելի էր զորանում: Մեկ էլ հանկարծ, կռվի ժամանակ հզորազոր Հերակլեսը գետնից պոկեց ու վեր բարձրացրեց Անթեոսին, սպառվեցին Գեայի որդու ուժերը, և հերոսը խեղդամահ արեց նրան:
     Շարունակեց Հերակլեսն իր ճանապարհը և հասավ Եգիպտոս Այնտեղ, երկար ճանապարհից հոգնատանջ, քուն մտավ հերոսը մի փոքրիկ անտառի ստվերում՝ Նեղոսի ափին: Եգիպտոսի արքան՝ Պոսեյդոնի և Էպափոսի դուստր Լիսիանասեի որդի Բուսիրիսը, հրամայեց կապանքների մեջ առնել քնած հերոսին: Նա կամենում էր Հերակլեսին զոհաբերել նրա հորը՝ Զևսին Ինը տարի էր, ինչ անբերրիություն էր տիրում Եգիպտոսում. կանխագուշակել էր Կիպրոսից եկած պատգամախոս Թրասիոսը, որ անբերրիությունը վախճան կունենա միայն այն դեպքում, երբ Բուսիրիսը ամեն տարի Զևսին մի օտարերկրացի զոհաբերի: Բուսիրիսը հրամայել էր, որ բռնեն պատգամախոս Թրասիոսին և առաջինը հենց նրան զոհաբերեն: Այդ ժամանակից ի վեր անողորմ` թագավորը` շանթարձակին զոհ էր բերում Եգիպտոս եկած բոլոր օտարերկրացիներին: Զոհարան բերին նաև Հերակլեսին, բայց մեծազոր հերոսը կտրատեց այն պարանները, որոնցով կաշկանդել էին իրեն, և հենց զոհարանի մոտ սպանեց Բուսիրիսին ու նրա որդուն՝ Ամփիդամասին: Այսպես պատժվեց Եգիպտոսի քարասիրտ արքան:
     Դեռ բազում վտանգներ տեսավ Հերակլեսն իր ճանապարհին, մինչև որ հասավ երկրի ծայրը, ուր մեծ տիտան Ատլասն էր կանգնած: Զարմանք կտրած նայում էր հերոսը հզորազոր տիտանին, որ իր հաղթ ուսերին պահում էր ողջ երկնակամարը:
     - Օ՜, մեծդ տիտան Ատլաս, - Ես Զևսի որդին եմ, Հերակլեսը: Ինձ դարձավ նրան Հերակլեսը, - Էվրիսթևսն է քեզ մոտ առաքել՝ ոսկեառատ Միկենեի թագավորը: Հրամայել է, որ երեք ոսկեղեն խնձոր տանեմ Հեսպերիդների այգիների ոսկի ծառից:
     - Կտամ քեզ երեք խնձոր, Զևսի որդի, - պատասխան տվեց Ատլասը, - բայց մինչև բերելս դո՛ւ պիտի կանգնես իմ տեղը և քո ուսերին պահես երկնակամարը:
     Համաձայնեց Հերակլեսը։ Կանգնեց Ատլասի տեղում: Աներևակայելի մի ծանրություն իջավ Զևսի որդու ուսերին: Նա լարեց իր բոլոր ուժերը, պահեց երկնակամարը: Ծանրությունն ահռելի ուժով ճնշում էր Հերակլեսի հզոր ուսերը: Նա կռացավ երկնքի ծանրության ներքո, մկաններն ուռճացան լեռան պես, լարումից քրտինքը պատեց ողջ մարմինը, բայց գերմարդկային ուժը և Աթենաս դիցուհու օգնությունը նրան հնար տվին երկնակամարը պահել այնքան ժամանակ, մինչև որ Ատլասը ետ գա երեք խնձորներն առած: Վերադառնալով, այսպես ասաց Ատլասը հերոսին.
     - Ահա՛ երեք խնձորները, Հերակլե՛ս, եթե ուզում ես՝ ինքս կտանեմ Միկենե, իսկ դու պահիր երկնակամարը մինչև իմ վերադարձը. հետո ես կրկին կկանգնեմ քո տեղը:
     Կռահեց Հերակլեսն Ատլասի խորամանկությունը, հասկացավ, որ տիտանն ուզում է իսպառ ազատվել իր ծանրագին աշխատանքից և խորամանկությամբ պատասխանեց.
     - Լավ, Ատլաս, համաձայն եմ, - ասաց Հերակլեսը, - միայն թե թույլ տուր, որ մի բարձ շինեմ ինձ համար, դնեմ ուսերիս, որ այնքան սոսկալի չճնշի երկնակամարը:
     Ատլասը կրկին կանգնեց իր տեղը և ուսերին առավ երկնքի ծանրությունը: Իսկ Հերակլեսը վերցրեց իր աղեղն ու նետերով կապարճը, գուրզն ու երեք խնձորները, և այսպես ասաց.
     - Մնաս բարո՜վ, Ատլաս: Ես պահեցի երկնակամարը, քանի դեռ դու Հեսպերիդների այգիներն էիր գնացել խնձորները բերելու, իսկ առհավետ ուսերիս պահել երկնքի ողջ ծանրությունը՝ ես չեմ կամենում:
     Այս ասելով Հերակլեսը հեռացավ տիտանից, և Ատլասին վիճակվեց դարձյալ, առաջվա պես, իր հզոր ուսերին պահել երկնակամարը: Իսկ Հերակլեսը վերադարձավ Էվրիսթեսի մոտ ու նրան տվեց ոսկեղեն խնձորները: Էվրիսթեսը դրանք նվիրեց Հերակլեսին, իսկ հերոսն ընծայեց Զևսի սիրելի դուստր Աթենաս Պալլասին: Աթենասն այդ խնձորները ետ տվեց Հեսպերիդներին, որպեսզի հավերժ մնան նրանց այգիներում։
     Իր տասներկուերորդ սխրագործությունից հետո Հերակլեսն ազատվեց Էվրիսթեսի մոտ ծառայելուց: Այժմ արդեն նա կարող էր վերադառնալ յոթնադուռն Թեբե: Բայց Զևսի որդին այնտեղ երկար չմնաց: Նրան նորանոր մեծագործություններ էին սպասում: Նա իր կնոջը՝ Մեգարային, կնության տվեց ընկերոջը՝ Բոլոսին, իսկ ինքը դարձյալ Տիրինթոս գնաց։
     Բայց Հերակլեսին միայն հաղթություններ չէ, որ սպասում էին. հերոսին սպասում էին և տառապալից աղետներ, քանի որ Հերա մեծ աստվածուհին առաջվա նման հետապնդում էր նրան:

ՀԵՐԱԿԼԵՍ ԵՎ ԷՎՐԻՏՈՍ

     Իշխում էր Էվրիտոս արքան Էվբեա կղզու էկալիա քաղաքում: Բովանդակ Հունաստանում տարածվել էր Էվրիտոսի փառքը որպես ամենահմուտ նետ արձակողի: Նետաձիգ Ապոլոնն էր եղել նրա ուսուցիչը, մինչև անգամ նետեր ու աղեղ էր ընծայել նրան։ Մի ժամանակ, պատանեկության տարիներին, Էվրիտոսից նետաձգություն էր սովորել նաև Հերակլեսը:
     Ահա այս արքան էր, որ բովանդակ Հունաստանում ի լուր ամենքի հայտարարեց՝ իր գեղանի դուստր Իոլեին կնության կտա այն հերոսին, որ իրեն պարտության կմատնի նետաձգության մեջ: Էվրիսթևսի մոտ իր ծառայությունն ավարտելուն պես Հերակլեսն ուղևորվեց դեպի էկալիա, ուր Հունաստանի շատ հերոսներ էին հավաքվել, և դարձավ մրցության մասնակիցը։ Հերակլեսը դյուրությամբ պարտության մատնեց Էվրիտոսին և պահանջեց, որ իրեն կնության տա Իոլե դստերը: Իսկ էվրիտոսը դրժեց իր խոստումը: Մոռացության տալով հյուրընկալության սրբազան սովորույթը, նա ծաղրանքի առարկա դարձրեց մեծ հերոսին. ասաց, որ դստերը կնության չի տա Էվրիսթևսի մոտ ստրուկ եղած մարդուն: Եվ, վերջապես, Էվրիտոսն ու նրա նենգամիտ որդիները պալատից և մինչև իսկ Էկալիայից դուրս արեցին խրախճանքի ժամանակ գինովցած Հերակլեսին: Հեռացավ Հերակլեսը Էկալիայից: Նա լքեց Էվբեան անսփոփ վշտով համակված, քանի որ արդեն սիրում էր մեծ հերոսը գեղանի Իոլեին: Անթեղելով սրտում իրեն անարգած Էվրիտոսի հանդեպ ունեցած ցասումը, հերոսը Տիրինթոս վերադարձավ:
     Մի որոշ ժամանակ անց, հույներից ամենախորամանկը՝ Ավտոլիկոսը, Հերմեսի որդին, փախցրեց Էվրիտոսի նախիրը: Իսկ Էվրիտոսը` գողության մեջ Հերակլեսին` մեղադրեց: Էկալիայի արքան կարծում էր, թե հերոսը հափշտակել է նրա նախիրը՝ իրեն հասած վիրավորանքի վրեժը լուծելու համար: Միայն Իփիտոսն էր՝ Էվրիտոսի ավագ որդին, որ չէր հավատում, թե մեծ Հերակլեսն է փախցրել հոր նախիրը։ Իփիտոսը մինչև անգամ որոնեց՝ նախիրը, միայն թե ապացուցած լինի անմեղությունը Հերակլեսի, որի հետ կապված էր ամենասերտ բարեկամությամբ։ Որոնումների մեջ՝ Իփիտոսը հասավ Տիրինթոս: Հերակլեսը ցնծությամբ ընդունեց ընկերոջը: Մի անգամ, երբ երկուսով կանգնած էին բարձրաբերձ ժայռի գլխին կառուցված Տիրինթոս բերդի բարձր պարիսպներին, հանկարծ մի մոլեգին ցասում համակեց Հերակլեսին՝ մեծ աստվածուհի Հերայի կամքով: Զայրագնած հերոսը մտաբերեց այն վիրավորանքը, որ հասցրել էին իրեն Էվրիտոսն ու նրա զավակները: Այլևս անկարող տիրապետելու իրեն՝ հերոսը բռնեց Իփիտոսին և նետեց նրան բերդի պարիսպների վրայից: Ջախջախվեց ու մեռավ տարաբախտ՝ Իփիտոսը: Ակամա գործած այդ սպանությամբ Հերակլեսը շարժեց Զևսի զայրույթը, քանի որ խախտել էր հյուրընկալության սրբազան սովորույթը և բարեկամական կապերի սրբությունը։ Իբրև պատիժ, մեծ շանթարձակը տանջալից հիվանդություն տվեց որդուն:
     Երկար տառապեց Հերակլեսը և, վերջապես, հիվանդությունից ուժասպառ, բռնեց Դելփիքի ճամփան՝ հարցնելու Ապոլոնից, թե ինչպես կարող է ազատվել աստվածների այդ պատժից: Բայց պատգամախոս Պիթիան նրան պատասխան չտվեց: Հերոսին մինչև անգամ դուրս արեց տաճարից իբրև սպանությամբ պղծված մարդու։ Խստագույնս զայրացավ Հերակլեսը և տաճարից հափշտակեց այն եռոտանին, որի վրայից պատգամախոսում էր Պիթիան: Իսկ այդ արարքով նա զայրացրեց Ապոլոնին: Հայտնվեց ոսկեգանգուր աստվածը Հերակլեսին և պահանջեց ետ եռոտանին, բայց Հերակլեսը մերժեց նրան: Մի դաժան մենամարտ բռնկեց Զևսի որդիների՝ անմահ աստված Ապոլոնի և հերոսներից վսեմագույնի՝ մահկանացու Հերակլեսի միջև։ Զևսը չէր կամենում, որ Հերակլեսը կործանվի: Նա Օլիմպոսից շպրտեց իր շողշողուն շանթը զավակների միջև և, բաժանելով նրանց, վերջ տվեց պայքարին: Եղբայրները հաշտվեցին: Եվ Պիթիան այսպիսի պատասխան տվեց Հերակլեսին.
     - Դու ապաքինված կլինես այն ժամանակ միայն, երբ երեք տարով ստրկության վաճառվես: Իսկ քեզ համար վճարված դրամը տուր Էվրիտոսին իբրև փրկանք նրա Իփիտոս որդու համար, որին դու ես սպանել:
     Եվ Հերակլեսը դարձյալ ստիպված եղավ զրկվել ազատությունից: Նրան իբրև ստրուկ վաճառեցին Լիդիայի թագուհուն՝ Իարդանոսի դուստր Օմփալեին: Ինքը՝ Հերմեսը տարավ Հերակլեսի համար վճարված դրամը, բայց չընդունեց այն Էկալիայի գոռոզամիտ արքան։ Նա առաջվա պես մնաց Հերակլեսի թշնամին:

ՀԵՐԱԿԼԵՍ ԵՎ ԴԵՅԱՆԻՐԱ

     Երբ Էվրիտոսը Հերակլեսին դուրս արեց էկալիայից՝ մեծ հերոսը գնաց Էտոլիայի Կալդիոն քաղաքը։ Այնտեղ Օյնեոս արքան էր իշխում։ Հերակլեսը ներկայացավ Օյնեոսին նրա դուստր Դեյանիրայի ձեռքը խնդրելու, քանի որ ստվերների թագավորության մեջ Մելեագրոսին խոստացել էր ամուսնանալ նրա հետ։ Կալիդոնում Հերակլեսն ահարկու ախոյանի հանդիպեց: Շատ հերոսներ էին պայքարում Դեյանիրայի համար, և նրանց մեջ նաև գետերի աստված Աքելոոսը: Վերջապես, Օյնեոսը վճռեց, որ Դեյանիրայի ձեռքը կստանա մարտի մեջ հաղթանակ տանողը: Բոլոր փեսացուները հրաժարվեցին հզոր Աքելոոսի հետ մարտի բռնվելուց: Միայն Հերակլեսը մնաց: Նրան վիճակվեց մենամարտել Աքելոոսի հետ: Տեսնելով իր հետ ուժերը չափելու Հերակլեսի վճռականությունը, Աքելոոսն ասաց նրան.
     - Դու ասում ես, թե Զևսի ու Ալկմենեի ծնո՞ւնդն ես։ Ստում ես, Զևսը քո հայրը չէ՛:
     Եվ Աքելոոսն սկսեց ծանակել Զևսի մեծազոր որդուն և ամբաստանել նրա մորը՝ Ալկմենեին: Հոնքերը կիտելով, խստաշունչ հայացք նետեց Հերակլեսն Աքելոոսի վրա: Ցասման հուրն էր փայլատակում նրա աչքերում: Եվ նա այսպես ասաց.
     - Աքելոո՛ս, բազուկներս ինձ ավելի լա՛վ են ծառայում, քան լեզուս: Խոսքի մեջ դու՛ եղիր հաղթանակողը, իսկ ե՛ս՝ հաղթանակ կտանեմ կռվի մեջ:
     Հերակլեսը հաստատաքայլ մոտեցավ Աքելոոսին և առավ իր զորավոր բազուկների մեջ: Անսասան կանգնել էր վիթխարի Աքելոոսը: Հերակլեսն անկարող եղավ գետնին զարկել նրան: Զուր էին նրա ջանքերը: Այդպես կանգնել էր Աքելոոսը՝ նման մի անսասան ժայռի, որին անզոր են շարժել նրա ստորոտին բախվող ծովային որոտաձայն ալիքները: Կուրծք-կրծքի կռիվ են տալիս Հերակլեսն ու Աքելոոսը՝ կեռ եղջյուրներով միմյանց գամված ցուլերի` պես: Երեք անգամ հարձակում գործեց Հերակլեսն Աքելոոսի վրա, չորրորդ անգամ, դուրս պրծնելով Աքելոոսի ձեռքերի միջից, հերոսը բռնեց իր ախոյանին հետևի կողմից: Ասես ծանրածանր մի լեռ, նա գետային աստծուն գետնին սեղմեց: Բոլոր ուժերն ի մի հավաքելով, Աքելոոսը հազիվ կարողացավ իր քրտնաշաղախ ձեռքերն ազատել, բայց որքան էլ լարում էր ուժերը, Հերակլեսը նրան ավելի ու ավելի ուժգին էր սեղմում գետնին: Հառաչանք արձակելով կռացավ Աքելոոսը, ծնկները ծալվեցին, իսկ գլուխը գրեթե գետնին էր դիպչում: Պարտության չմատնվելու համար Աքելոոսը` խորամանկության դիմեց՝ օձ դարձավ: Հենց որ օձի կերպարանք առավ Աքելոոսը և դուրս սողաց Հերակլեսի ձեռքերի միջից, հերոսը ծիծաղելով բացականչեց.
     - Դեռ օրորոցում եմ օձերի հետ կռվել սովորել: Ճիշտ է, դու գերազանցում ես մյուս օձերին, Աքելոոս, բայց անկարող ես չափվել լերնեյան հիդրայի հետ: Թեև նրա մի կտրած գլխի փոխարեն երկուսն էին աճում, էլի ես պարտության մատնեցի նրան:
     Եվ բռնեց Հերակլեսը օձի վզից ու սեղմեց նրան ասես երկաթե ունելիով: Աքելոոսը ճիգ էր թափում դուրս պրծնել հերոսի ձեռքերից, բայց ապարդյուն ճիգեր էին դրանք: Եվ, ճարահատ, ցուլ դարձավ ու կրկին հարձակվեց Հերակլեսի վրա: Հերակլեսը բռնեց ցուլ Աքելոոսի եղջյուրներից և գետնովը տվեց: Այնպիսի ահռելի ուժով գետնեց, որ կոտրեց եղջյուրներից մեկը: Պարտված է Աքելոոսը, և Օյնեոսը Դեյանիրային կնության տվեց Զևսի մեծազոր զավակին:
     Հարսանիքից հետո Հերակլեսը մնաց Օյնեոսի պալատում, բայց երկար չապրեց այնտեղ: Մի անգամ, խրախճանքի ժամին, Հերակլեսը զարկեց Արքիտելոսի որդուն՝ Էվնոմոսին, որովհետև տղան նրա ձեռքերին էր լցրել ոտքեր լվանալու համար պատրաստված ջուրը: Հարվածն այնքան ուժգին էր, որ տղան անշնչացած վայր ընկավ: Խորապես վշտացավ Հերակլեսը, ու թեև Արքիտոլոսը ներեց որդուն ակամայից սպանելու համար, այնուամենայնիվ հերոսը լքեց Կալիդոնը և Դեյանիրայի հետ միասին մեկնեց Տիրինթոս:
     Ճանապարհին Հերակլեսը կնոջ հետ հասավ Էվենոս (55) գետին: Այդ կատաղի գետով, իր լայն մեջքին նստեցրած ճամփորդներին անց էր կացնում կենտավրոս Նեսսոսը: Սա առաջարկեց Դեյանիրային մյուս ափը հասցնել, և Հերակլեսը կնոջը նստեցրեց կենտավրոսի մեջքին, իսկ ինքը գուրզն ու աղեղը մյուս ափը նետեց և լողալով կտրեց կատաղի գետը: Մյուս ափը դուրս գալուն պես հանկարծ Հերակլեսի ականջին հասավ Դեյանիրայի աղեկտուր ճիչը: Նա օգնության էր կանչում ամուսնուն: Կենտավրոսը, հմայված Դեյանիրայի գեղեցկությամբ, ուզում էր առևանգել նրան: Զևսի որդին ահեղորեն գոչեց Նեսսոսի հետևից.
     - Ո՞ւր ես փախչում: Արդյոք չե՞ս կարծում, թե քեզ կփրկեն քո ոտքերը: Ո՛չ, դու փրկություն չունես: Որքան էլ արագ սուրաս միևնույն է, իմ նետը կհասնի քո հետևից:
     Պրկեց Հերակլեսն իր աղեղը, և նետը սլացավ պրկված աղեղնալարի վրայից: Մահաբեր նետը հասավ Նեսսոսին, մխրճվեց թիկունքը, իսկ ծայրը դուրս եկավ կրծքից: Մահացու վիրավոր Նեսսոսի ծնկները ծալվեցին: Առվի պես հոսում էր արյունը վերքից՝ խառնված լերնեյան հիդրայի թույնի հետ: Չկամեցավ առանց վրեժխնդիր լինելու մեռնել Նեսսոսը. հավաքեց ամբողջ արյունը, Դեյանիրային տվեց ու ասաց.
     - Օ՜, դուստրդ Օյնեոսի, դու վերջինը եղար, որին ես անցկացրի Էվենոսի կատաղի ջրերի միջով։ Ա՛ռ իմ արյունը և պահպանիր: Եթե Հերակլեսը քեզ չսիրի այլևս՝ այս արյունը ետ կբերի նրա սերը, և ոչ մի կին քեզնից ավելի թանկ չի լինի նրա համար, միայն թե այս արյունը քսիր Հերակլեսի հագուստին:
     Առավ Դեյանիրան Նեսսոսի արյունն ու թաքցրեց: Մեռավ Նեսսոսը: Հերակլեսն ու Դեյանիրան ժամանեցին Տիրինթոս և ապրեցին այնտեղ այնքան ժամանակ, մինչև որ ստիպված եղան լքել այդ պանծալի քաղաքը, որովհետև Հերակլեսն ակամայից սպանեց իր ընկերոջը՝ Իփիտոսին:

ՀԵՐԱԿԼԵՍՆ ՕՄՓԱԼԵԻ ՄՈՏ

     Իփիտոսին սպանելու պատճառով Հերակլեսն իբրև ստրուկ վաճառվեց Լիդիայի թագուհի Օմփալեին: Դեռ երբեք Հերակլեսն այնքան ձախորդություն չէր տեսել, որքան Լիդիայի գոռոզ թագուհուն ծառայելիս: Հերոսներից վսեմագույնը մշտապես ստորացվում էր թագուհու կողմից: Թվում էր, թե Օմփալեն հաճույք էր գտնում Զևսի որդուն ծաղր ու ծանակի ենթարկելու մեջ: Հերակլեսին կանացի զգեստներ հագցնելով՝ ստիպում էր մանել ու գործել իր աղախինների հետ միասին: Այն հերոսը, որ իր ծանրագին գուրզով մահվան էր մատնել լերնեյան հիդրային, Հադեսի թագավորությունից բերել էր ահասարսուռ Կերբերին, բազուկներով խեղդամահ էր արել նեմեյան առյուծին և իր ուսերին պահել երկնակամարի ծանրությունը, այն հերոսը, որի հենց միայն անունը սարսռեցնում էր նրա ոսոխներին, պիտի նստեր, կռանար ջուլհակի դազգահի վրա և բուրդ մաներ այն ձեռքերով, որ սովոր էին կտրուկ սուր բանեցնել, ձգել պիրկ աղեղնալարը և ախոյաններին ջարդել ծանրագին գուրզով:
     Իսկ Օմփալեն, վրան առնելով Հերակլեսի առյուծենին, որ ծածկում էր նրան ոտից գլուխ և հետևից քարշ գալիս գետնին, հերոսի ոսկեհուռ զրահը հագնելով և սուրը գոտուց կախելով` նրա գուրզը մեծ ճիգով ուսին դնելով՝ կանգնում էր Զևսի որդու առաջ և ծանակում նրան՝ իր ստրուկին: Օմփալեն կարծես նպատակ էր դրել Հերակլեսի մեջ մարել նրա անպարտելի ուժը: Հերակլեսը պարտավոր էր ամեն ինչ տանել. չէ՞ որ նա Օմփալեի ստրուկն էր և դա դեռ պիտի երեք երկար ու ձիգ տարի տևեր:
     Հերոսին Օմփալեն հազվադեպ էր բաց թողնում իր պալատից: Մի անգամ, լքելով Օմփալեի պալատը, Հերակլեսը քուն էր մտել անտառի ստվերում, Էփեսոս (56) քաղաքի շրջակայքում: Քնած ժամանակ գաճաճ կերկոպները գաղտագողի մոտեցել էին նրան և զենքը հափշտակելու փորձ արել, բայց Հերակլեսն արթնացել էր հենց այն պահին, երբ կերկոպները վերցրել էին նրա նետերն ու աղեղը: Բռնոտեց նրանց հերոսը և կապկպեց նրանց ձեռքերն ու ոտքերը: Հերակլեսը մի երկար ձող անցկացրեց նրանց կապված ոտքերի միջով և տարավ դեպի Էփեսոս: Բայց կերկոպներն այնպես ծիծաղեցրին հերոսին իրենց ծամածռություններով, որ Զևսի որդին բաց թողեց նրանց:
     Օմփալեի մոտ ստրուկ եղած ժամանակ Հերակլեսը գնաց Ավլիս (57) Սիլեոս արքայի մոտ, որը իր մոտ եկած բոլոր օտարերկրացիներին ստիպում էր ստրուկի պես աշխատել խաղողի այգիներում: Հերակլեսին էլ ստիպեց աշխատել: Զայրագնած հերոսը արմատահան արեց բոլոր վազերը և սպանեց Սիլեոս թագավորին, որ չէր հարգել հյուրընկալության սրբազան սովորույթը: Օմփալեի մոտ ստրուկ եղած ժամանակ Հերակլեսը մասնակից եղավ արգոնավորդների արշավանքին: Եվ, ի վերջո, սպառվեց պատժի ժամկետը, և Զևսի մեծազոր որդին կրկին ազատ էր:

ՀԵՐԱԿԼԵՍԸ ՆՎԱՃՈՒՄ Է ՏՐՈՅԱՆ

     Օմփալեի մոտ ստրկական ծառայությունից ազատվելուն պես Հերակլեսը հերոսների մեծ զորաբանակ հավաքեց և տասնութ նավով ուղևորվեց Տրոյա՝ վրեժխնդիր լինելու Լաոմեդոն արքայից, որ խաբել էր իրեն: Հասնելով Տրոյա, հերոսը նավերի պահպանությունը հանձնեց Օիկլեսին՝ մի փոքր ջոկատ տալով նրան, իսկ ինքը ամբողջ զորքն առած մոտեցավ Տրոյայի պարիսպներին: Հազիվ էր Հերակլեսն իր զորքով հեռացել նավերի մոտից, երբ Լաոմեդոնը հարձակում գործեց Օիկլեսի վրա, սպանեց նրան և ջարդեց գրեթե ամբողջ ջոկատը: Նավերի մոտից ճակատամարտի շռինդը լսելով, Հերակլեսը ետ դարձավ, փախուստի մատնեց Լաոմեդոնին և Տրոյա քշեց: Տրոյայի պաշարումը երկար չտևեց: Ելնելով բարձրադիր պարիսպների վրա, հերոսները քաղաք խուժեցին, Առաջինը քաղաք մտավ հերոս Տելամոնը: Հերակլեսը, մեծագույնը հերոսներից, չէր կարող հանդուրժել որևէ մեկի գերազանցությունն իր հանդեպ: Սուրը ձեռքն առած նետվեց իր առաջը կտրած Տելամոնի հետևից: Տեսնելով, որ անխուսափելի մահ է սպառնում իրեն, իսկույն կռացավ Տելամոնը և սկսեց քարեր հավաքել: Զարմացավ Հերակլեսը և հարցրեց.
     - Այդ ի՞նչ ես անում, Տելամոն:
     - Օ՜, Զևսի վսեմագույն որդիդ, ես զոհարան եմ կանգնեցնում հաղթանակած Հերակլեսին, - պատասխան տվեց հնարամիտ Տելամոնը և իր պատասխանով զսպեց Զևսի որդու ցասումը:
     Քաղաքը` նվաճելիս Հերակլեսը նետահարեց Լաոմեդոնին և նրա բոլոր զավակներին: Միայն կրտսերին՝ Պոդարկեսին խնայեց հերոսը: Իսկ Լաոմեդոնի գեղանի դստերը՝ Հեսիոնեին Հերակլեսը կնության տվեց քաջությամբ աչքի ընկած Տելամոնին, և աղջկան թույլ տվեց ընտրել գերվածներից մեկին և ազատ արձակել: Հեսիոնեն ընտրեց իր եղբորը՝ Պոդարկեսին:
     - Նա բոլոր գերիներից առաջ պիտի ստրուկ դառնա, - գոչեց Հերակլեսը, - նա ազատ կարձակվի միայն փրկանքով:
     Հեսիոնեն գլխի վրայից առավ ծածկոցը և տվեց իբրև փրկանք եղբոր համար: Այդ ժամանակից ի վեր` Պոդարկեսին սկսեցին Պրիամոս (այսինքն՝ գնված) կոչել: Հերակլեսը նրան տվեց Տրոյայի իշխանությունը, իսկ ինքն իր զորաբանակով նորանոր սխրանքների գնաց:
     Երբ Հերակլեսը Տրոյայից վերադառնալիս նավում էր ծովի միջով, Հերա աստվածուհին կամենալով կորստյան մատնել իրեն ատելի Հերակլեսին, մի ահեղաշունչ փոթորիկ ուղարկեց: Եվ որպեսզի Զևսը չտեսնի, թե ինչ վտանգ է սպառնում որդուն, քնի աստված Հիպնոսին խնդրեց, որ քուն բերի վահանակիր Զևսի աչքերին: Փոթորիկը Հերակլեսին քշեց դեպի Կոս (58) կղզին:
     Իսկ Կոսի բնակիչները, Հերակլեսի նավը ծովահենների նավի տեղ դնելով, քարեր էին նետում վրան և թույլ չէին տալիս ափին մոտենար Հերակլեսը գիշերը իջավ կղզին, պարտության մատնեց Կոսի բնակիչներին, սպանեց նրանց թագավորին՝ Պոսեյդոնի որդի Էվրիպիլոսին և ամայացրեց ամբողջ կղզին:
     Զևսն ահեղորեն զայրացավ, երբ զարթնեց ու տեսավ, թե ինչ վտանգի է ենթարկվել զավակը: Ցասումով լցված՝ նա Հերային կաշկանդեց ոսկեղեն անխորտակելի կապանքներով և կախ տվեց երկրի ու երկնքի միջև՝ ոտքերից երկու ծանրածանր զնդաններ կապելով: Եվ այն օլիմպացիներից յուրաքանչյուրին, ով ուզում էր օգնության հասնել Հերային՝ իր ցասման մեջ ահարկու Զևսը գահավեժ ցած էր գլորում բարձրաբերձ Օլիմպոսից: Նա երկար որոնեց նաև Հիպնոսին, և նրան էլ ցած կգլորեր աստվածների ու մահկանացուների տիրակալը, եթե Գիշեր աստվածուհին թաքցրած չլիներ քնի աստծուն:

ՀԵՐԱԿԼԵՍԸ ԱՍՏՎԱԾՆԵՐԻ ՀԵՏ ՄԱՐՏՆՉՈՒՄ Է ԸՆԴԴԵՄ ԳԻԳԱՆՏՆԵՐԻ

     Զևսն իր սիրելի դուստր Աթենաս-Պալլասին ուղարկեց Կոս կղզին՝ Հերակլեսի մոտ, որպեսզի մեծազոր հերոսին օգնության կանչի` գիգանտների դեմ մղվող պայքարին: Գիգանտներին Գեա դիցուհին էր ծնել Քրոնոսի կողմից տապալված Ուրանոսի արյան կաթիլներից: Դրանք հրեշավոր հսկաներ էին՝ ոտքերի փոխարեն օձեր, գլուխ ու երես պատած երկար, թավ մազերով:
     Գիգանտները ահարկու ուժ ունեին. նրանք հպարտանում էին իրենց զորությամբ և ուզում էին օլիմպական լուսապայծառ աստվածներից խլել աշխարհի տիրակալությունը: Նրանք աստվածների հետ կռվի բռնվեցին Փլեգրեյան հարթավայրում, որ ընկած է Քալկիսյան Պալենե թերակղզում: Օլիմպոսի աստվածները սարսափելի չէին նրանց համար: Գիգանտների մայրը՝ Գեան, մի ապաքինող միջոց էր տվել, որ նրանց անխոցելի էր դարձնում աստվածների զենքից: Նրանց կարող էին սպանել միայն մահկանացուները, որոնց զենքից փրկելու միջոց Գեան չէր տվել նրանց: Աշխարհով մեկ Գեան փնտրում էր այն ապաքինող խոտը, որ գիգանտներին պիտի պաշտպաներ նաև մահկանացուների զենքից, բայց Զևսն արգելեց լուսավորություն տալ և՛ արշալույսի աստված Էոսին, և՛ լուսնին՝ Սելենեին, և՛ արևի ճաճանչափայլ աստված Հելիոսին, իսկ ինքը կտրեց ապաքինող խոտաբույսը:
     Գիտենալով, որ մահ չունեն աստվածների ձեռքից՝ գիգանտները կռվի նետվեցին: Երկար տևեց մարտը: Գիգանտները աստվածների վրա էին նետում վիթխարի քարաժայռեր և դարավոր ծառերի այրվող բներ: Աշխարհով մեկ թնդում էր մարտի որոտը:
     Վերջապես, հասավ Հերակլեսը Աթենաս-Պալլասի հետ: Զրնգաց Զևսի որդու ահավոր աղեղնալարը, փայլատակեց լերնեյան հիդրայի թույնով հագեցած նետը և մխրճվեց գիգանտներից հզորագույնի՝ Ալքիոնևսի կուրծքը: Գետին տապալվեց գիգանտը: Բայց չէր կարող մահվան մատնվել Պալենեում, այստեղ նա մահ չուներ. գետին ընկնելուց մի փոքր անց նա ելնում էր տեղից առաջվանից ավելի զորացած: Հերակլեսն առանց հապաղելու նրան ուսը գցեց և հեռու տարավ Պալենեից, որի սահմաններից դուրս մեռավ գիգանտը: Ալքիոնևսի զոհվելուց հետո Հերակլեսի ու Հերայի վրա հարձակվեց գիգանտ Պորփիրիոնը, Հերայի վրայից խլեց ծածկոցը և փորձեց գիրկն առնել նրան, բայց Զևսը նրան գետին տապալեց իր շանթով, իսկ Հերակլեսը՝ կյանքին վերջ տվեց նետահարելով: Ապոլոնն իր ոսկեղեն նետով խոցեց գիգանտ Էփիալտոսի ձախ աչքը, իսկ Հերակլեսն սպանեց նրան՝ նետը մխրճելով աջ աչքը: Գիգանտ Էվրիտոսին իր թիրսոսով սպանեց Դիոնիսոսը, գիգանտ Կլիտիոսին՝ Հեփեստոսը, վրան նետելով շիկացած երկաթի մի վիթխարի կտոր: Աթենաս-Պալլասը ճողոպրող Էնկելադոս գիգանտի վրա շուռ տվեց ամբողջ Սիցիլիա կղզին:
     Իսկ գիգանտ Պոլիբոտոսը, ջանալով ծովով փրկություն գտնել ահեղ երկրասասան Պոսեյդոնի հետապնդումից, ճողոպրում էր Կոս կղզին: Պոսեյդոնն իր եռաժանիով պոկեց Կոս կղզու մի մասը և շրջեց Պոլիբոտոսի վրա: Այսպես գոյացավ Նիսիրոս կղզին: Հերմեսը կործանեց գիգանտ Հիպոլիտեսին, Արտեմիսը՝ Գրատիոնին, մեծն մոյրաները՝ Ագրիոսին ու Փոոնին, որոնք մարտնչում էին պղնձակոփ գուրզերով: Մնացած գիգանտներին տապալեց ամպրոպային Զևսն իր շողշողուն կայծակով, բայց նրանց բոլորին մահ բերեց Հերակլեսն իր անվրեպ նետերով:

ՀԵՐՍԿԼԵՍԻ ՄԱՀԸ ԵՎ ՆՐԱ ՄՈՒՏՔԸ ՕԼԻՄՊԱԿԱՆ ԱՍՏՎԱԾՆԵՐԻ ԿԱՃԱՌ

Շարադրված է ըստ Սոֆոկլեսի «Տրաքինուհիներ» ողբերգության:

     Երբ Հերակլեսը` Իփիտոսի սպանության համար ստրկության էր վաճառվել Օմփալեին, Դեյանիրան ստիպված եղավ երեխաների հետ միասին լքել Տիրինթոսը: Հերակլեսի կնոջն ապաստան տվեց Թեսալիայի Տրաքինե քաղաքի արքա Կեիկոսը: Երեք տարի ու երեք ամիս էր անցել այն օրից, ինչ Հերակլեսը հեռացել էր Դեյանիրայից: Հերակլեսի կինն անհանգստացած էր ամուսնու կացությամբ: Հերակլեսից լուր չկար: Դեյանիրան չգիտեր անգամ, կենդանի՞ է արդյոք ամուսինը, թե՞ ոչ: Ծանր նախազգացումները տանջում էին Դեյանիրային: Եվ նա իր մոտ կանչեց Հիլլոս որդուն և ասաց.
     - Օ՜, իմ սիրասուն զավակ: Ամոթալի է, որ դու չես որոնում հորդ: Տասնհինգ ամիս է ահա, որ նա լուր չի տալիս իր մասին:
     - Եթե միայն հավատ ընծայենք լուրերին, - պատասխան տվեց Հիլլոսն իր մորը, - ապա ասում են, որ Օմփալեի մոտ երեք տարի ստրկություն անելուց հետո, երբ ստրկության ժամկետը հասել է իր վախճանին, հայրս, մի զորաբանակ առած, ճանապարհվել է Էվբեայի էքալիա քաղաքը՝ Էվրիտոս արքայից վրեժ լուծելու ի հատուցումն իր կրած անարգանքի:
     - Որդի՛ս, - ընդհատեց մայրը Հիլլոսի խոսքը, - քո հայրը առաջներում մեծ սխրագործությունների գնալիս ինձնից չի հեռացել այնպես տագնապած, ինչպես վերջին անգամ: Հրաժեշտի ժամին ինձ մոտ մի տախտակ է թողել՝ վրան հին կանխագուշակություն գրված, որ նրան Դոդոնայում (59) են հայտնել։ Ասված է այնտեղ, որ եթե Հերակլեսը երեք տարի և երեք ամիս մնա օտարության մեջ, ապա ուրեմն կամ արդեն մահվան է մատնվել, կամ էլ տուն կվերադառնա և բերկրալի ու անդորր կյանք կվարի: Լքելով ինձ, Հերակլեսը հայտնեց և իր կամքը, որ իր հայրական հողերն իր մահվանից հետո ժառանգություն պիտի հասնեն զավակներին: Ամուսնուս ճակատագիրը տագնապով է լցնում իմ սիրտը: Չէ՞ որ նա Էկալիայի պաշարման մասին ինձ ասել է, թե զո՛հ կգնա քաղաքի պարիսպների տակ կամ էլ, քաղաքն առնելով, երջանիկ կյանք կունենա: Ո՛չ, զավակս, դու պիտի գնաս, աղերսո՛ւմ եմ, դու պիտի որոնե՛ս հորդ:
     Հիլլոսը, հնազանդ մոր կամքին, բռնեց Էվբեայի Էկալիա քաղաքի հեռավոր ճամփան՝ հորը փնտրելու:
     Եվ Հիլլոսը լքեց Տրաքինե քաղաքը։ Դրանից մի որոշ ժամանակ անց մի բանբեր փութաց Դեյանիրայի մոտ: Հաղորդեց, որ հիմա Հերակլեսի մոտից Լիքաս մունետիկն է գալու: Բերկրալի լուր է բերում Լիքասը: Հերակլեսը ողջ-առողջ է: Նա հաղթել է Էվրիտոսին, նվաճել ու ավերել է Էկալիա քաղաքը և շուտով Տրաքինե կգա հաղթանակի փառքով պսակված: Բանբերի հետևից Դեյանիրայի մոտ եկավ նաև Լիքասը: Նա բերեց գերիներին, որոնց մեջ նաև Իոլեին, Էվրիտոսի դստերը: Դեյանիրան ցնծությամբ դիմավորեց Լիքասին: Դեսպանը պատմեց Հերակլեսի մասին, ասաց, որ հերոսը առաջվա պես հզոր է, ողջ ու առողջ: Նա ուզում էր տոնել իր հաղթանակը և Էվբեան լքելուց առաջ առատ զոհաբերություններ անել աստվածներին, Դեյանիրան նայում է գերվածներին. նրանց մեջ մի գեղեցկուհու նկատելով, հարցնում է Լիքասին.
     - Ասա՛ ինձ, Լիքաս, ո՞վ է այդ կինը: Ովքե՞ր են նրա հայրն ու մայրը: Ամենից առավել այդ կինն է տրտում: Արդյոք սա Էվրիտոսի դուստրը չէ՞:
     Բայց Լիքասն այսպիսի պատասխան տվեց Հերակլեսի կնոջը.
     - Ես անտեղյակ եմ, թագուհի, չգիտեմ, թե ով է նա հավանաբար, Էվբեական մեծանուն տոհմի է պատկանում այս կինը։ Ճանապարհին մի խոսք անգամ չի ասել, հայրենի քաղաքը լքելուց ի վեր շարունակ վշտի արցունք է հեղում:
     - Տարաբա՜խտ, - բացականչեց Դեյանիրան, - քո այդ վշտին ես նոր տառապանքներ չե՛մ ավելացնի: Դե՛, պալատ տար, Լիքա՛ս, գերիներին, ես իսկույն կգամ:
     Լիքասը, գերիներին առած, պալատ մտավ: Նրա գնալուն պես, մի ծառա մոտեցավ Դեյանիրային և ասաց.
     - Կա՛ց թագուհի, ակա՛նջ դիր ինձ: Լիքասը քեզ ողջ ճշմարտությունը չի ասել։ Նա գիտե այդ կնոջ ով լինելը: Այդ կինն Էվրիտոսի աղջիկն է, Իոլեն: Նրա սիրուց մղված՝ Հերակլեսը ժամանակին նետաձգության մրցության մեջ է մտել Էվրիտոսի հետ: Գոռոզ թագավորը իր դստերը նրան՝ հաղթողին, կնության չի տվել, ինչպես խոստացել էր. նա մեծ հերոսին անարգելով դուրս է արել քաղաքից։ Հանուն Իոլեյի՝ Հերակլեսը հիմա նվաճել է էքալիան և սպանել Էվրիտոս արքային: Եվ Զևսի որդին Իոլեին իբրև ստրկուհի չի՛ ուղարկել այստեղ, Հերոսը մտադիր է կնության առնել նրան:
     Տրտմեց Դեյանիրան: Կշտամբեց Լիքասին, որ իրենից թաքցրել է ճշմարտությունը։ Խոստովանեց Լիքասը, որ իրոք, գերվա՛ծ Իոլեի գեղեցկությամբ, Հերակլեսն ուզում է ամուսնանալ նրա հետ: Դառնորեն վշտացավ Դեյանիրան: Երկարատև անջատման ժամանակ Հերակլեսը մոռացության է տվել նրան: Այժմ ուրիշին է սիրում: Հիմա ի՞նչ պիտի անի տարաբախտը։ Նա սիրում է Զևսի վսեմագույն որդուն և անկարող է նրան մեկ ուրիշին զիջել։ Եվ վշտահար Դեյանիրան մտաբերեց այն արյունը, որ մի ժամանակ Նեսսոս կենտավրոսն էր տվել իրեն, հիշեց նաև, թե ինչ էր ասել մահվանից առաջ: Դեյանիրան վճռեց դիմել կենտավրոսի արյան զորությանը: Չէ՞ որ կենտավրոսն այսպես էր ասել. քնի՛ր իմ արյունը Հերակլեսի հագուստին և նա հավերժորեն կսիրի քեզ, ոչ մի կին նրա համար ավելի սիրելի չի լինի, քան դու Դեյանիրան վախենում էր դիմել կախարդական արյան զորությանը, բայց Հերակլեսի հանդեպ տածած սերը և նրան կորցնելու երկյուղը, ի վեր Ջո, հաղթում են այդ վախը: Եվ նա դուրս է բերում Նեսսոսի արյունը, որ այդքան երկար պահում էր անոթի մեջ, որպեսզի արևի ճառագայթ չընկնի վրան, չտաքանա տան կրակից: Դեյանիրան արյունը քսեց այն շքեղ թիկնոցին, որ ինքն էր գործել իբրև նվեր Հերակլեսին, ապա թիկնոցը տեղավորեց ամուր փակվող արկղի մեջ, իր մոտ կանչեց Լիքասին և ասաց.
     - Դեպի Էվրեա փութա, Լիքա՛ս, և Հերակլեսին տուր այս արկղը: Այնտեղ թիկնոց է դրված: Թող հագնի Հերակլեսն այդ թիկնոցը Զևսին զոհ մատուցելիս: Ասա՛ նրան, որ իրենից բացի ոչ մի մահկանացու չի հագել այդ թիկնոցը, և իր հագնելուց առաջ մինչև իսկ լուսապայծառ Հելիոսի շողը չի դիպել` նրան: Դե՛, փութա, Լիքա՜ս:
     Եվ մեկնեց Լիքասը՝ թիկնոցն առած: Նրա հեռանալուց հետո տագնապը տիրեց Դեյանիրային: Պալատ մտավ և սոսկումնահար եղավ, տեսնելով, որ այն բուրդը, որով Նեսսոսի արյունը քսել էր թիկնոցին, փտել է: Դեյանիրան բուրդը նետեց հատակին: Արևի շողն ընկավ վրան և տաքացրեց լերնեյան Հիդրայի թույնով վարակված կենտավրոսի արյունը: Արյան հետ միասին տաքացավ նաև հիդրայի թույնը և մոխրացրեց բուրդը, իսկ հատակի վրա թունավոր փրփուր երևաց: Սարսափը պատեց Դեյանիրային: Նա սոսկում է, որ թունոտ թիկնոցը հագնելով, կզոհվի Հերակլեսը: Անկանխելի դժբախտության նախազգացումն ավելի ու ավելի է տանջում Հերակլեսի կնոջը:
     Շատ ժամանակ չէր անցել, ինչ Լիքասը, թունոտ թիկնոցն առած, ուղևորվեց Էվրեա, երբ պալատ մտավ Տրաքինե վերադարձած Հիլլոսը։ Դժգույն է, աչքերը լի են արցունքներով։ Հայացքը նետելով մոր վրա, Հիլլոսը գոչեց.
     - Օ՜, ինչպե՞ս կուզենայի երեքից մեկը գոնե տեսնել. կամ դու կենդանի չլինեիր, կա՛մ ուրիշը քեզ մայր կոչեր և ոչ թե ես, կա՛մ ավելի խելամիտ լինեիր, քան ես: Իմացի՛ր ուրեմն, դու եղար ամուսնուդ, իմ հոր, կործանման պատճառը:
     - Օ՜, վա՜յ ինձ, - սոսկումնահար գոչեց Դեյանիրան։ - Այդ ի՜նչ ես ասում, զավակս: Ո՞վ է, որ քեզ ասել է այդ: Դու ինչպե՞ս կարող ես ինձ մեղադրել այդպիսի չարագործության մեջ:
     - Ե՛ս եմ եղել հորս տառապանքների ականատեսը, ուրիշներից չէ, որ լսել եմ:
     Եվ Հիլլոսը պատմեց մորը, թե ինչ էր պատահել Կանեյոն լեռան վրա որ հեռու չէ Էկալիայից. Հերակլեսը, զոհարաններ կանգնեցնելով, հենց այն է պիտի զոհեր մատուցեր աստվածներին և ամենից առաջ իր հորը՝ Զևսին, երբ ժամանել է Լիքասը՝ բերելով թիկնոցը: Զևսի որդին հագել էր թիկնոցը՝ ամուսնու ընծան, և ձեռնամուխ եղել զոհաբերությանը: Նախ տասներկու ընտիր ցուլ էր զոհաբերել Զևսին. իսկ ընդամենը՝ հերոսը հարյուր զոհ էր մատուցել օլիմպական աստվածներին: Բոցեղեն լեզուները փայլատակել էին զոհարանների վրա։ Հերակլեսը կանգնել էր՝ ձեռքերն ակնածանքով երկինք կարկառած և կոչել աստվածներին: Զոհարանների վրա բոցկլտացող կրակը` ջերմացրեց Հերակլեսի մարմինը և քրտնացրեց: Մեկ էլ հանկարծ թունավոր` թիկնոցը կպավ հերոսի մարմնին։ Դող անցավ Հերակլեսի մարմնով: Նա ահավոր ցավ զգաց: Սոսկալի տառապանքների մեջ, կանչեց Հերոսը Լիքասին ու հարցրեց, թե ինչո՛ւ է բերել այդ թիկնոցը: Ի՞նչ պատասխան պիտի տար անմեղ Լիքասը։ Կարող էր ասել միայն, որ Դեյանիրան է ուղարկել: Իսկ Հերակլեսը, ահավոր ցավից խելակորույս, բռնեց Լիքասի ոտքից` և զարկեց նրան մոտակա ապառաժին, որի շուրջը շառաչում էին ծովային ալիքները: Ջախջախվեց Լիքասը և անշնչացավ: Իսկ Հերակլեսը գետին տապալվեց. գալարվում էր աներևակայելի տանջանքների մեջ: Նրա ճիչը հեռու էր տարածվում Էվրեայով: Հերակլեսը նզովում էր իր ամուսնությունը Դեյանիրայի հետ: Մեծ հերոսը կանչեց իր որդուն և լալահառաչ ասաց նրան.
     - Օ՜, զավակս, մի՛ լքիր ինձ տարաբախտության մեջ. եթե նույնիսկ մա՛հ սպառնա քեզ, մի՛ լքիր ինձ: Բարձրացրո՛ւ ինձ. տա՛ր այստեղից: Տար այնտեղ, ուր ինձ ոչ մի մահկանացու չի տեսնի: Օ՜, եթե կարեկից ես ինձ, թույլ մի՛ տուր, որ այստեղ մեռնեմ:
     Բարձրացրին Հերակլեսին, դրին պատգարակի վրա: Դեպի նավը տարան, որպեսզի Տրաքինե տեղափոխեն: Ահա թե ինչ պատմեց Հիլլոսն իր մորը և իր պատմությունն ավարտեց այսպիսի խոսքով.
     - Հիմա դուք բոլորդ կտեսնեք Զևսի վսեմագույն զավակին՝ գուցե դեռևս կենդանի, գուցե և արդեն մեռած: Օ՜, թող պատժեն քեզ, մա՛յր, անողորմ Էրինիները և վրեժխնդրուհի Դիկեն (60): Դու կործանեցիր մարդկանցից լավագույնին, որին երբևէ կրել է հողը: Այսպիսի հերոս դու էլ երբե՛ք չես տեսնի:
     Անխոս՝ պալատ գնաց Դեյանիրան, առանց մի բառ իսկ արտաբերելու: Այնտեղ, պալատում, նա ձեռքն առավ երկսայր սուրը: Դեյանիրային` տեսավ պառավ դայակը: Փութաց կանչել Հիլլոսին: Հիլլոսն շտապեց մոր մոտ, բայց նա սուրն արդեն կուրծքն էր մխրճել: Տարաբախտ որդին ողբաձայն նետվեց դեպի մայրը, գրկեց ու համբույրներով պատեց նրա սառչող մարմինը:
     Այդ պահին պալատ էին բերում մերձիմահ Հերակլեսին: Ճանապարհին նա քուն էր մտել, բայց երբ պալատի դռան մոտ պատգարակը ցած դրին՝ արթնացավ: Ահավոր ցավից մեծագույն հերոսը ոչինչ չէր գիտակցում:
     - Օ՜, մեծդ Զևս, - բացականչեց նա, - ո՞ր երկրում եմ ես: Օ՜, որտե՞ղ եք դուք, Հունաստանի այրեր: Օգնությա՛ն հասեք ինձ:- Ձե՛զ համար է, որ ես մաքրել եմ ծովն ու երկիրը հրեշներից և չարիքից, իսկ հիմա ձեզնից ոչ ոք չի՜ կամենում ծանր տառապանքներից ազատել ինձ հրով կամ կտրուկ սրով: Օ՜, դու եղբայրդ Զևսի, մեծդ Հադես, քնեցրո՛ւ, քնեցրու ինձ՝ տարաբախտից, քնեցրու սրաթռիչ մահվամբ:
     - Հա՛յր, լսի՛ր ինձ, աղերսում եմ, - խնդրում է Հիլլոսն արցունքն աչքերին, - մայրս ակամա է կատարել այդ չարագործությունը: Վրեժ մի՛ տենչար: Իմացավ, որ ինքն է քո կործանման պատճառը, և սուրը մխրճեց իր սիրտը:
     - Օ՜, աստվածնե՜ր, նա մեռել է, և ես չեմ կարողացել վրեժս լուծել Իմ ձեռքով չէ՛, որ զոհվել է խարդախ Դեյանիրան:
     - Հայր, նա մեղավոր չէ, - ասաց Հիլլոսը, - իր տանը տեսնելով Իոլեին՝ Էվրիտոսի դստերը, իմ մայրը կամեցել է կախարդանքի ուժով վերադարձնել քո սերը: Նա թիկնոցին է քսել քո նետով խոցված կենտավրոս Նեսսոսի արյունը՝ առանց իմանալու, որ դա թունավորված է լերնեյան հիդրայի թույնով:
     - Օ՜, վա՜յ ինձ, վա՜յ, - բացականչեց Հերակլեսը: - Ահա թե ինչպես է ի կատար ածվում իմ հոր՝ Զևսի, կանխագուշակությունը: Նա ասել է ինձ, որ ես կենդանի մարդու ձեռքով չպիտի զոհվեմ, որ ինձ վիճակված է զոհ գնալ Հադեսի խավարչտին թագավորություն իջածի նյութած դավերին: Ահա թե ինչպե՜ս կործանեց ինձ իմ նետի զոհը դարձած Նեսսոսը: Ահա թե ի՜նչ անդորր էր գուշակում ինձ Դոդոնայի գուշակը՝ մահվան անդորրը: Այո՛, ճշմարիտ է, մեռածների համար անհանգստություն չկա: Կատարի՛ր, ուրեմն, իմ վերջին խնդիրքը, Հիլլո՛ս: Իմ հավատարիմ ընկերների հետ ինձ տար բարձրաբերձ Իտեի (61) գագաթը, այնտեղ, լեռան կատարին, ինձ համար թաղման խարույկի փայտ դարսիր, ինձ վրան դիր ու այրիր: Օ՜, շտապի՛ր, Հիլլոս, վե՛րջ տուր իմ տառապանքներին:
     - Օ՜, գթա ինձ, հա՛յր, մի՞թե դու պիտի ստիպես, որ ես դառնամ քեզ սպանողը, - աղերսեց Հիլլոսն իր հորը։
     - Ո՛չ, դու չե՛ս սպանի ինձ, այլ իմ տանջանքներն ապաքինողը կդառնաս Ես էլի մի ցանկություն ունեմ, այդ էլ կատարի՛ր, - խնդրեց Հերակլեսը որդուն։ - Կնության առ Իոլեին՝ Էվրիտոսի դստերը:
     Բայց Հիլլոսը հրաժարվեց կատարել հոր այդ խնդիրքը և ասաց.
     - Ո՛չ, հայր, անկարող եմ կնության առնել մորս մահվան պատճառը դարձած Իոլեին։
     - Օ՜, հնազանդ եղիր կամքիս, Հիլլո՛ս։ Կրկին մի բորբոքիր մարող տառապանքներս։ Թույլ տուր, որ հանգիստ հանգչեմ, - համառորեն աղերսում էր Հերակլեսը որդուն:
     Հնազանդվեց Հիլլոսը և խոնարհ պատասխան տվեց հորը.
     - Լա՛վ, հայր: Ես հնազանդ կլինեմ քո վերջին կամքին:
     Հերակլեսը շտապեցնում էր որդուն, շտապեցնում էր, որքան հնարավոր է շուտ կատարել իր վերջին խնդրանքը:
     - Դե՛, շտապիր, որդիս։ Շո՛ւտ արա, ինձ խարույկի վրա դիր, քանի դեռ իմ անտանելի տառապանքները չեն սկսվել նորից: Տարե՛ք ինձ: Մնաս բարո՜վ, Հիլլոս։
     Հերակլեսի զինակիցները և Հիլլոսը վեր առան պատգարակը և հերոսին բարձրաբերձ Իտեի գագաթը տարան: Այնտեղ մի վիթխարի խարույկ սարքեցին և վրան դրին հերոսներից վսեմագույնին: Հերակլեսի տառապանքներն ավելի ու ավելի էին սաստկանում, ավելի խորն էր թափանցում լերնեյան հիդրայի թույնը նրա մարմնի մեջ: Հերակլեսը ջանում էր վրայից պոկել թունավոր թիկնոցը, որ ամուր հպվել էր մարմնին, բայց թիկնոցի հետ միասին պլոկում է նաև մաշկը, և առավել անտանելի էին դառնում ահավոր ցավերը: Գերմարդկային այդ տանջանքներից փրկվելու մի ելք կա միայն՝ մա՛հը: Ավելի դյուրին է զոհ գնալ խարույկի բոցերին, քան տանել այդ տառապանքները, բայց հերոսի ընկերներից ոչ ոք սիրտ չի անում խարույկը վառել:
     Վերջապես, Իտևի գագաթն է ելնում Փիլոկտետեսը, որին Հերակլեսը հորդորում է վառել խարույկը և, որպես պարգև, նրան ընծայում հիդրայի թույնով վարակված իր նետերն ու աղեղը։ Վառեց խարույկը Փիլոկտետեսը, պայծառորեն բոցկլտաց խարույկը, բայց առավել պայծառ Զևսի շանթերը շողացին: Որոտ որոտի հետևից գլորվեց երկնքով: Ոսկեհուռ երկանվով դեպի խարույկը սուրաց Աթենաս-Պալլասը (62), Հերմեսի հետ միասին, և նրանք լուսապայծառ Օլիմպոս տարան հերոսներից վսեմագույնին: Այնտեղ մեծ աստվածները դիմավորեցին Հերակլեսին: Եվ Հերակլեսն անմահ աստված դարձավ։ Մինչև իսկ Հերան, մոռացության տալով իր ատելությունը, Հերակլեսին կնության տվեց իր հավերժ դեռատի դստերը՝ Հեբեին: Եվ այդ ժամանակից ի վեր ապրում է Հերակլեսը լուսապայծառ Օլիմպոսի վրա, վսեմ ու անմահ աստվածների կաճառի մեջ։ Այդ նրա բոլոր մեծագույն սխրանքների, կրած անլուր տառապանքների պարգևն էր:

ՀԵՐԱԿԼԻԴՆԵՐ

Շարադրված է ըստ Եվրիպիդեսի «Հերակլիդներ» ողբերգության:

     Հերակլեսի մահից հետո նրա զավակները և մայրը՝ Ալկմենեն, ապրում էին Տիրինթոսում, Հերակլեսի ավագ որդու՝ Հիլլոսի մոտ: Բայց նրանք երկար չմնացին Տիրինթոսում։ Հերակլեսի հանդեպ ատելությունից մղված, Էվրիսթևսը հերոսներից վսեմագույնի զավակներին վտարեց իրենց հոր տիրապետությունից և հալածում էր նրանց ամենուրեք, ուր փորձում էին ապաստան գտնել: Հերակլեսի զավակները երկար թափառեցին բովանդակ Հունաստանում: Ի վերջո, նրանց ապաստան տվեց զառամյալ Իոլայոսը՝ Հերակլեսի ազգականն ու ընկերը: Բայց այստեղ ևս տարաբախտները չխուսափեցին Էվրիսթևսի ատելությունից և ստիպված եղան, Իոլայոսի հետ միասին, ճողոպրել Աթենք, ուր այն ժամանակ իշխում էր Թեսևսի որդին՝ Դեմոփոնտեսը:
     Իմացավ Էվրիսթևսը, որ Հերակլեսի զավակները ապաստան են գտել Աթենքում և իր հավատարիմ բանբեր Կոպրեասին առաքեց այնտեղ, որպեսզի Դեմոփոնտեսից պահանջի ետ տալ մերակլիդներին: Դեմոփոնտեսը մերժումով պատասխանեց Կոպրեասին. նրան չսարսափեցրեց և այն սպառնալիքը, թե Էվրիսթևսը մեծ զորաբանակով կհարձակվի Աթենքի վրա և կավերի քաղաքը։ Դեմոփոնտեսը չկամեցավ խախտել հյուրընկալության սովորույթը:
     Շատ չանցած Էվրիսթևսը մեծ զորաբանակ առած խուժեց Ատտիկա: Աթենացիներին մեծ ճակատամարտ էր սպասում մեծաքանակ ոսոխի հետ: Նրանք աստվածներից հարցրին ճակատամարտի ելքի մասին, և աստվածները պատասխան տվին, որ աթենացիք հաղթանակ կտանեն միայն այն դեպքում, եթե աստվածներին մի աղջիկ զոհաբերեն: Մակարիան՝ Հերակլեսի ու Դեյանիրայի ավագ դուստրը, ինքնակամ զոհաբերության դատապարտեց իրեն. հանուն եղբայրների ու քույրերի` փրկության՝ նա վճռեց զոհել իր կյանքը:
     Երկու զորաբանակները դեմ-հանդիման ելան ճակատամարտի դաշտում, եկավ նաև Հիլլոսը՝ ռազմիկների մի ջոկատ առած։ Ճակատամարտից առաջ զոհաբերվեց Մակարիան: Ճակատամարտը դաժան էր և արյունահեղ: Հաղթանակ տարան աթենացիք։ Էվրիսթևսը փախուստի դիմեց, և Հիլլոսը իր երկանվով նետվեց հետապնդելու իր հոր թշնամուն:
     Իոլայոսը տեսավ այդ: Նա աղերսեց Հիլլոսին, որ երկանիվն իրեն զիջի. Հերակլեսի զառամյալ զինակիցն ի՛նքն էր ուզում վրեժխնդիր լինել այն բոլոր չարիքների համար, որ Էվրիսթևսը պատճառել էր իր ընկերոջը։ Իոլայոսի՝ երկանիվը քամու պես սուրում էր ոսոխի հետևից: Ահա, գրեթե հասել է Էվրիսթևսին։ Եվ Իոլայոսը օլիմպացի աստվածներին դիմեց աղերսանքով. աստվածներին պաղատում էր գեթ մի օրով ետ տալ իր երիտասարդությունն ու երբեմնի զորությունը: Աստվածները լսեցին Իոլայոսի պաղատանքը։ Երկու շողշողուն աստղ գլորվեց երկնքով, մի մթին ամպ իջավ Իոլայոսի երկանվի վրա: Երբ ամպը ցրվեց՝ Իոլայոսը արդեն կանգնած էր երկանվի վրա իր երիտասարդական փայլով, հզոր ու գեղեցիկ: Իոլայոսը հասավ Էվրիսթևսին` ու գերի առավ նրան: Իոլայոսը` հաղթականորեն Աթենք բերեց կապկպած Էվրիսթևսին: Մոլեգին ցասմամբ համակվեց Հերակլեսի մայրը՝ Ալկմենեն, երբ տեսավ իր մեծազոր որդու ախոյանին: Ու թեև Հիլլոսն ու Դեմոփոնտեսն ուզում էին նրանից պաշտպանել` Էվրիսթևսին, Ալկմենեն իր ձեռքերով բնահան արեց Էվրիսթևսի աչքերը և սպանեց նրան: Այսպես զոհվեց Էվրիսթևսը: Աթենացիք պարտության մատնված թշնամուն անթաղ չթողեցին։ Նա թաղվեց Ատտիկայում, պալենյան Աթենքի սրբավայրի մոտ: 217

---

1 Բանաստեղծ Հեսիոդոսը պատմում է, թե իր ժամանակակից հույներն ինչ հայացքներ ունեին մարդու ծագման ու դարերի հաջորդականության մասին։ Հնում ամեն բան ավելի լավ էր, բայց ամեն ինչ երկրի վրա աստիճանաբար վատացավ, և կյանքն ամենից ավելի վատթար է դարձել Հեսիոդոսի ժամանակ: Դա հասկանալի էր Հեսիոդոսի՝ գյուղացիության, մանր հողատերերի ներկայացուցչի համար: Հեսիոդոսի ժամանակ ավելի ու ավելի էին խորանում դասակարգային շերտավորումները և ուժեղանում չքավորության շահագործումը ունևորների կողմից. դրա համար էլ ընչազուրկ գյուղացիությունն իրոք որ վատ էր ապրում հարուստ, խոշոր հողատերերի ճնշման տակ, հողատերեր, որոնց դաշտերը մշակվում էին ստրուկների և հարստահարվող գյուղացիների օգնությամբ: Իհարկե, Հեսիոդոսից հետո էլ Հունաստանում ընչազուրկ գյուղացիության կյանքը չբարելավվեց: առաջվա պես ունևորները հարստահարում էին նրան:
2 - Այս առասպելում պատմվում է համաշխարհային ջրհեղեղի և այն մասին, թե Դևկալիոնն ինչպես է կնոջ հետ փրկվել վիթխարի արկղի մեջ: Ջրհեղեղի առասպելը գոյություն է ունեցել նաև Հին Բաբելոնում, դա Ուտնապիշտիմի առասպելն է, որ փոխ են առել նաև հին հրեաները: Վերջիններիս մոտ դա աստվածաշնչի առասպելն է համաշխարհային ջրհեղեղի և Նոյի մասին:
3 - Մարզ Պելոպոնեսի կենտրոնում:
4 - Էգիս - Զևսի սոսկալի և անխորտակելի վահանը, որ կռել է Հեփեստոսը, Աստվածների հովանավորության ու ցասման սիմվոլն է (Ծ.Թ.):
5 - Էսքիլեսը պատմում էր, թե ի՛նչպիսի դաժան բռնակալի պես ամբողջ աշխարհին տիրող Զևսը պատժում է իր դեմ ըմբոստացող տիտան Պրոմեթևսին: Հզոր տիտանը, հակառակ Զևսի կամքի, Օլիմպոսից փախցրել էր կրակը և տվել մարդկանց. նա մարդկանց գիտելիքներ էր տվել, հողագործություն, արհեստ, նավաշինություն, կարդալ ու գրել էր սովորեցրեք: Դրանով Պրոմեթևսը մարդկանց կյանքն ավելի երջանիկ դարձրեց ու սասանեց Զևսի ու նրա օգնականների՝ օլիմպացի աստվածների իշխանությունը: Բայց Պրոմեթևսի գլխավոր մեղսագործությունն այն է, որ նա չի կամենում Զևսին հայտնել, թե նա ումից պիտի ունենա այն զավակը, որ Զևսից առավել զորեղ պիտի լինի ու գահընկեց անի նրան։ Պրոմեթևսն ասում է. «Իրավն ասած, ատում եմ ես բոլոր աստվածներին», իսկ Հերմեսին այսպես է պատասխանում. «Բայց իմացիր, որ քո քսու ճորտության հետ չեմ փոխի իմ տանջանքներն ու վիշտը: Լավ է ժայռին գամված մնալ, քան ժանտ Զևսի հավատարիմ ստրուկը լինել», - այս խոսքի համար Մարքսը Պրոմեթևսի մասին ասում է. «Պրոմեթևսը փիլիսոփայական օրացույցի ամենաազնիվ սուրբն է և նահատակը»:
6 - Գրիփներ - արծվի թևերով ու գլխով և առյուծի մարմնով հրեշներ, որոնք Ասիայի ծայրագույն հյուսիսում պահպանում էին ոսկեբեր հողաշերտերը:
7 - Արիմասպներ - դիցաբանական ժողովուրդ, որ ապրում էր գրիփների հարևանությամբ և նրանց հետ անընդմեջ կռիվ մղում։
8 Սրանով Էսքիլեսի «Պրոմեթևսը շղթայված» ողբերգությունն ավարտվում է:
9 - Պանդորա օժտված բոլոր շնորհներով:
10 - Էակոսի առասպելը հատկապես հետաքրքիր է նրանով, որ այստեղ պարզորոշ արտահայտված են տոտեմիզմի հետքերը։ Առասպելը պատմում է, թե ինչպես մրջյուններից առաջ է եկել միրմիդոնների ցեղը։ Այն հավատը թե կենդանիներից մարդիկ կարող են առաջ գալ, հատուկ է նախնադարյան կրոնին։
11 Միրմես նշանակում է մրջյուն:
12 Մարզ Պելոպոնեսի հյուսիս-արևելքում:
13 Պերսևս - Հունաստանի ամենաժողովրդական հերոսներից է: Նրա մասին շատ առասպելներ են պահպանվել: Բայց դրանք պատմվել են տարբեր ձևերով: Հետաքրքրական է, որ այդ առասպելների մի շարք գործող անձանց հին հույները երկինք են տեղափոխել: Հիմա էլ մենք գիտենք այնպիսի համաստեղություններ որոնք կրում են Պերսևսի, Անդրոմեդայի, Կասիոպեի (Անդրոմեդայի մայրը) և Կեփևսի (Անդրոմեդայի հայրը) անունները:
14 Էգեյան ծովի Կիկլադյան կղզիներից մեկը:
15 Եթովպիա - երկիր, որ հույների պատկերացմամբ գտնվում է երկրի ծայրագույն հարավում, Հույները, հետագայում նաև հռոմեացիները, այդպես էին կոչում Աֆրիկայում Եգիպտոսից հարավ ընկած ամբողջ երկիրը:
16 Այս պատգամատունը գտնվել է լիբիական անապատի օազիսում, Եգիպտոսից արևմուտք:
17 Պարոս - Կիկլադյան խոշոր կղզիներից մեկը, որ հռչակված էր իր առաջնակարգ ճերմակ մարմարով (Ծ.Թ.):
18 Տիրինթոս - Հունաստանի հնագույն քաղաքներից մեկը, գտնվել է Արգոլիսում:
19 Այս առասպելի մեջ շատ նշաններ կան, որոնք ցույց են տալիս, որ Բելերոփոնը արևի տեղական աստվածն է եղել, նա ճախրում է երկնքով իր թևավոր նժույգով, նետահար է անում Քիմերա հրեշին, որ մարմնացնում է փոթորիկը երկրաշարժը և երկրի հրաբխային ուժերը։ Բելերոփոնի նման հերոսների նվիրված առասպելներ կան նաև երկրագնդի շատ ուրիշ ժողովուրդների դիցաբանության մեջ:
20 Պեգասի անունով համաստեղություն կա երկնակամարում: Ավելի ուշ շրջանում Պեգասը դարձավ նաև բանաստեղծների նժույգը, այդ ձիով էին բանաստեղծները ճախրում դեպի Պառնաս՝ Ապոլոն աստծու և մուսաների մոտ:
21 Այն լեռը, որի վրա գտնվում էր Կորնթոսի միջնաբերդը (Ակրոպոլիս):
22 Ցեղ, որ ապրելիս է եղել Լիկիայի հյուսիսային սահմանում:
23 Տանտալոսի առասպելը մեզ զարմացնում է իր դաժանությամբ: Տանտալոսն սպանում է իր որդուն՝ օլիմպոսցի աստվածների ամենիմացությունը փորձած լինելու համար միայն: Տանտալոսի այդ արարքի մեջ պարզորոշ արտահայտվում է այն ժամանակների վերապրուկը, երբ հույների մեջ դեռևս գոյություն են ունեցել մարդկային զոհաբերությունները:
24 Պելոպսի առասպելների մեջ ամենախորին հնության շատ նշաններ կան: Դրանց մեջ մենք հանդիպում ենք հարսնացուին հափշտակելու միջոցով ամուսնանալու, այսպես ասած, առևանգման վերապրուկների հետ: Պելոպսի մրցությունը Էնոմայոսի հետ ոչ այլ ինչ է, քան հարսնացուի առևանգություն: Հունական սափորների վրա Պելոպսը հաճախ պատկերվում է Հիպոդամիայի՝ Էնոմայոսի դստեր հետ երկանվով սլանալու, ասես նրան փախցնելու ընթացքում: Պատմել են նաև, որ Էնոմայոսը իր սպանած փեսացուների գլուխները կախում էր իր պալատի դռներից:
25 Պիսա - քաղաք Պելոպոնեսի արևմուտքում, Ալփեոս գետի հովտում:
26 Իսթմոս - Իսթմոսյան պարանոցը, որ Պելոպոնեսը միացնում է Միջին Հունաստանի հետ։
27 Եվրոպայի հափշտակման առասպելը՝ հարսնացուին առևանգելու ճանապարհով ամուսնանալու սովորույթի վերապրուկ է, իսկ Զևսի ցուլ դառնալը՝ տոտեմիզմի մնացուկ:
28 Կադմոսի առասպելի մեջ մենք դարձյալ հանդիպում ենք տոտեմիզմի մնացուկներին. դրանք արտահայտվում են վիշապից, ավելի շուտ նրա ժանիքներից ռազմիկներ առաջանալու մեջ: Հենց Կադմոսն ու նրա կինն էլ վերջում օձ են դառնում։
29 Փյունիկիան գտնվում է Միջերկրական ծովի արևելյան ափին: Նրա խոշորագույն քաղաքներն են` Տյուրոսը և Սիդոնը, Կիլիկիան գտնվում է Փոքր Ասիայի հարավում:
30 Բեովտիայում գտնվող գետ, որ թափվում է Կոպայիսյան լիճը:
31 Երկիր, որ ընկած է Ադրիատիկ ծովի արևելյան ափերին։
32 Գետ Բեովտիայում:
33 Հերակլես (ըստ հռոմեացիների՝ Հերկուլես) - Հունաստանի հերոսներից մեծագույնն է: Սկզբում նա համարվել է արևի աստվածը, որ իր անվրեպ նետերով կործանում է բերում ամենայն չարության ու խավարի, մի աստված, որ և՛ սփռել, և՛ ապաքինել է հիվանդություններ: Նա ընդհանուր շատ բան է ունեցել Ապոլոն աստծու հետ: Բայց Հերակլեսը մի աստված է ու հերոս, որ միայն հունական միթոսում չէ, որ պատահում է: Մենք այդպիսի շատ հերոս-աստվածներ գիտենք: Նրանցից առանձնապես հետաքրքրական են բաբելական Գիլգամեշը և փյունիկյան Մելկարտը, որոնց առասպելներն ազդեցություն են գործել Հերակլեսի առասպելի վրա։ Այդ հերոսները ևս հասել են աշխարհի ծայրը, մեծագույն սխրանքներ են գործել ու տառապել, ինչպես Հերակլեսը: Բոլոր ժամանակների բանաստեղծները մշտապես օգտվել են Հերակլեսի առասպելներից, նրանց գրավել են հերոսի մեծագործությունները և նրան վիճակված տառապանքները» Աստղալից գիշերները մենք կարող ենք Հերակլեսին տեսնել երկնակամարում՝ Հռոմեական Հերկուլեսի անվան տակ, նրա անվամբ է կոչվում համաստեղություններից մեկը, իսկ դրա կողքին տեսնում ենք Հիդրայի համաստեղությունը, այն հրեշավոր բազմագլուխ Հիդրայի, որին սպանել էր Հերակլեսը։
34 Հունաստանի հնագույն քաղաքներից մեկը, որ գտնվում է Արգոլիսում՝ Պելոպոնեսի վրա:
35 Ցեղ, որ ապրելիս է եղել Միջին Հունաստանի արևմուտքում, Ակարնանիայում։
36 Մարզ Պելոպոնեսի հյուսիս-արևմուտքում։
37 Քաղաք Արգոլիսում, Պելոպոնեսի հյուսիս-արևելքում:
38 Նեմեական խաղեր - Համահունական տոնախմբություն, որ յուրաքանչյուր երկու տարին մեկ անգամ, ի պատիվ Զևսի, տեղի էր ունենում Արգոլիսի Նեմեյան հովտում, ամառվա կեսին։ Մի քանի օր տևող խաղերի ընթացքում մրցում էին վազքի, ըմբշամարտության, բռնցքամարտի, սկավառակի ու նիզակի նետման, ինչպես նաև երկանվի վազքի մեջ։ Խաղերի ընթացքում համընդհանուր խաղաղություն էր հայտարարվում բովանդակ Հունաստանում:
39 Քաղաք Արգոլիսում, Արգոլիսյան ծոցի ափին:
40 Քաղաք, որ գտնվել է Արկադիայի հյուսիս-արևելքում՝ համանուն լճի (Ծ. Թ.):
41 Հին հույներն այդպես էին կոչում Սև ծովը։
42 Այժմյան Դանուբը, հույները, վատ ճանաչելով Եվրոպայի հյուսիսը, կարծում էին, թե Դանուբն սկիզբ է առնում երկրի ծայրագույն հյուսիսից:
43 Լեռ և համանուն քաղաք Արկադիայում, Պելոպոնես թերակղզու վրա. այնտեղ է գտնվում նաև Քափիս քաղաքը:
44 Մարզ Պելոպոնեսի հյուսիս-արևմուտքում:
45 Օլիմպիական խաղեր - համահունական տոնախմբություններից կարևորագույնը, որի ընթացքում ամբողջ Հունաստանում համընդհանուր խաղաղություն էր հայտարարվում: Խաղերից մի քանի ամիս առաջ բովանդակ Հունաստանում և հունական գաղութներում ցրվում էին օլիմպիական խաղերի հրավիրող մունետիկներ: Խաղերն անց էին կացվում չորս տարին մեկ անգամ: Խաղերի ընթացքում տեղի էին ունենում վազքի, ըմբշամարտի, բռնցքամարտի, սկավառակի ու տեգի նետման, ինչպես նաև երկանվի վազքի մրցություններ: Խաղերի մեջ հաղթանակ տանողները` պարգև էին ստանում` ձիթենու պսակներ և մեծ պատվի արժանանում: Հույները տարեգրություն էին վարում ըստ օլիմպիական խաղերի՝ որոնցից առաջինը, ըստ նրանց կարծիքի, տեղի էր ունեցել ն. թ. ա. 776 թվականին: Օլիմպիական խաղերը տևել են մինչև մեր թվագրության 393 թվականը, երբ դրանք արգելվեցին Թեոդոս կայսեր կողմից, որպես քրիստոնեության հետ անհամատեղելի երևույթ: Երեսուն տարի անց Թեոդոս 2-րդ կայսրը կրակի մատնեց Զևսի տաճարը Օլիմպիայում և այն վայրը զարդարող շքեղ շինությունները, ուր տեղի էին ունենում խաղերը: Դրանք ավերակ դարձան և աստիճանաբար Ալփեոս գետի ավազները քշեցին տարան ավերակները։ 19֊րդ դարում, գլխավորապես 1875-1881 թթ., Օլիմպիայի վայրում կատարված պեղումներն են միայն, որ մեզ հնարավորություններ են տվել ստույգ պատկերացում կազմել Օլիմպիայի և օլիմպիական խաղերի մասին։
46 Լեռներ Պելոպոնեսում:
47 Թեսալիայի հնագույն քաղաքը:
48 Մրտենի - հարավային մշտադալար թուփ՝ սպիտակ բուրումնավետ ծաղիկներով (Ծ. Թ.)։
49 Էգեյան ծովում Կիկլադյան կղզիներից մեկը, որ հնում հռչակված էր իր մարմարով:
50 Երկիր Փոքր Ասիայի արևմտյան ափին, գլխավոր քաղաքը՝ Պերգամոն:
51 Հերակլեսի սյուներ կամ Հերկուլեսյան սյուներ - հույները գտնում էին, թե Ջիբրալթարի նեղուցի առափնյա ժայռերը Հերակլեսն է կանգնեցրել։
52 Կամ՝ Ցերբեր (ըստ հռոմեական գրության):
53 Հրվանդան, Պելոպոնեսի հարավային ծայրամասը:
54 Հերիդանոս - առասպելական գետ:
55 Գետ Միջին Հունաստանի արևմտյան մարզում՝ Էտոլիայում:
56 Քաղաք Փոքր Ասիայի արևմտյան ափին:
57 Քաղաք Բեովտիայում:
58 Սպորադյան կղզիներից մեկը: Փոքր Ասիայի ափերի մոտ:
59 քաղաք Էպիրոսում, Հյուսիսային Հունաստանի արևմուտքում: Հնում հռչակված է եղել Զևսի գուշակավայրով:
60 Արդարության դիցուհին:
61 Լեռ Թեսալիայում։
62 Առասպելի որոշ տարբերակների համաձայն, երկանվի վրա ոչ թե Աթենասը, այլ հաղթության դիցուհի Նիկեն է եղել: